Jeugdrecht en jeugdhulp - Bruning et al. - Universiteit Utrecht

De uithuisplaatsing in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp 

Van justitiële jeugdinrichting naar accommodatie voor gesloten jeugdhulp 

De meest ingrijpende vorm van uithuisplaatsing is de plaatsing in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp, die vrijheidsbeneming met zich meebrengt. Artikel 5 EVRM staat toe dat vrijheid wordt ontnomen als dat nodig is voor zijn opvoeding. Dit moet bij wet geregeld zijn en moet aan bepaalde rechtswaarborgen zijn voldaan. De minderjarige moet verschijnen bij de rechter en heeft recht op een advocaat. De gesloten plaatsing wordt meestal in combinatie met een maatregel van OTS uitgevoerd.  

Tot 2008 belandden jongeren die een machtiging uithuisplaatsing in een gesloten setting, in een jji > probleem: plaatsing met jeugdige delinquenten > leerschool van criminele vaardigheden + vrijheidsbeperkend regime (wat bedoeld was voor jeugdige delinquenten). 1-1-2008 Wet op de jeugdzorg: wettelijk kader voor gesloten jeugdhulp ingevoerd + einde aan samenplaatsing. 

Twee fundamentele wijzigingen door invoering gesloten jeugdzorg 2008: 

1. Ook jongeren ouder dan 18 jaar konden met een machtiging in een gesloten jeugdzorgaccommodatie worden geplaatst (anders werd jeugdzorg te abrupt afgesloten wanneer jongere meerderjarig werd). 

2. De mogelijkheid om een jeugdige uit deze groep ook zonder maatregel van kinderbescherming in gesloten setting te plaatsen als degene die het gezag over hem uitoefende daarmee instemde. Niet langer een maatregel van OTS of gezagsbeëindiging nodig. Ouders met gezag kunnen kinderrechter verzoeken om kind in gesloten setting te plaatsen. 

Veranderingen per 1-1-2015: 

• Introductie voorwaardelijke machtiging 

• Beperking van mogelijkheid om 18-plussers in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp te plaatsen. 

• Term ‘gesloten jeugdzorg’ > ‘gesloten jeugdhulp’ 

Uit onderzoek blijkt dat onder jeugdigen die in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp verblijven sprake is van zware problematiek. Jongeren worden nog steeds samen geplaatst: alleen ‘zware gevallen’ lijken te verblijven in de jji.  

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd houdt toezicht op de kwaliteit van de zorg in de accommodaties voor gesloten jeugdhulp: 

• Stap 1, 2009: toezicht op hun rechtspositie 

• Stap 2, 2010: toezicht op leefklimaat 

• Stap 3, 2012: toezicht op kwaliteit van behandeltraject 

Er bestaan grote zorgen over gesloten jeugdhulp: Jongeren lijken gesloten te worden geplaatst omdat er geen passend (open) aanbod beschikbaar is en lijken er te lang te moeten verblijven omdat zij vanwege wachtlijsten niet kunnen worden doorgeplaatst naar open instellingen. Rechters beslissen regelmatig tot gesloten jeugdhulp terwijl een uithuisplaatsing in een open instelling passender zou zijn, maar een plek niet voorhanden is, en het voor de jeugdige geen optie is om thuis te wonen. 

Actieplan gesloten jeugdhulp (2019): gericht op verbeteren van zorg voor jongeren die tijdelijk drang of dwang nodig hebben en het voorkomen van plaatsingen in de gesloten jeugdhulp. In 2015 gaf de Inspectie als bodemeis dat geen vrijheidsontneming mag worden toegepast bij jongeren zonder rechterlijke machtiging; evenmin mogen vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast op jongeren zonder machtiging gesloten jeugdhulp, tenzij sprake is van een noodsituatie. 

Gesloten jeugdhulp in de Jeugdwet 

Jongeren kunnen op grond van art. 6.1.2 lid 2 van de Jeugdwet in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp worden geplaatst indien naar het oordeel van de kinderrechter: ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen die ontwikkeling belemmeren, en opneming in verblijf noodzakelijk is om te voorkomen dat jeugdige zich aan jeugdhulp onttrekt of daaraan door anderen wordt onttrokken. 

• Twee noodzakelijkheidsvereisten: noodzaak tot jeugdhulp en noodzaak tot opneming en verblijf. 

Verzoek machtiging gesloten jeugdhulp wordt gedaan door College van B&W (bij verzoek van ouders met gezag) of indien betrekking hebbende op minderjarige met kinderbeschermingsmaatregel (of dat is verzocht), door de RvdK, het OM, of de GI. De wettelijke vertegenwoordiger kan na plaatsing van minderjarige zijn instemming hiervoor intrekken. In dat geval kan de jongere nog twee weken gesloten geplaatst blijven, om in die tijd een verzoek tot OTS met gesloten uithuisplaatsing voor te bereiden. 

De machtiging wordt alleen verleend als: 

• College van de gemeente of de GI die OTS/voogdij uitoefent heeft bepaald dat het nodig is. 

• De kinderrechter t.a.v. een jeugdige die onder toezicht is gesteld, of een OTS wordt verzocht, of wanneer College of GI niet heeft bepaald dat de jeugdige jeugdhulp nodig heeft. Dit kan alleen wanneer RvdK heeft verklaard dat aan de voorwaarden van de machtiging is voldaan en een gekwalificeerde gedragswetenschapper die de jongere heeft onderzocht, met het verzoek instemt. 

• In bijzondere gevallen kan de kinderrechter de machtiging gesloten jeugdhulp beperken tot een specifieke, in de beschikking genoemde accommodatie. 

Schorsing machtiging gesloten jeugdhulp 

Artikel 6.1.12 lid 5 Jeugdwet geeft de jeugdhulpaanbieder de bevoegdheid om tenuitvoerlegging van machtiging gesloten jeugdhulp te schorsen. Dit kan wanneer het naar het oordeel van de jeugdhulpaanbieder niet langer nodig is te voorkomen dat de jeugdige zich onttrekt aan de jeugdhulp die hij nodig heeft of daaraan door anderen wordt onttrokken. Eerst moet wel een gekwalificeerde gedragswetenschapper hiermee instemmen. 

De schorsing kan ook weer worden ingetrokken. Dit kan een stok achter de deur zijn bij overplaatsing naar ambulante hulp thuis. De jeugdige of zijn wettelijk vertegenwoordiger kan bij de kinderrechter verzoeken om een beslissing tot schorsing intrekking van een schorsing geheel of gedeeltelijk vervallen te verklaren.  

Voor 2015 vielen 18-21-jarigen ook nog binnen de regeling van de gesloten jeugdzorg. Mag dit? Volgens artikel 5 EVRM mag vrijheidsbeneming om opvoedkundige redenen alleen bij minderjarigen. Hierom werd de bepaling onverbindend verklaard. In de praktijk werden gesloten plaatsingen voor jongvolwassenen alleen nog verlengd als sprake was van instemming van alle directbetrokkenen of voor zeer korte duur ter afronding van een behandeling. Zorgen: er leek geen alternatief te zijn om de jongvolwassene de ingezette behandeling te laten afmaken zonder machtiging gesloten jeugdzorg. 

In artikel 6.2.2 lid 1 Jeugdwet is vastgelegd dat een machtiging gesloten jeugdhulp slechts uitgevoerd mag worden in een geregistreerde gesloten accommodatie of een specifiek daartoe aangewezen deel van een geregistreerde gesloten accommodatie van een jeugdhulpaanbieder. De rechter kan hiervan afwijken: hij kan de uitvoering ook laten opleggen in een inrichting. Dit kan alleen bij een jeugdige die op het tijdstip van de machtiging is opgenomen in een inrichting. Toepassing geschiedt alleen met instemming van jeugdige (of, jonger dan 16: door gezag). De tenuitvoerlegging in een inrichting geschiedt slechts voor de termijn die nodig is om de behandeling/opleiding af te ronden.  

Een plaatsing in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp is een measure of last resort. Dit wordt alleen gedaan als College B&W of GI heeft bepaald dat een voorziening op het gebied van jeugdhulp en verblijf niet zijnde verblijf bij een pleegouder nodig is. De voorkeur gaat uit naar het plaatsen in een gezinsvervangende omgeving. 

Onderwijs 

De Jeugdwet stelt dat een leerplichtige jeugdige ook gedurende de tenuitvoerlegging van de machtiging aan zijn leerplicht moet voldoen. De jeugdhulpaanbieder moet aan die verplichtingen voldoen (i.p.v. ouder). Hoe? Gelegenheid naar een reguliere school te gaan of binnen accommodatie of op het daarbij behorende terrein zelf in scholing voorzien. 

Spoedmachtiging gesloten jeugdhulp 

Indien een machtiging gesloten jeugdhulp niet kan worden afgewacht, kan de kinderrechter op verzoek een spoedmachtiging gesloten jeugdhulp verlenen. Wanneer? Noodzakelijk i.v.m. ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen van de jeugdige (of ernstig vermoeden daarvan) en opneming en verblijf noodzakelijk zijn om te voorkomen dat jeugdige zich aan jeugdhulp onttrekt/door anderen wordt onttrokken. Kinderrechter beslist dit. 

Wanneer tot een spoedmachtiging wordt overgegaan kan het dat dit gebeurt voordat de minderjarige is gehoord. In dit geval moet minderjarige en andere belanghebbenden wel binnen twee weken gehoord worden, anders verliest de beschikking haar kracht. Verder is de instemming nodig van een gedragswetenschapper die de jeugdige met het oog daarop kort tevoren heeft onderzocht.  

Voorwaardelijke machtiging gesloten jeugdhulp 

De voorwaardelijke machtiging is volgens de wetgever opgenomen om in combinatie met de mogelijkheid tot schorsing een trajectbenadering mogelijk te maken. Daarbij begint de jeugdige zijn behandeltraject in gesloten setting en voltooit hij dit in een steeds meer open setting. Als de machtiging gesloten jeugdhulp tijdens de schorsing afloopt, kan volgens de wetgever een voorwaardelijke machtiging worden gebruikt om de mogelijkheid van terugplaatsing in de accommodatie voor gesloten jeugdhulp te behouden. Aan deze machtiging kunnen voorwaarden worden verbonden en de jeugdige kan bij overtreding van die voorwaarden alsnog worden opgenomen in een gesloten accommodatie. De voorwaardelijke machtiging kan ook worden ingezet voordat een jeugdige in een gesloten accommodatie wordt geplaatst. 

Een eerste voorwaardelijke machtiging kan voor de duur van maximaal 6 maanden worden afgegeven; verlengingen van voorwaardelijke machtigingen zijn telkens ten hoogste een jaar geldig. Deze machtiging kan slechts worden verleende als de gemeente of GI die OTS/voogdij uitoefent, heeft bepaald dat de jeugdige een voorziening op het gebied van jeugdhulp nodig heeft. Met het verzoek tot de machtiging moet worden ingestemd door een gekwalificeerde gedragswetenschapper. De kinderrechter verleent slechts een voorwaardelijke machtiging als een hulpverleningsplan wordt overlegd (voorwaarden + toezicht + vorm jeugdhulp, opgesteld door jeugdhulpaanbieder). De rechter kan voorwaarden stellen. De machtiging kan alleen worden verleend als de jeugdige instemt met de voorwaarden of als redelijkerwijs aan te nemen is dat hij de voorwaarden zal naleven. Het hulpverleningsplan dat bij de machtiging hoort, kan nadat de machtiging is verleend slechts met instemming van de jeugdige door de jeugdhulpaanbieder worden gewijzigd. 

Als de jeugdige zich niet aan de voorwaarden houdt, kan hij door de jeugdhulpaanbieder worden opgenomen in een gesloten setting. Hiervoor moet de jeugdhulpaanbieder zich eerst op de hoogte stellen van de actuele situatie t.a.v. de opgroei- en opvoedingsproblemen van de jeugdige. De jeugdhulpaanbieder moet de jeugdige uiterlijk vier dagen na zijn beslissing om hem te doen opnemen daarvan schriftelijk in kennis stellen en moet daarbij de motieven voor deze beslissing noemen. De jeugdige of zijn wettelijk vertegenwoordiger kan aan de kinderrechter verzoeken om deze beslissing tot opnemen vervallen te verklaren. Tegen de beslissing van de kinderrechter kan hoger beroep ingesteld worden bij het gerechtshof. Aan de jeugdige wordt een raadsman toegevoegd. 

Procedurele vereisten 

Het vrijheidsbenemende karakter van een machtiging gesloten jeugdhulp betekent dat extra rechtswaarborgen nodig zijn voor de minderjarige.  

• Verzoekende partij overlegt een afschrift van besluit waarin gemotiveerd is aangegeven waarom een plaatsing in een gesloten instelling noodzakelijk is. 

• Verklaring van gekwalificeerde gedragswetenschapper met instemming. 

• In crisissituaties is ook verklaring van een gedragswetenschapper nodig die kort daarvoor de jeugdige heeft onderzocht. 

• Kinderrechter is verplicht om jeugdige, ouder/verzorger met gezag en degene die de jeugdige als behorende tot zijn gezin verzorgt en opvoedt te horen. Als kinderrechter vaststelt dat een persoon niet bereid is gehoord te worden, dan kan hij besluiten dit achterwege te laten. 

• Verzoeker moet ook gehoord worden. 

• Mogelijkheid om een familiegroepsplan op te stellen (behalve als ouders dit niet willen, of dit niet kan vanwege concrete bedreigingen in de ontwikkeling van het kind). 

• De jeugdige krijgt ambtshalve een raadsman toegevoegd in procedures betreffende een plaatsing in een gesloten accommodatie. De minderjarige die 12 jaar of ouder is, is ten aanzien van zaken betreffende gesloten jeugdhulp bekwaam om in en buiten rechte op te treden. Dit geldt ook voor kinderen jonger dan 12 jaar die in staat worden geacht tot een redelijke waardering van belangen ter zake. 

• De machtiging vervalt indien deze niet binnen drie maanden ten uitvoer is gelegd. 

• Er moet een afschrift van de beschikking worden gestuurd aan de jeugdige van 12 jaar en ouder, degene die het gezag over de jeugdige uitoefent, degene die de jeugdige als behorende tot zijn gezin opvoedt en verzorgt, de verzoeker en de raadsman van de jeugdige. 

Rechtspositie jeugdige bij verblijf accommodatie voor gesloten jeugdhulp 

Het uitgangspunt is dat de jeugdhulpaanbieder ‘verantwoorde hulp’ biedt en de ruimte krijgt om dit zelf nader in te vullen aan de hand van globaal geformuleerde wettelijke kaders. De accommodaties moeten een regeling vaststellen waarin wordt uitgewerkt welke personen welke maatregelen, methoden en beperkingen kunnen inzetten en waarin is geregeld op welke wijze tot toepassing wordt besloten + huisregels met ordelijke gang van zaken.  

In het kader van de gesloten jeugdhulp kunnen vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast. Dit is mogelijk om de handhaving van de huisregels te waarborgen. De wet noemt de volgende maatregelen: 

• Het verbod zich op te houden op in het hulpverleningsplan aangegeven plaatsen en zo nodig de tijdstippen waarop dat verbod geldt; 

• Tijdelijke plaatsing in afzondering; 

• Tijdelijke overplaatsing; 

• Holding (vastpakken en vasthouden, zonder toepassing van mechanische middelen) 

Voor de toepassing van de tijdelijke plaatsing in afzondering en de tijdelijke overplaatsing moet melding worden gedaan aan de GI die de maatregel van kinderbescherming uitoefent en de ouders als de jeugdige niet onder toezicht staat. 

Behandelmethoden kunnen worden toegepast voor zover dit nodig is om het doel van het verblijf te bereiken of ter afwending van gevaar voor de gezondheid of veiligheid van de jeugdige of anderen. De toestemming van de jeugdige en/of diens ouders of voogd is niet vereist. De Jeugdwet gaat ervan uit dat beperkingen in het contact met de buitenwereld nodig kunnen zijn om te voorkomen dat het doel van het verblijf van de jeugdige wordt tegengewerkt. Bepaalde personen en instanties hebben te allen tijde toegang tot de jeugdige. Verder zijn er controlemaatregelen toegestaan: 

• Onderzoek aan lichaam en kleding; 

• Onderzoek van urine op de aanwezigheid van gedragsbeïnvloedende middelen; 

• Onderzoek van de kamer van de jeugdige op aanwezigheid van voorwerpen die hij niet in zijn bezit mag hebben; 

• Onderzoek van poststukken afkomstig van of bestemd voor de jeugdigen op de aanwezigheid van voorwerpen, doch slechts in aanwezigheid van de jeugdige.  

Voorwerpen die niet in het bezit van de jeugdige mogen zijn, worden in beslag genomen en voor de jeugdige bewaard of met zijn toestemming vernietigd, dan wel aan een opsporingsambtenaar ter hand gesteld. De genoemde maatregelen, methoden en beperkingen worden slechts toegepast voor zover ze zijn opgenomen in het hulpverleningsplan. Instemming van gedragswetenschapper is hierbij noodzakelijk. In noodsituaties gelden andere regels. Noodmaatregelen mogen slechts zeven dagen achtereen worden toegepast. De termijn wordt voldoende geacht om het hulpverleningsplan aan te passen indien het nemen van deze maatregelen ook structureel nodig lijkt.  

De regeling van verlof: de jeugdige kan de accommodatie verlaten als dit onderdeel uitmaakt van het hulpverleningsplan. Verlof is mogelijk als dit vanuit hulpverleningsoogpunt verantwoord wordt geacht. De Jeugdwet verplicht de jeugdhulpaanbieder het verlof in te trekken als verblijf buiten de accommodatie niet langer verantwoord is gezien de problemen van de jeugdige en biedt hem de mogelijkheid tot intrekking als niet aan de voorwaarden wordt voldaan.  

Tijdens vervoer naar en verblijf in de rechtbank kan de jeugdige vastgepakt/vastgehouden worden.  

De jeugdige/ouders met gezag kunnen een klacht over de toepassing van beperkende maatregelen indienen bij de klachtencommissie van de jeugdhulpaanbieder. De klager kan zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon of een andere persoon. Klachtencommissie: jurist, gedragswetenschapper, arts, psychiater. De klachtencommissie moet binnen vier weken beslissen. Tegen een beslissing van de klachtencommissie kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming.