Hoe geschiedt herstel na veeleisende werkuren? - Chapter 8

8.1 Hoeveel onderzoek is er geweest naar stress en herstel?

Er is veel aandacht geweest in onderzoek naar de rol van stress onder andere in het werk. Sinds de eerste onderzoeken naar stress tijdens de Tweede Wereldoorlog is deze aandacht steeds verder toegenomen. Er is daarentegen slechts weinig onderzoek gedaan naar herstel na stress.

8.2 Wat houden de concepten stress en herstel in?

Stress is een psycho-fysiologische subjectieve staat. Deze wordt gekenmerkt door hoge activatie en ontevredenheid. Stress lokt psychologische, fysieke en gedragsmatige reacties uit. Een stressreactie wordt door de cognitieve activatietheorie van stress gedefinieerd als een niet specifieke alarmreactie van het lichaam. Deze reactie gaat niet weg zolang het lichaam geen adequate manier gevonden heeft om te copen met de stressoren.

Lichamelijke reacties worden op twee manieren opgewekt. De eerste manier is via het Sympathetic-Adrenal-Medullary (SAM) systeem. Hierbij worden de bijnieren gestimuleerd om catecholamines (adrenaline) vrij te geven. Deze hormonen zijn gelinkt aan cardiovasculaire activiteiten (hoge bloeddruk, versneld hartritme). Het tweede systeem is het Hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA) systeem. Ook hier worden de bijnieren gestimuleerd, maar in dit geval gaat het om het hormoon cortisol (stresshormoon).

Er werd lang uitgegaan van de reactiviteitshypothese; het idee dat de fysiologische reactie tijdens blootstelling aan een stressor bepalend is voor de langetermijneffecten. In plaats daarvan is de focus komen te liggen op de reacties na de blootstelling. Het negatieve effect van stress op gezondheid wordt bepaald door de tijd die nodig is om te herstellen na een stressvolle situatie. Herstel wordt dan ook beschreven als het proces waarbij de psychologische systemen weer terugkeren naar de basis na een stressvolle situatie.

8.3 Welke theorieën zijn er over moeite en herstel?

Er wordt gebruikt gemaakt van de effort-recovery theorie. Deze theorie stelt dat er elke werkdag voldoende herstel moet zijn van inspanning en stress om de volgende dag weer goed en opgeladen aan het werk te kunnen gaan. Als dit niet het geval is, worden de job demands hoger, omdat het meer moeite kost om hetzelfde uit te voeren.

De allostatic load theorie heeft de effort-recovery theorie aangevuld. De toevoeging is dat de opstapeling van werkbelasting van de persoon uiteindelijk kan zorgen voor chronische gezondheidsproblemen. In deze theorie wordt het immuunsysteem als extra systeem meegenomen, dit kan slechter gaan functioneren bij chronische gezondheidsproblemen.

8.4 Wat is het verband tussen verlengde werktijd en herstel?

Er is een verschil tussen overuren (overtime work) en veel uren (long work hours) maken. Overuren houdt in dat iemand meer werkt dan het contract aangeeft. En veel uren maken betekent dat de werkweek even lang of langer is dan 48 uur volgens de International Labour Office (ILO), een organisatie die principes opstelt omtrent werk. Deze twee begrippen zijn niet hetzelfde, aangezien iemand met een parttime contract ook kan overwerken, maar vervolgens nog niet veel uren maakt. Waar de grens precies ligt, verschilt nog wel per land. In Europa is dit veel lager dan in veel andere landen. In landen die worden aangemerkt als ontwikkelingslanden zijn de percentages van mensen die veel uren maken hoger dan in Europa en in de VS, maar in Europa en in de VS verschilt het erg per plek. Daarnaast maken in ontwikkelde landen vooral mannen veel uren, in ontwikkelingslanden geldt dit voor mannen en vrouwen.

De risico’s van lange uren maken worden uitgelegd door twee mechanismen. Het eerste mechanisme is het lack of recovery-mechanisme. Dit werkt op drie manieren. De eerste manier is dat door het overwerken er minder tijd is voor het herstellen van het werk. Ten tweede worden er door het overwerken eisen gesteld aan de resources die ook al nodig waren voor het ‘gewone’ werk. Als laatste zorgt overwerken ervoor dat het werk in de knoop komt met het privéleven van de werknemers, wat kan zorgen voor nieuwe stressoren. Het tweede mechanisme is het behavioural lifestyle-mechanisme. Volgens dit mechanisme zorgt overwerken ervoor dat mensen moe zijn en daardoor minder zin hebben om gezond gedrag te vertonen. Ongezonde gedragingen zijn veel aantrekkelijker na een drukke werkdag (fastfood, niet sporten).

Het onderzoek naar de relatie tussen veel uren maken en gezondheid en welzijn heeft een kwantitatieve component (hoe vaak er overgewerkt wordt) en een kwalitatieve component. Onder de kwalitatieve component vallen de fysieke werkomgeving, de aard van het overwerk (gedwongen/vrijwillig) en de psychosociale werkomgeving. Veel uren maken heeft een negatief effect op de gezondheid, maar de kwalitatieve omstandigheden hebben een modererend effect op deze uitkomst. De kwalitatieve omstandigheden kunnen dit effect dus versterken (door een slechte werkomgeving) of juist verminderen (door een goede werkomgeving). Voor minder dan 10 extra uren per week werden in onderzoek geen eenduidige gezondheidseffecten gevonden, maar meer dan 50 uur per week werken resulteert duidelijk in een negatieve impact op de gezondheid.

8.5 Hoe vindt herstel plaats na abnormale werkuren?

Het precies definiëren van abnormale werkuren is lastig, omdat de opvatting over wat abnormale werkuren zijn, per land verschilt. Bij abnormale werkuren moet gedacht worden aan onder andere: ploegendienst, nachtwerk, werken in het weekend, verkorte of verlengde werkweken en oproepwerk.

De negatieve effecten van abnormale werkuren ontstaan vooral door de onderbreking van de menselijke activity-rest cyclus. Hieronder vallen de circadiane ritmes van waken en slapen met de bijbehorende verandering in hartslag en lichaamstemperatuur. De problemen ontstaan vooral door het wisselen van dag- en nachtwerk en doordat mensen toch een zo normaal mogelijk sociaal leven en privéleven proberen vast te houden.

Uit onderzoek blijkt dat abnormale werkuren invloed hebben op fysieke gezondheid en kleinere effecten op psychologische gezondheid. Waarschijnlijk spelen verminderd herstel, een verstoord biologisch ritme en soms ook verstoring van het leven naast het werk een rol.

Factoren die kunnen helpen om de gezondheid te verbeteren zijn: de lengte van de pauzes, starttijden van de shift en de hoeveelheid dagen dat iemand rust heeft. Het snel roteren van starttijden van shifts is beter voor de gezondheid van mensen. Als er langzaam gewisseld wordt, kunnen mensen zich eigenlijk nergens goed aan aanpassen, omdat mensen evolutionair gezien erop zijn ingesteld om bij afwezigheid van daglicht te slapen. Daarnaast is het beter om voorwaarts te roteren, omdat het makkelijker voor mensen is om hun slaap en het wakker worden uit te stellen.

Onder mensen die abnormale werkuren hebben, komen meer hart- en vaatziekten voor. Dit komt onder andere door de stress die ontstaat door sociale isolatie, maar ook doordat er meer ongezond gedrag voorkomt onder deze mensen.

8.6 Hoe kan herstel plaatsvinden tijdens en na het werk?

Er zijn twee soorten van herstel van werk. Bij internal recovery vindt het herstel plaats tijdens het werk. Dit kan door werkcontrole, variatie in het werk, sociale steun en de vrijheid om sommige dingen af en toe op een lager niveau uit te voeren. Daarnaast zijn pauzes erg belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat de combinatie van mini-pauzes met wat langere pauzes zorgt voor het voorkomen van vermoeidheid en het verbeteren van prestaties, welzijn en veiligheid.

Daarnaast is er external recovery. Dat is herstel buiten het werk om. Dit kan op drie manieren: door vrije avonden, vrije weekenden en vakanties. Het effect van vakanties werkt op twee manieren. Dat kan passief zijn, dan is de vakantie een directe verlossing van de dagelijkse job demands en stressoren. Het heeft een positief effect, maar dit effect is maar van korte duur. Daarnaast kan het op een actieve manier. Een belangrijk punt hierbij is het hebben van de controle over hoe de tijd gespendeerd wordt. Hierdoor is er snel herstel van alle dagelijkse beslommeringen.

8.7 Wat is het verband tussen Work-Time Control (WTC) en herstel?

Work-Time Control (WTC) betekent dat de werknemer controle (autonomie) heeft over de duur, positie en verdeling van de werktijden. Er kan gedacht worden aan controle over de begin- en eindtijden van het werk, de pauzes, vakantie of vrije dagen, het werkschema en wanneer en of er overgewerkt zal worden.

Er zijn twee WTC-toepassingen die steeds populairder worden. Ten eerste self-scheduling. Dit houdt in dat de medewerkers zich in kunnen schrijven op shifts die ze willen werken. Een nadeel is dat sommige shifts over kunnen blijven en dat goed samenwerkende teams opgesplitst kunnen worden. Ten tweede is er boundaryless work. Dit houdt in dat de werknemers zelf mogen beslissen waar en wanneer ze werken. De focus bij de manager komt dan meer te liggen op prestaties, omdat er minder zicht is op de werknemers doordat ze niet op kantoor zijn.

BulletPoints

• Stress is een psycho-fysiologische subjectieve staat. Deze wordt gekenmerkt door hoge activatie en ontevredenheid. Stress lokt psychologische, fysieke en gedragsmatige reacties uit. Een stressreactie wordt door de cognitieve activatietheorie van stress gedefinieerd als een niet specifieke alarmreactie van het lichaam. Deze reactie gaat niet weg zolang het lichaam geen adequate manier gevonden heeft om te copen met de stressoren.

• Lichamelijke reacties worden op twee manieren opgewekt. De eerste manier is via het Sympathetic-Adrenal-Medullary (SAM) systeem. Hierbij worden de bijnieren gestimuleerd om catecholamines (adrenaline) vrij te geven. Deze hormonen zijn gelinkt aan cardiovasculaire activiteiten (hoge bloeddruk, versneld hartritme). Het tweede systeem is het Hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA) systeem. Ook hier worden de bijnieren gestimuleerd, maar in dit geval gaat het om het hormoon cortisol (stresshormoon).

• Er wordt gebruikt gemaakt van de effort-recovery theorie. Deze theorie stelt dat er elke werkdag voldoende herstel moet zijn van inspanning en stress om de volgende dag weer goed en opgeladen aan het werk te kunnen gaan. Als dit niet het geval is, worden de job demands hoger, omdat het meer moeite kost om hetzelfde uit te voeren.

• De allostatic load theorie heeft de effort-recovery theorie aangevuld. De toevoeging is dat de opstapeling van werkbelasting van de persoon uiteindelijk kan zorgen voor chronische gezondheidsproblemen. In deze theorie wordt het immuunsysteem als extra systeem meegenomen, dit kan slechter gaan functioneren bij chronische gezondheidsproblemen.

• De risico’s van lange uren maken worden uitgelegd door twee mechanismen. Het eerste mechanisme is het lack of recovery-mechanisme. Dit werkt op drie manieren. De eerste manier is dat door het overwerken er minder tijd is voor het herstellen van het werk. Ten tweede worden er door het overwerken eisen gesteld aan de resources die ook al nodig waren voor het ‘gewone’ werk. Als laatste zorgt overwerken ervoor dat het werk in de knoop komt met het privéleven van de werknemers, wat kan zorgen voor nieuwe stressoren. Het tweede mechanisme is het behavioural lifestyle-mechanisme. Volgens dit mechanisme zorgt overwerken ervoor dat mensen moe zijn en daardoor minder zin hebben om gezond gedrag te vertonen. Ongezonde gedragingen zijn veel aantrekkelijker na een drukke werkdag (fastfood, niet sporten).

• De negatieve effecten van abnormale werkuren ontstaan vooral door de onderbreking van de menselijke activity-rest cyclus. Hieronder vallen de circadiane ritmes van waken en slapen met de bijbehorende verandering in hartslag en lichaamstemperatuur. De problemen ontstaan vooral door het wisselen van dag- en nachtwerk en doordat mensen toch een zo normaal mogelijk sociaal leven en privéleven proberen vast te houden.

• Er zijn twee soorten van herstel van werk. Bij internal recovery vindt het herstel plaats tijdens het werk. Dit kan door werkcontrole, variatie in het werk, sociale steun en de vrijheid om sommige dingen af en toe op een lager niveau uit te voeren. Daarnaast zijn pauzes erg belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat de combinatie van mini-pauzes met wat langere pauzes zorgt voor het voorkomen van vermoeidheid en het verbeteren van prestaties, welzijn en veiligheid. Daarnaast is er external recovery. Dat is herstel buiten het werk om. Dit kan op drie manieren: door vrije avonden, vrije weekenden en vakanties. Het effect van vakanties werkt op twee manieren. Dat kan passief zijn, dan is de vakantie een directe verlossing van de dagelijkse job demands en stressoren. Het heeft een positief effect, maar dit effect is maar van korte duur. Daarnaast kan het op een actieve manier. Een belangrijk punt hierbij is het hebben van de controle over hoe de tijd gespendeerd wordt. Hierdoor is er snel herstel van alle dagelijkse beslommeringen.

• Work-Time Control (WTC) betekent dat de werknemer controle (autonomie) heeft over de duur, positie en verdeling van de werktijden. Er kan gedacht worden aan controle over de begin- en eindtijden van het werk, de pauzes, vakantie of vrije dagen, het werkschema en wanneer en of er overgewerkt zal worden.

TentamenTickets

• Internal en external recovery zijn makkelijk door elkaar te halen, dus bekijk welke wat betekent.

• Over veel deelgebieden van de arbeidspsychologie is er nog geen substantiële hoeveelheid onderzoek geweest waaruit een duidelijke conclusie komt, maar over het maken van lange uren (meer dan 50 uur per week) is het onderzoek erg duidelijk.

Oefenvragen

Vraag 1

Op welke drie manieren uit stress zich?

1. Psychologisch, fysiologisch, en cognitief

2. Fysiologisch, cognitief, en in gedrag

3. Psychologisch, fysiologisch en in gedrag

4. Psychologisch, fysiologisch, en emotioneel

Vraag 2

Welk lichaamssysteem wordt geactiveerd in situaties van extreme stress om het lichaam nog meer energie te leveren?

1. Behavioural activation system

2. sympathetic-adrenal-medullary systeem

3. parasympathetic nervous system

4. hypothalamic-pituitary-adrenal systeem

Vraag 3

Waarin verschilt de effort-recovery theory (ERT) met de allostatic load theory (ALT)?

1. De ALT behandelt de opstapeling van stress, de ERT alleen de directe gevolgen van stress.

2. De ALT legt de gevolgen uit van opstapeling van stress op lange termijn, terwijl de ERT vooral focust op dag-aan-dag herstel.

3. De ALT legt uit hoe opstapeling van stress voorkomen kan worden, de ERT doet dat niet.

4. Alle bovenstaande antwoorden zijn juist.

Vraag 4

Welke twee hypothetische mechanismen leggen de negatieve effecten uit van overuren werken en lange uren maken?

1. Resource depletion theory en behavioural lifestyle theory

2. Lack of recovery theory en behavioural lifestyle theory

3. Lack of recovery theory en stress exposure theory

4. Behavioural lifestyle theory en stress exposure theory

Vraag 5

Welke routine van shiftwisselingen is het makkelijkste om aan te passen voor het menselijk lichaam?

1. Nacht-ochtend-middag

2. Avond-middag-nacht

3. Middag-ochtend-nacht

4. Nacht-avond-ochtend

Vraag 6

Bij work-time control…

1. Moeten werknemers volgens opgedragen werktijden aanwezig zijn.

2. Wordt er door leidinggevenden door middel van toezicht streng gecontroleerd op de hoeveelheid werkuren.

3. Hebben werknemers de vrijheid om hun eigen werkuren en –tijden te bepalen.

4. Wordt elke taak onder tijdsdruk uitgevoerd.

Antwoorden

1. B

2. D. Het sympathetic-adrenal-medullary systeem is het standaardsysteem voor stress situatie, het hypothalamic-pituitary-adrenal systeem wordt geactiveerd in extreme stresssituaties en levert nog naast het SAM systeem extra energie.

3. B. De ERT legt uit hoe stress op een dag gevolgen kan hebben voor de dag erna en benadrukt het belang van herstel tussen de werkdagen door. De ALT richt zich echter op de lange termijn en geeft aan hoe afwezigheid van dag-aan-dag herstel uiteindelijk het lichaam beïnvloedt.

4. B. Lack of recovery theory stelt dat lang werken extra inspanning kost en dit ook direct afgaat van hersteltijd. De behavioural lifestyle theory stelt dat door het vele werken gezonde activiteiten er bij in schieten.

5. A. In deze routine wordt de cyclus telkens naar voren geschoven, dit is het makkelijkste aangezien de lichaamsklok op een cyclus van meer dan 24 uur loopt.

6. C. WTC houdt in dat werknemers vrijheid hebben om zelf hun werkduur en de distributie ervan te bepalen.