Actuele criminologie - Van Dijk e.a. - 7e druk - BulletPoints

1 Inleiding

• Beschrijvend onderzoek werkt volgens een van tevoren vastgestelde systematiek en kijkt naar waarnemingen die door iedereen kunnen worden herhaald.
• Verklarend onderzoek is zoeken van verklaringen voor het waargenomen gedrag. Het gaat om verklaringen die van toepassing zijn op grote groepen mensen. Met de theorie moeten toetsbare uitspraken over individuen gedaan kunnen worden.

2 Beschrijvend onderzoek

• Dark number is het ‘onzichtbare’ deel van de totale criminaliteit omdat het niet is opgenomen in officiële cijfers.
• Criminaliteitsindex is de methode van het CBS waarbij wordt gekeken naar het aantal delicten per 100.000 inwoners.
• Zelfrapportagestudies zijn studies waarin mensen gevraagd worden of en hoe vaak ze bepaalde delicten hebben gepleegd.
• Slachtofferenquêtes zijn onderzoeken waarbij een algemeen publiek gevraagd wordt of zij slachtoffer zijn geweest van een delict(en), of zij dit hebben gemeld bij de politie en of de politie dit heeft geregistreerd.
• Forward time telescoping stelt dat mensen beschouwen delicten als minder kort geleden dan ze daadwerkelijk zijn.
• Veiligheidsparadox is de paradox waarbij mensen die zich het minst veilig voelen, de kleinste kans hebben slachtoffer te worden van een delict. Tegenwoordig blijken deze gevoelens van onveiligheid toch samen te hangen met reële risico’s en situaties.

3 Beleid in de strafrechtelijke keten

• Strafrechtelijk systeem is de keten van organisaties die samen bepaalt wat strafbaar is en dit opspoort, vervolgt en berecht.
• Prestatie-indicator  is het percentage ter kennis van de politie gekomen misdrijven waarvan een verdachte bekend wordt. In 2007 was dit in Nederland 23%.
• Sanctiepercentage is het aantal strafrechtelijke sancties per 100 geregistreerde strafbare feiten.
• Selectiviteit binnen het strafrechtelijk systeem is het feit dat systematische factoren bepalen welke mensen (uit het totaal van wetsovertreders) in aanraking komt met politie en/of justitie.
• Beslissingsondersteuningssysteem (BOS) zijn richtlijnen voor het OM waarbij volgens een puntensysteem wordt berekend hoe men moet handelen.

4 Psychologische achtergronden van daderschap

• Antisociale persoonlijkheidsstoornis is een blijvend patroon van het niet geven om en het schenden van de rechten van anderen. Om de diagnose te kunnen stellen, moet er aan 3 van de volgende gedragingen voldaan worden: niet aanpassen aan sociale, wettelijke normen; anderen misleiden; impulsiviteit; agressiviteit; roekeloosheid; onverantwoordelijkheid en onverschilligheid
• Antisociaal gedrag is een breed begrip dat bestaat uit riskant gedrag, dat niet wetovertredend maar wel riskant is.
• Internaliserend gedrag houdt in: teruggetrokkenheid, lichamelijke klachten en angst/depressie.
• Externaliserend gedrag houdt grensoverschrijdend gedrag en agressief gedrag in.
• Agressie is gedrag dat de intentie heeft iemand kwaad te doen. Juridisch gezien gaat het hierbij altijd om opzettelijk gedrag.
• Epigenetica is de bestudering van processen die invloed hebben op de activiteit van genen. Onderzoek heeft laten zien dat onder invloed van de omgeving, bepaalde genen ‘aan’ of ‘uit’ kunnen worden gezet waardoor ze wel of geen invloed uitoefenen op gedrag.
• Zelfselectie houdt in dat mensen zichzelf selecteren en zichzelf in bepaalde situaties brengen. In de psychologie heet dit ‘person by situation interaction’: interactie tussen personen en de omgeving.
• Impulsiviteit is niet echt overwogen, snel genomen beslissingen waarbij sprake is van de behoefte aan stimulatie en gaan voor de onmiddellijke bevrediging van verlangens.
• Tijdsperspectief bepaalt hoe erg men is gericht op het heden en de toekomst.
• Zelfcontrole is het vermogen om jezelf te beheersen met het oog op een toekomstige grotere beloning.
• Generality of deviance stelt dat mensen die op een bepaald gebied deviant gedrag vertonen, die dit vaak ook zullen op andere vlakken.
• Klassieke conditionering stelt dat mensen die crimineel gedrag willen vertonen (neutrale stimulus) zullen hier niet voor kiezen als zij denken aan de strafdreiging die daarbij hoort (significante stimulus). Alleen niet iedereen is hier even gevoelig voor. Dit doet de effectiviteit van formele straffen afnemen.
• Instrumenteel leren is het proces waar gedrag in een bepaalde situatie gevolgd wordt door bekrachtiging (reinforcement) of bestraffing (punishment). Bekrachtiging zorgt ervoor dat de kans dat het gedrag weer vertoond zal worden toeneemt, terwijl bestraffing die kans doet afnemen.
• Sociaal leren is een breed begrip dat kort gezegd gaat het over complexe manieren van leren die andere gaat over de organisatie van sociale ervaringen in de hersenen en het leren door naar anderen te kijken. De theorie kent veel varianten.
• Differentiële associatietheorie gaat ervan uit dat crimineel gedrag niet is aangeboren maar wordt aangeleerd in contacten met anderen. Het gedrag dat iemand vertoont, hangt vooral af van de mensen in zijn omgeving. Hierbij is de frequentie, de duur, de toegekende belangrijkheid en de intensiteit van het contact met die omgeving belangrijk. Het gedrag wordt geobserveerd, geïmiteerd en eigen gemaakt.

5 Sociologische achtergronden van daderschap

• Strain theorie stelt dat anomie ontstaat als de doelen die iemand zich stelt, niet overeenkomen met de middelen die iemand heeft om die doelen te bereiken. Het niet kunnen bereiken van gestelde doelen kan leiden tot innerlijke spanning, strain. Iemand kan de doelen behouden, afwijzen of vervangen door nieuwe doelen. Dit geldt ook voor de middelen. De 5 reactiepatronen zijn conformiteit, vernieuwing, ritualisme, terugtrekking en rebellie.
• Theorie van de delinquente subcultuur stelt dat een 'gang' de jongeren mogelijkheden biedt om samen in die groep de waarden te verwerpen en tegengestelde waarden aan te nemen. Hierdoor ontstaat de delinquente subcultuur waarin jongeren eindelijk de door hen gewenste status kunnen bereiken.
• Maatschappelijke kwetsbaarheid zijn jongeren uit zwakkere milieus hebben vaak conflicterend contact met officiële instanties en komen eerder in aanraking met politie en justitie.
• Criminologische verzetstheorie stelt dat Nederlandse jongeren leren op school dat iedereen gelijk is. Als zij later merken dat het niet zo werkt en zij zich achtergesteld voelen, voelen zij zich onrechtvaardig behandeld waardoor zij geneigd raken delicten te plegen.
• Sociale desorganisatie stelt dat in wijken met veel criminaliteit er weinig stabiliteit en sociale cohesie is. Dit wordt veroorzaakt door de snelle veranderingen in de bevolkingssamenstelling.
• Symbolisch interactionisme is de richting binnen de criminologie die ervan uitgaat dat het sociale gedrag dat mensen vertonen wordt veroorzaakt door sociale rollen die men door anderen krijgt opgelegd of zelf aanneemt. Mensen willen een sociaal stigma voorkomen en vertonen daardoor gedrag waarvan zij denken dat anderen van hen verwachten.
• Labelingtheorie stelt dat mensen die een delict plegen door de maatschappij een criminele identiteit toegewezen krijgen waardoor zij zich daarnaar zullen gaan gedragen.
• Secundaire deviantie stelt dat als iemand als crimineel gelabeld wordt zijn omgeving hem allerlei motieven toegeschreven. Secundaire deviantie als de dader zich hiernaar gaat gedragen.
• Self-fulfilling prophecy is het vertonen van het gedrag vertonen dat van hem wordt verwacht.
• Theorie van reintegrative shaming stelt dat Jongeren zullen kiezen voor crimineel gedrag als zij minder kansen hebben in het leven en weinig sterke bindingen met de conventionele maatschappij hebben. Als formele instanties hierop reageren, zullen de jongeren als gevolg van stigmatisering en afstoting hun criminele carrière verder ontwikkelen. Als de directe sociale omgeving echter erg negatief reageert op het criminele gedrag van de jongere, is er de mogelijkheid dat hij door schaamte er voor kiest om niet verder te gaan in de criminaliteit.
• Sociale controletheorie/bindingentheorie stelt dat mensen geen delicten  plegen als gevolg van hun sterke sociale bindingen met anderen die ook geen delicten plegen. 4 bepalende factoren: attachment, commitment, involvement, beliefs.
• De-individuatie is het gevoel van identiteitsverlies dat mensen ervaren als zij opgaan in een groep. Ze verwachten minder op hun gedrag aangesproken te worden als individu waardoor remmingen verlaagd worden en makkelijk antisociaal gedrag kan ontstaan.
• Broken Windows-theorie stelt dat criminaliteit ontstaat in omgevingen waar een duidelijk gebrek is aan sociale controle. De fysieke kenmerken van verloedering zouden potentiële criminele erop wijzen dat hier delicten kunnen worden gepleegd waardoor de criminaliteit in die omgeving steeds verder toeneemt.
• Rationele keuzetheorie stelt dat mensen gaan over tot het plegen van delicten als bij een afweging blijkt dat de baten van het plegen hoger zijn dan de (mogelijke) kosten. Het plegen van delicten wordt gezien als rationeel, economisch gedrag.
• Gelegenheidstheorie/routine activiteitentheorie stelt dat het criminaliteitsniveau wordt bepaald door de aanwezigheid van potentiële daders (offenders), de aanwezigheid van geschikte doelwitten (targets) en het ontbreken van voldoende –sociale- bewaking (guardianship).

6 Preventie

• Criminaliteitspreventie gaat buiten het strafrecht om. Het gaat om alle gedragingen door burgers, particuliere bedrijven en de overheid (buiten het strafrecht) die erop gericht zijn om strafbare gedragingen te voorkomen.
• Primaire preventie vindt plaats bij de hele bevolking of een bevolkingsgroep.
• Secundaire preventie vindt plaats bij groepen die een hoger risico lopen dan anderen.
• Tertiaire preventie vindt plaats bij mensen die al strafbare feiten hebben gepleegd en waarbij men ze er van wil onthouden opnieuw te gaan plegen.
• Environmental design tegengaan van gelegenheidcriminaliteit door bijvoorbeeld meer straatverlichting aan te brengen en straten open te bouwen zodat er weinig plekken zijn waarop men niet zichtbaar is.
• Sociopreventie is de verzameling van plannen en pogingen om criminaliteit te voorkomen door middel van de mogelijkheden tot informele sociale controle in een omgeving.
• Hot spots zijn plekken waar veel delicten worden gepleegd.

7 Penologie

• Penologie kijkt naar alles wat te maken heeft met wettelijke straffen: doelstellingen, toepassing en uitwerking hiervan.
• Informele sancties zijn straffen die worden opgelegd door bijvoorbeeld ouders of leraren als kinderen zich niet aan de regels houden.
• Formele sancties zijn straffen die worden opgelegd door formele instanties.
• Vergeldingstheorie is de theorie die stelt dat het de bedoeling van straf puur is om de daad te vergelden. Door leedtoevoeging wordt de strafbare daad teniet gedaan zodat de samenleving verder kan
• Relatieve theorieën proberen door middel van generale en speciale preventie herhaling van strafbare feiten voorkomen.
• Speciale preventie is gericht op het voorkomen van toekomstig crimineel gedrag van de dader. Men wil dus recidive voorkomen
• Generale preventie is door middel van strafoplegging wordt geprobeerd om de hele samenleving of bepaalde risicogroepen te beïnvloeden om ze te weerhouden van het plegen van strafbare feiten. De staat wil hiermee de bestaande normen bevestigen en potentiële daders afschrikken
• Verenigingstheorieën willen een combinatie maken van absolute en relatieve theorieën. Straftoemeting kan hierbij nooit gebaseerd zijn op slechts één van de vormen. Altijd moet rekening worden gehouden met de meerdimensionale werking van de straf. De rechter moet dus rekening houden met verschillende strafdoelen.
• Interventietrap is het model die het patroon van de opbouw van justitiële interventies weergeeft. Het laat zien welke interventies een bepaald persoon in een bepaalde tijd heeft ondergaan.

8 Nederlandse straffen

• Hoofdstraffen  zijn gevangenisstraf, hechtenis, taakstraf en geldboete

Bijkomende straffen zijn ontzetting van bepaalde rechten, de verbeurdverklaring en de openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak.

• Maatregelen kunnen zijn onttrekking aan het verkeer, ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, schadevergoeding, plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis, terbeschikkingstelling en plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders.
• Five pains of inprisonment zijn verlies van vrijheid, verlies van materiële goederen, verlies van immateriële goederen, verlies van autonomie en onvoldoende bescherming tegen medegevangenen. De houding de gevangenen zich aanmeten, is een overlevingsstrategie om deze ‘pains’ te beperken. Het begrip komt van Sykes (1958).
• Importation model stelt dat gevangeniscultuur een voortzetting is van de deviante gedragingen die de gevangenen al vertoonden toen ze nog vrij waren.
• Penitiair programma kan bestaan uit elektronisch toezicht, werk, beroepsopleiding, algemene vorming en gedragstraining. Gemiddeld duurt dit 3,5 maand en het doel van het programma is om de gedetineerde te helpen met een plaats op de arbeidsmarkt te vinden.
• Voordeelontneming is het wederrechtelijk verkregen voordeel afnemen van de dader om hiermee het crimineel vermogen te doen afnemen.
• Forensische zorg is de combinatie van beveiliging en verpleging van veroordeelden.
• Terbeschikkingstelling (tbs) is de maatregel die kan worden opgelegd aan daders die (verminderd) ontoerekeningsvatbaar zijn wegens een gebrekkige ontwikkeling of een ziekelijke stoornis van hun geestesvermogens. Het belangrijkste doel is het voorkomen van recidive. Tbs bestaat in 2 vormen.
• Inrichting Stelselmatige Daders (ISD-maatregel) is in detentie plaatsing van veelplegers voor een periode van maximaal 2 jaar.
• Strafbeschikking is de daad van vervolging door het OM waarbij een straf wordt uitgevaardigd. Verdachte kan altijd nog het proces bij de rechter in gaan.
• Gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM) ingevoerd in 2008 om de wettelijke mogelijkheden tot opvoeding van de jeugd te verruimen. Het is een soort tussenvorm tussen de ‘lichte’ voorwaardelijke sanctie en de ‘’zware’ pij-maatregel. De maatregel kan alleen worden opgelegd als dit in het belang is voor de verdere ontwikkeling van de jeugdige.
• Individuele trajectbegeleiding bestaat uit intensieve, individuele, ambulante begeleiding van harde kern jongeren. Het wordt opgelegd in plaats van jeugddetentie of als GBM

9 Slachtofferschap

• Victimologie/slachtofferkunde is het onderzoek naar risicokenmerken en de eigen rol van slachtoffers, gevolgen van slachtofferschap en de hulpverlening aan en bejegening van slachtoffers.
• Primaire slachtoffers  zijn mensen of bedrijven die rechtsreeks schade hebben geleden van een delict, of hun nabestaanden.
• Secondaire slachtoffers zijn mensen of bedrijven die met de gevolgen van het delict zijn geconfronteerd en hier last van ondervinden.
• Tertiaire slachtoffers zijn een hele gemeenschap of staat schade ondervindt van de gepleegde delicten.
• Wederzijdse victimisatie is de wisselwerking tussen daderschap en slachtofferschap binnen 1 delict.
• Victimless crimes zijn delicten die geen duidelijk slachtoffer hebben,
• Posttraumatisch stresssyndroom is de last van herbeleving, angst, woede-uitbarstingen en wantrouwen jegens anderen.
• Eye Movemont Desensitization and Reconstronstruction (EMDR) is de methode waarbij gaat het slachtoffer in gedachten terug naar de gebeurtenis maar beweegt hij ondertussen zijn ogen constant van links naar rechts. De werking is nog niet precies duidelijk maar het lijkt erop dat door de ogen te bewegen, de concentratie afneemt waardoor de pijnlijke herinnering niet goed wordt opgeslagen in het geheugen.
• Victim blaming is de schuld (gedeeltelijk) bij het slachtoffer leggen.

10 Geweld, georganiseerde criminaliteit en drugs

• Instrumenteel geweld is geweld dat wordt gebruikt als middel om het uiteindelijke doel te gebruiken.
• Levensmisdrijven zijn moord en doodslag.
• Doodslag betekent dat de dader het slachtoffer opzettelijk van het leven berooft.
• Moord betekent doodslag met voorbedachten rade: de dader heeft van tevoren nagedacht over het plegen van dit delict.
• Terrorisme is het vanuit ideologische motieven dreigen, voorbereiding of plegen van zeer zwaar geweld, gericht op mensen; of daden gericht op zware schade die de maatschappij ontwricht met als doel om veranderingen te genereren, angst te zaaien en politieke besluiten te beïnvloeden.
• Witteboordencriminaliteit  is criminaliteit binnen het beroepsleven. Het gaat om delicten die worden gepleegd door personen met een hoog sociaal-maatschappelijk aanzien tijdens de uitoefening van hun beroep.
• Organisatiecriminaliteit zijn delicten die worden uitgevoerd door personen van een gerespecteerde, bonafide organisatie. Belangrijk is dat het delict wordt gepleegd ten behoeve van de organisatie.

11 Etniciteit en sekse

• Hate crimes zijn delicten die gepleegd worden omdat het slachtoffer ‘lid’ is van een bepaalde groep. Het kan bijvoorbeeld gaan om racistische delicten of het mishandelen van een homofiele man.
• Genderstudies is het onderzoek naar kenmerken van de verschillende seksen.
• Gender gap is het relatieve verschil in aantal mannen en vrouwen dat dader en slachtoffer is van delicten.
• Intimate terrorism betekent dat de dader probeert het slachtoffer te domineren door controle en macht uit te oefenen. Vrouwen hebben niet alleen minder fysieke kracht maar zijn te vaak nog financieel of emotioneel afhankelijk van hun man waardoor zij niet tegen deze dominantie opkunnen.
• Learned helplessness betekent dat vrouwelijke slachtoffers vaak zijn opgegroeid in een gezin waarin sprake was van geweld en daarom denken dat de situatie gewoon niet te controleren is.