Hoe is pleegzorg geregeld? - Hoofdstuk 9

Een pleegouder is iemand die de jeugdige opvoedt in zijn gezin, ook al is hij niet de ouder of stiefouder van de jeugdige. Een pleegouder oefent overigens geen gezag uit over het kind: het gezag (de juridische bevoegdheden) blijven bij de ouder(s) of de voogd.

We hebben verschillende soorten pleeggezinnen. Zo is er pleegzorg voor een crisisopvang, vakantie, weekend, therapeutische zorg et cetera. In de Jeugdwet worden de rechten en plichten van pleegouders beschreven.

Wat zijn de voorwaarden voor pleegzorg en wat is het pleegcontract?

Een pleegouder is een aanbieder van een specifieke vorm van jeugdhulp: pleegzorg. De pleegouder biedt deze zorg op basis van een pleegcontract met een pleegzorginstelling.

In artikel 5.1 e.v. van de Jeugdwet, worden de eisen benoemd waaraan een pleegouder moet voldoen. Zo moet de pleegouder:

• Minstens 21 jaar oud zijn.
• Succesvol het voorbereidings- en selectietraject hebben afgerond.
• Over een verklaring van geen bezwaar van de Raad voor de Kinderbescherming beschikken (dit geldt voor alle gezinsleden die 12 jaar of ouder zijn). Dit is een verklaring die de Raad afgeeft op basis van eigen registraties en iemands strafblad. De verklaring wil zeggen dat de Raad geen feiten of omstandigheden kent die een bezwaar zouden opleveren tegen het pleegouderschap.
• Niet daarbovenop de begeleider zijn van pleegouder(s).

Als er aan bovenstaande eisen is voldaan, is iemand geschikt om pleegouder te zijn. Naast deze algemene geschiktheid vindt er nog een individuele beoordeling plaats of de pleegouder ook voor dit specifieke kind geschikt is. Deze verdere beoordeling en de vragen die hierbij moeten worden gesteld staan in art. 5.1 lid 2 van de Jeugdwet. Is er volgens de aanbieder van pleegzorg een ‘match’ tussen het pleegkind en de pleegouder, dan biedt de aanbieder de pleegouder een pleegcontract aan op basis waarvan de pleegzorg kan worden aangeboden. Hierin staan afspraken omtrent de verzorging en opvoeding van het kind en de begeleiding die de pleegouder daarbij van de aanbieder van pleegzorg zal krijgen. In de bijlage bij de Regeling Pleegzorg 2013 staan de eisen waaraan het contract moet voldoen. 

Het pleegcontract eindigt in de volgende gevallen:

• De aanspraak van de jeugdige op pleegzorg vervalt.
• Het pleegcontract wordt met wederzijds goedvinden ontbonden.
• Het pleegcontract wordt eenzijdig door de aanbieder beëindigt. Dit kan alleen in het belang van het kind of als de samenwerking tussen aanbieder en pleegouder ernstig en langdurig is verstoord.
• Het pleegcontract wordt tussentijds opgezegd door de pleegouder. Dit kan alleen na overleg met de aanbieder en als het gaat om gebreken van de aanbieder, moet de aanbieder eerst de mogelijkheid gekregen hebben deze gebreken op te lossen.
• De pleegouder wordt door de rechter benoemd tot voogd van het pleegkind.

Wat is de positie van de pleegouders?

Naast alle verplichtingen die de pleegouder heeft, zijn er ook een aantal rechten die toekomen aan de pleegouder:

• Zo is er een recht op een pleegvergoeding (art. 5.3 van de Jeugdwet).
• Er is een recht op informatie over het pleegkind (art. 5.4 van de Jeugdwet).
• Er moet overleg en instemming met het plan van aanpak zijn door de pleegouder (art. 4.1.3 lid 6 van de Jeugdwet).
• De pleegouder heeft een blokkaderecht. Indien het pleegkind een jaar of langer vrijwillig in een pleeggezin verblijft, heeft de ouder of de voogd toestemming van de pleegouders nodig om het kind weg te halen uit het pleeggezin (art. 1:253s BW en 1:236a BW).
• Er is een klachtrecht en het recht om te spreken met een vertrouwenspersoon (art. 4.2.1 van de Jeugdwet).
• Recht op medezeggenschap (art. 4.2.12 van de Jeugdwet).

Wat is de positie van pleegouders bij OTS en uithuisplaatsing?

Pleegouders die op basis van een OTS en een machtiging uithuisplaatsing pleegzorg bieden, hebben hiernaast nog een aantal specifieke rechten. Een kind wat uit huis is geplaatst en in een pleeggezin is geplaatst, kan als hij langer dan 1 jaar bij het pleeggezin verblijft niet verplaatst worden zonder toestemming van de kinderrechter (art. 1:265i BW). Dit is vanwege de familieband die inmiddels tussen pleegkind en pleegouders is ontstaan en niet zomaar mag worden doorbroken. 

Ook mogen pleegouders (net als alle betrokkenen) een geschil over de uitvoering van de OTS aan de rechter voorleggen (art. 1:262b BW). Daarnaast mogen pleegouders in een aantal gevallen een verzoek doen om verlenging van de OTS (art. 1:260 BW), beëindiging van de uithuisplaatsing (art. 1:265d BW) of gedeeltelijke overheveling van het ouderlijk gezag aan de gecertificeerde instelling (art. 1:265e BW).

Pleegouders met een pleegkind dat een jaar of langer in hun gezin woont, zijn belanghebbende in alle zaken die hun pleegkind betreffen (art. 769 Rv). Dat betekent dat ze kunnen worden opgeroepen in rechtszaken en ook spreekrecht hebben, bijvoorbeeld in zaken over de OTS of uithuisplaatsing. Een rechter kan een pleegouder overigens al tijdens het eerste jaar als belanghebbende aanmerken.

Wat is de pleegouder-voogd?

Soms krijgt de pleegouder, al dan niet na een eerdere OTS, de voogdij over zijn pleegkind toegewezen door de rechter. Dit betekent dat de pleegouder gezag kan uitoefenen over zijn pleegkind en ook de wettelijke vertegenwoordiger is. Ook kan de pleegouder-voogd zelfstandig beslissingen nemen die gezaghebbende ouders ook kunnen nemen.

Is er een recht op contact en omgang?

Voor ouders van een jeugdige die in een pleeggezin verblijft, blijft het recht op omgang met elkaar gewoon bestaan (art. 1:377a BW). Voor ouders met gezag is dit niet wettelijk vastgelegd, maar geldt deze regel als vanzelfsprekend. Dit geldt ook indien de jeugdige onder toezicht is gesteld, tenzij omgang noodzakelijk beperkt moet worden voor het doel van de OTS (art. 1:263a BW).

Een ouder zonder gezag heeft ook recht op omgang met zijn kind. De rechter kan deze omgang wel weigeren. Dit kan de rechter alleen doen in de gevallen die expliciet in de wet zijn bepaald: 

• Als de ouders kennelijk ongeschikt zijn of niet in staat tot omgang.
• Als de omgang ernstig nadeel voor de ontwikkeling van de jeugdige oplevert.
• Als de jeugdige zelf ernstige bezwaren heeft tegen de omgang (art. 1:377a BW).

Daarnaast biedt art. 1:377a BW een jeugdige niet alleen het recht op omgang met zijn ouders, maar ook anderen met wie hij in een nauwe persoonlijke betrekking staat. Dit betekent dat pleegouders, zeker na een langere plaatsing, voldoen aan deze voorwaarde en derhalve recht hebben op omgang met het kind. Ze kunnen de rechter dan vragen om een omgangsregeling. De rechter kan dit verzoek om dezelfde redenen afwijzen als een verzoek om omgang met een ouder.

Wat is informele pleegzorg?

We spreken van netwerkpleegzorg als de pleegouders deel uitmaken van het sociale netwerk van de ouders (bijvoorbeeld familieleden of vrienden). Als de ouders en pleegouders geen aanbieder van pleegzorg betrekken, spreekt men van informele pleegzorg. Er is dan ook geen pleegcontract. Ook al is deze vorm informeel, dan nog zijn pleegouders en ouders gebonden aan twee wettelijke bepalingen waarmee ze rekening moeten houden:

1. Het blokkaderecht.
2. Ouders hebben toestemming nodig van de Raad voor de Kinderbescherming als zij een kind dat jonger is dan zes maanden willen plaatsen in een pleeggezin.

Het is mogelijk om de informele pleegzorg later alsnog formeel te maken. Van belang is dan dat de pleegouders aan alle wettelijke eisen voor pleegouderschap voldoen.