Wat zijn de straffen en maatregelen voor jeugdigen? - Hoofdstuk 15

Het jeugdsanctiestelsel is te vinden in het Wetboek van Strafrecht vanaf art. 77a. De jeugdige veroordeelden kennen een eigen stelsel van straffen en maatregelen omdat het jeugdstrafrecht een pedagogisch doel dient. De straffen en maatregelen die in dit hoofdstuk behandeld worden kunnen gecombineerd worden. Het is vooral voor het jeugdstrafrecht van belang om goed gedrag te effectueren. Daarom biedt art. 77g Sr de ruimte om combinaties van straffen en maatregelen op te leggen.

De verantwoordelijkheid voor de tenuitvoerlegging van de sancties ligt door de invoering (in 2020) van de Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Wet USB) bij de minister van Rechtsbescherming. Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) coördineert de uitvoering van straffen. Hiervoor heeft het CJIB het Administratie- en Informatiecentrum voor de Executieketen (AICE).

Wat is het adolescentenstrafrecht?

Door wetenschappelijk inzicht over de hersenontwikkeling van jeugdigen en jongvolwassenen, is er aanleiding geweest om een flexibel straffenstelsel te ontwikkelen voor jeugdigen tussen 16 en 23 jaar. Hier ligt de nadruk meer op heropvoeding dan op vergelding en straffen. Let wel op: het straffenstelsel is meer flexibel geworden en dus niet het strafprocesrecht. In het strafprocesrecht is nog een duidelijke scheiding bij de 18 jaar. De bepalingen over het straffenstelsel vinden we in art. 77b Sr en art. 77c Sr. Het komt neer op het volgende:

1. Is de jeugdige verdachte nog geen 16 jaar op het moment dat hij het strafbare feit pleegde, dan moet de rechter het jeugdstraffenstelsel toepassen.
2. Is de verdachte tussen de 16 en 23 jaar, dan kan hij het jeugdstraffenstelsel toepassen. Hij kijkt voor deze keuze naar persoonlijke omstandigheden van de verdachte en omstandigheden omtrent het delict.

Wat zijn de hoofdstraffen?

In art. 77h Sr worden de hoofdstraffen voor jeugdigen genoemd. Gaat het om een overtreding, dan kan er een geldboete en taakstraf worden opgelegd. Gaat het om een misdrijf, dan kan er jeugddetentie, een geldboete en een taakstraf worden opgelegd.

Hoe werkt jeugddetentie?

Dit is een vrijheidsstraf neergelegd in art. 77i Sr. Jeugddetentie kan slechts worden opgelegd indien het een misdrijf betreft. De maximum van jeugddetentie is 12 maanden als de jeugdige nog geen 16 was tijdens het gepleegde delict, en 24 maanden in het geval dat de jeugdige 16 jaar of ouder was. Heeft de jeugdige al vastgezeten vóór de veroordeling in verband met het vooronderzoek, dan wordt deze vastgezeten periode afgetrokken van de opgelegde hoeveelheid jeugddetentie. De rechter die de straf heeft opgelegd, kan de verdachte te allen tijde voorwaardelijk in vrijheid stellen (art. 77j lid 4 Sr). De jeugdige wordt dan onder bepaalde voorwaarden in vrijheid gesteld. Dit kunnen algemene voorwaarden zijn of bijzondere voorwaarden. Er geldt een proeftijd van max. 2 jaar. Houdt de jeugdige zich niet aan de gestelde voorwaarden, dan kan zijn voorwaardelijke invrijheidsstelling worden ingetrokken (art. 77cca Sr en art. 77dd Sr). De jeugdreclassering houdt toezicht op de naleving van de voorwaarden en doet hiervan verslag aan het Openbaar Ministerie. 

De rechtspositie van de jeugdige die is opgenomen in een justitiële jeugdinrichting, staat geregeld in de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj).

Indien er nog minstens drie maanden overblijven van de vrijheidsstraf, dan moet de jeugdige deelnemen aan een scholings- en trainingsprogramma buiten de inrichting. Dit is het STP-traject. Het betreft een vorm van verplichte nazorg.

Hoe werkt een geldboete?

De geldboete is ook een hoofdstraf (art. 77l Sr) en wordt alleen opgelegd als de jeugdige een eigen inkomen heeft. Heeft de jeugdige vóór zijn veroordeling in voorarrest gezeten, dan wordt het bedrag verminderd. Vervangende jeugddetentie vindt plaats indien de jeugdige dit bedrag niet voldoet en duurt max. 3 maanden.

Hoe werkt een taakstraf?

We kennen ook nog de taakstraf als hoofdstraf (art. 77m Sr). De veroordeelde moet dan ofwel onbetaalde arbeid verrichten (werkstraf) ofwel een training of cursus volgen (leerstraf). De rechter bepaalt de opgelegde vorm van taakstraf en hoe lang deze dient te duren. Hij is echter wel gebonden aan wettelijke termijnen. Als de rechter een taakstraf wil opleggen, dan dient hij de Raad voor de Kinderbescherming om advies te vragen (zie ook nog art. 770 Sr). De rechter schrijft in zijn vonnis ook op hoeveel dagen de vervangende jeugddetentie moet duren, voor het geval dat de jeugdige de taakstraf niet (goed) uitvoert. Zie voor deze termijnen art. 77n Sr.

Wat zijn de bijkomende straffen?

In art. 77h Sr worden twee bijkomende straffen voor jeugdigen benoemd:

1. Verbeurdverklaring: hierbij worden de goederen van de veroordeelde onteigend (art. 33 Sr). Het gaat dan bijvoorbeeld om goederen die de opbrengst van het misdrijf zijn.
2. Ontzegging van de rijbevoegdheid. Dit gebeurt meestal als iemand onder invloed van alcohol aan het verkeer deelneemt en treft onder jeugdigen vooral bromfietsers.

Wat zijn de maatregelen?

Maatregelen hebben in het strafrecht het doel om de samenleving te beschermen of de veroordeelde te behandelen. Anders dan in het volwassenenstrafrecht, hebben straffen in het jeugdstrafrecht ook al een pedagogisch doel in plaats van een bestraffend doel. Daarom is het onderscheid tussen straf en maatregel in het jeugdstrafrecht wat minder duidelijk.

In het volwassenenstrafrecht zijn vier maatregelen die ook aan jeugdigen kunnen worden opgelegd (art. 77h Sr):

• Ontnemen van wederrechtelijk verkregen voordeel (art. 36e Sr).
• Onttrekken aan het verkeer (art. 36b Sr).
• Schadevergoeding (art. 36f Sr).
• Vrijheidsbeperkende maatregel (art. 38v Sr en 77we Sr).

Er zijn ook nog twee specifieke maatregelen voor jeugdigen, namelijk de plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (art. 77s Sr) en gedragsbeïnvloeding (art. 77w Sr).

Wat is de PIJ-maatregel?

PIJ staat voor de plaatsing in een inrichting voor jeugdigen. Dit betreft de vrijheidsbenemende maatregel. Deze maatregel heeft als doel om de jeugdige in een instelling te plaatsen en hem een gedwongen en gesloten behandeling te geven indien dit noodzakelijk wordt geacht. De maatregel geldt voor drie jaar. Dit is een zeer ingrijpende maatregel dat alleen kan worden opgelegd indien er aan vier voorwaarden wordt voldaan, namelijk:

1. Het gaat om een veroordeling voor een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten.
2. Het is in het belang van de veiligheid van anderen of de algemene veiligheid van personen en goederen.
3. De maatregel is in het belang van een zo gunstig mogelijke verdere ontwikkeling van de jeugdige.
4. De jeugdige heeft een geestelijke stoornis. Dit moet overigens blijken uit het advies van twee gedragsdeskundigen, waaronder een jeugdpsychiater.

Zoals bij voorwaarde vier benoemd, is het advies van twee gedragsdeskundigen nodig. Zij verrichten hiervoor een persoonlijkheidsonderzoek bij de jeugdige. Het maakt overigens niet uit of de jeugdige meewerkt of niet. De maatregel kan alsnog worden opgelegd, als maar blijkt dat er sprake is van een geestelijke stoornis.

De PIJ-maatregel eindigt als:

• De termijn is verstreken en het OM geen verlenging vordert of niet meer kan vorderen.
• De rechter de vordering tot verlenging afwijst.
• De maximale termijn van zeven jaar is verstreken.
• De minister van Justitie besluit de maatregel tussentijds te beëindigen (art. 77s Sr).

Om bij de PIJ-maatregel verplichte zorg mogelijk te maken, bepaalt art. 77s lid 6 Sr dat de PIJ al na 2 jaar voorwaardelijk eindigt. Dit noemen we de voorwaardelijke beëindiging. Zie ook nog art. 77tb Sr. Hiervoor gelden er een aantal voorwaarden waar de jeugdige zich tijdens de proeftijd aan moet houden:

• De jeugdige maakt zicht niet schuldig aan strafbare feiten.
• Hij moet de aanwijzingen van de (jeugd)reclassering opvolgen.
• Hij mag zich niet onttrekken aan het toezicht van het OM.

Indien de jeugdige 18 jaar (of ouder) is geworden, kan een PIJ-maatregel die twee keer is verlengd tot de maximale duur van 7 jaar, worden omgezet in een volwassen tbs (terbeschikkingstelling) met dwangverpleging. Dit wordt alleen gedaan indien er een groot risico bestaat dat er na de vrijlating opnieuw een zedenmisdrijf of ernstig geweldsdelict wordt gepleegd.

Wat is de GBM-maatregel?

De maatregel van gedragsbeïnvloeding (GBM) (art. 77w Sr) kenmerkt zich als een sterk dagprogramma dat jeugdigen die niet worden opgenomen in een justitiële inrichting, moeten ondergaan. De rechter legt in zijn vonnis vast hoe het dagprogramma er voor de jeugdige moet uitzien. Voorts kan de rechter GBM alleen opleggen na advies van de Raad voor de Kinderbescherming. Er gelden ook hiervoor een aantal voorwaarden alvorens GBM kan worden opgelegd:

• Als de ernst van het feit of het veelvuldig aantal misdrijven daar aanleiding toe geeft; en
• De gedragsbeïnvloeding in het belang is van een zo gunstig mogelijke verdere ontwikkeling van de jeugdige.

Zie voor de duur van de maatregel art. 77wd Sr. De GBM-maatregel wordt gecoördineerd en begeleid door de jeugdreclassering, dat vervolgens rapporteert aan het Openbaar Ministerie. Komt de rechter tot de beoordeling dat de jeugdige niet (goed) meewerkt aan het programma, dan kan hij vervangende jeugddetentie opleggen.

Wat is de voorwaardelijke veroordeling?

Het is mogelijk om een aantal straffen en maatregelen, voorwaardelijk op te leggen. Hiervoor is altijd een proeftijd gekoppeld van max. 2 jaar. Zie ook nog de artikelen 77x tot en met 77dd Sr. Er is een algemene voorwaarde waar de veroordeelde zich aan moet houden: zich niet schuldig maken aan een strafbaar feit. Er kan ook sprake zijn van bijzondere voorwaarden. Het gaat dan om voorwaarden die zich richten op het gedrag van de jeugdige. Het OM is belast met het toezicht op de naleving van de gestelde voorwaarden. Een voorwaardelijke veroordeling is mogelijk bij de volgende straffen/maatregelen:

• Jeugddetentie.
• Taakstraf.
• Geldboete.
• PIJ-maatregel.
• Een GBM-maatregel.
• Ontzegging van de rijbevoegdheid.

Wat is de verklaring omtrent het gedrag (strafblad)?

Justitie houdt een register bij waarin de meeste strafrechtelijke veroordelingen worden opgenomen. We noemen dit het Justitieel Documentatie Systeem. Indien burgers vragen om een verklaring omtrent het gedrag (VOG) dan maakt het ministerie van Justitie en Veiligheid hier gebruik van.

Er geldt in het algemeen een terugkijktermijn van vier jaar. Voor jeugdigen tot 23 jaar geldt een termijn van twee jaar. Maar voor ernstige geweldsdelicten geldt een terugkijktermijn van vier jaar en voor zedendelicten een onbeperkte terugkijktermijn. Indien de VOG wordt geweigerd, staat er tegen deze weigering bezwaar en beroep open op grond van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).