• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

De verhouding tussen centrale en decentrale overheden

Vandaag de verhouding tussen de centrale en de decentrale overheid. De vraag die centraal staat is: wie is nou eigenlijk de overheid? Die overheid is eigenlijk een totaalpakket van allerlei organen.

Een vraag is hoe het algemene belang behartigd kan worden. Daarvoor hebben we een overheid. Maar dan komen er vragen opzetten:

• Is iets een publieke of een privaatrechtelijke taak? Je hebt publieke taken met een private vorm en private taken met een publieke vorm.
• Hoe wordt de uitvoering van die publieke taak organisatorisch vormgegeven? De vraag is wie dat moet doen en of er wel of geen ministeriele verantwoordelijkheid moet zijn.
• Hoe is de legitimatie van en de controle op de publieke taakuitoefening georganiseerd? Is de controle democratisch of rechterlijk en wie praten er mee, wat is de positie van derden.

Als we alles op een rijtje zetten, praten we over twee problemen:

• In welke vormen doet de overheid zich voor (horizontaal)
• Hoe is de verhouding tussen de bestuurslagen (verticaal) Rijk, provincie en gemeente.

Hoofdstructuur

De bestuurlijke hoofdstructuur bestaat uit rijk, provincie en gemeente. Alle overige organen zijn hulpstructuur. De hoofdstructuur is het belangrijkst. Rijk, provincies en gemeenten zijn openbare lichamen; een publiekrechtelijk gemeenschap van personen met een eigen publiekrechtelijke taken- en bevoegdheidssfeer en met een bestuur, waarop die personen direct of indirect invloed kunnen uitoefenen.

Er zijn twee dingen typisch zowel het rijk, de provincies en de gemeenten

• Alle drie hebben ze algemeen vertegenwoordigende organen. (Kiesrecht)
• Alle drie hebben ze een zogeheten open huishouding; een takenpakket is niet al in de wet dichtgetimmerd.

De meeste van die openbare lichamen hebben ook rechtspersoonlijkheid, zoals bedoeld in de definitie binnen het burgerlijk wetboek. Daarnaast hebben ze regelgevende bevoegdheden.

Territoriale decentralisatie

Regeling en bestuur vinden niet uitsluitend vanuit het centrum plaats, maar worden uitgevoerd door het rijk en door een veelheid van die publieke lichamen en organen, die binnen bepaalde grenzen in vrijheid en eigen verantwoordelijkheid de hun toevertrouwde taken en bevoegdheden kunnen uitoefenen. (Pagina 855 handboek)

Art 124 Gw gaat over wat er typerend is voor de gemeente en provincies: ‘regeling en bestuur inzake hun huishouding wordt aan de besturen van provincies en gemeenten overgelaten’.

Historisch is Nederland van onderop opgebouwd. Het begon als kleine gemeenschappen die steeds meer gingen samenwerken. Dat Nederland een gedecentraliseerde eenheidsstaat is, is pas van veel later.

Staatsrechtelijk gezien wordt er niks overgelaten. Op het moment van het vaststellen wordt de positie van gemeenten en provincies gevestigd. Een hiërarchie van bestuurslagen kan wel bestaan, maar slechts voor zover deze is geregeld. De hogere overheid is slechts een hogere overheid wanneer hij over juridische instrumenten beschikt die toestaat dat er een hiërarchie bestaat.

Open huishouding

Het rijk, de provincies en de gemeente beschikken over een algemene bevoegdheid tot wetgeving en bestuur. Door de open huishouding wordt de huishouding beperkt tot specifieke onderwerpen.

Functionele decentralisatie

Openbare lichamen waarvan de taak beperkt is tot bepaalde belangen welke taak zij autonoom of in medebewind vervullen, hetzij voor het hele rijk, hetzij slechts voor een deel daarvan. (Handboek pagina 856).

• Waterschappen, art 133 Gw.
• Openbare lichamen voor beroep, art 134 Gw.
• Openbare lichamen voor bedrijf, art 134 Gw.
• Eventuele andere functionele openbare lichamen, art 134 Gw

Deconcentratie

Bij deconcentratie gaat het om taken die door de rijksoverheid worden uitgeoefend. Denk bijvoorbeeld aan de belastingdienst, het openbaar ministerie etc. Omdat het rijksbeleid is zijn er geen territoriale verschillen. De taken worden uitgevoerd door rijksambtenaren onder verantwoordelijkheid van de minister.

Agentschappen

Agentschap is een stukje van een ministerie waarvoor er intern een eigen boekhouding is. Bijvoorbeeld dienst uitvoering onderwijs.

Zelfstandige bestuursorganen

Organen die buiten de gewone departementale organisatie valken en waaraan bestuursbevoegdheden zijn toegekend. Deze vallen niet binnen de ministeriele verantwoordelijkheid. Dat houdt in dat de kamer hier geen controle op kan uitoefenen. Redenen om zelfstandige bestuursorganen in te stellen zijn:

• Omdat je die expliciet los wil hebben van de politiek (bijvoorbeeld de kiesraad).
• De scheiding van beluid en uitvoering, je zegt dan eigenlijk dat als het gaat om enorme aantallen beschikkingen, de minister algemeen verantwoordelijk is, maar niet per concreet geval. Om dat tegen te gaan maken we een zelfstandig bestuursorgaan.

Een minister is slechts verantwoordelijk voor zover zijn bevoegdheden reiken. De bevoegdheden zijn dan toegekend, die je op twee plaatsen vindt. Namelijk in de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen of de instellingswet.

Autonomie en medebewind

Autonomie: 124 lid 1 Gw, regeling en bestuur van eigen aangelegenheden, op eigen initiatief en naar eigen inzicht. Het belangrijkste wat je kan doen bij autonomie is het maken van verordeningen. Art 149 Gemw: ‘De Raad maakt de verordeningen die hij in het belang van de gemeente nodig oordeelt’. Er zijn wel grenzen aan deze bevoegdheid:

• Benedengrens, raad mag niet treden in de bijzondere belangen der ingezetenen. (Arrest Wilnisser/ Visser; een verbod op vissen regelt te veel, omdat je ook vissen in de privésfeer verbied)
• Territoriale, verordeningen worden beperkt tot het grondgebied van de gemeente.
• Bovengrens, mag de raad nog verordeningen maken over zaken die al in een hogere regeling zijn geregeld? Er zijn twee situaties:
  
  • Vraagstuk van de aanvulling, er is al een vraagstuk, later komt daar een aanvulling op (Posterieure verordening) Art. 121 Gemw
  • Er was al een verordening en er komt een hogere regelgeving Anterieure verordening. Art. 122 Gemw.

Medebewind: Gevorderde medewerking door decentrale overheden aan rijksbeleid op tal van maatschappelijke terreinen, art 124 lid 2 Gw.

Als de gemeentewet zelf medewerking vordert is dat geen medebewind, want er wordt niks aan rijksbeleid geregeld! Dit is autonomie. Dat de wetgever dat ook vindt, zie je terug in art 108 lid 2 Gemw. Daar wordt medebewind iets meer verduidelijkt.

Anterieure verordening

Hebben beide regelingen hetzelfde onderwerp? Dat wil zeggen object én motief gelijk

Zie arrest Emmense baliekluivers.

Zo ja: (bepaling van de) gemeentelijke verordening is van rechtswege vervallen.

Zo nee: (bepaling van de) gemeentelijke verordening kan in beginsel blijven bestaan. Of de wet het onderwerp uitputtend beoogt te regelen doet niet ter zake.

Posterieure verordening

Zelfde onderwerp? Object én motief (Emmense baliekluivers)

Zo ja: aanvulling is toegestaan, tenzij:

• • • De wet uitputtend is bedoeld, of Arrest Circus Renz.
    • De aanvullende regeling in strijd zou komen met de wet.

Zo nee (oneigenlijke aanvulling): aanvulling is toegestaan, tenzij de hogere regeling zou worden doorkruist.

Delegatie van gemeentelijke bevoegdheden

De Gemeentewet heeft een ander systeem dan de Awb als het gaat om delegatie. In de Awb staat dat delegatie niet mag, tenzij dat het is toegestaan in een wettelijke grondslag. De gemeentewet draait dit eigenlijk om in art 156 Gemw. In beginsel mogen alle bevoegdheden door de Raad worden gedelegeerd aan het college en een door de raad ingestelde commissie.

Voor het college art 165 Gemw.

Voor de burgemeester art 178 Gemw.

Interbestuurlijk toezicht

Ingrijpen door een ‘hogere’ bestuurslaag in het handelen van een ‘lagere’ overheid kan slechts voor zover daarvoor door de (Grond)wetgever bevoegdheden zijn toegekend.

De Grondwet kent twee middelen om in te grijpen:

• • • Het Koninklijk vernietigingsrecht (art 132 lid 4 Gw), je hebt iets gedaan maar het is niet goed. Het komt toe aan de regering, die mag vernietigen in strijd met het recht of het algemeen belang.
    • Taakverwaarlozing (art 134 lid 5 Gw), je hebt iets niet gedaan wat je had moeten doen. Bij grovelijk verwaarlozen kan alleen de wetgever in de formele zin met een oplossing komen, daar is alleen sprake van als het hele gemeentelijke apparaat tot stilstand is gekomen.

• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Alle stof is terug te vinden in het voorgeschreven handboek.

• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gemaakt met betrekking tot het tentamen.

• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen vragen behandeld die gesteld zouden kunnen worden op het tentamen.