Hoe kunnen we omgaan met het probleem van kindermishandeling? - Chapter 15

Hoe ziet de geschiedenis en ontdekking van kindermishandeling eruit?

Een slechte behandeling van kinderen komt al voor zolang als de menselijke samenleving bestaat. Juist nu, in tijden dat er veel verbeterd is voor kinderen, is er een enorme interesse voor het aantal kinderen dat mishandeld wordt.

In 1880 ontstonden in de Verenigde Staten en in het Verenigd Koninkrijk de eerste bewegingen die als doel hadden om kinderen te beschermen. Aan het begin van de 20e eeuw ontstond de eerste wetgeving met betrekking tot belangen van kinderen.

Kindermishandeling is geen nieuw fenomeen en het komt ook niet vaker voor dan vroeger. Wat vaker voorkomt is het melden van kindermishandeling, waarschijnlijk door meer kennis erover en meer aandacht ervoor. Dat het daardoor iets moderns lijkt heeft invloed op hoe we het zien. We weten daardoor nog niet precies wat het echt inhoudt en zien het meer als een "menselijk iets" dan een "natuurlijk iets": we zien het meer als een sociale constructie. De precieze definitie van kindermishandeling blijft ook betwist en veranderend. 

De term kindermishandeling kan op meerdere manieren worden opgevat:

• Volgens het conceptueel expansionisme zijn er steeds meer soorten slechte daden die onder ‘kindermishandeling’ vallen. De term breidt zich steeds verder uit. Degenen die het niet eens zijn met het expansionisme, kunnen ‘kindermishandeling’ op twee andere manieren bekijken:

• - De term ‘kindermishandeling’ wordt verworpen en er wordt gesproken over een reeks schadelijke handelingen waar kinderen mee te maken kunnen krijgen.

• - Er wordt een orthodoxe, nauwkeurige definitie gegeven voor kindermishandeling, waarbij geen mogelijkheid is voor uitbreiding van de term. Dit is het conceptueel conservatisme.

Een ‘overtuigende definitie’ geeft een nieuwe mening aan een term, met als gevolg dat mensen hun houding tegenover een fenomeen gaan veranderen. Een handeling die eerst bijvoorbeeld niet werd gezien als kindermishandeling, wordt nu wel zo gezien. Het gevolg is dat mensen net zo negatief over deze handeling gaan denken als over andere soorten kindermishandeling. Kindermishandeling is hierbij de overtuigende definitie.

Hoe gaat het definiëren van mishandeling?

De twee belangrijke concepten die horen bij de definitie van mishandeling zijn ‘schade’ (die wordt toegebracht aan kinderen) en ‘verantwoordelijkheid’ voor deze schade.

Er zijn een paar criteria voor het vaststellen van een definitie van ‘kindermishandeling’:

• De definitie moet duidelijk en niet dubbelzinnig zijn over wat kindermishandeling inhoudt.

• De definitie moet inhoudelijk zijn, het moet niet slechts een synoniem zijn voor mishandeling.

• De definitie moet geen onredelijke eisen opleggen aan de verzorgers van kinderen. Het kan niet zo zijn dat het grootste deel van de ouders een kind mishandelt volgens de definitie.

• De definitie moet niet controversieel zijn. Dat wil zeggen dat het geen elementen moet bevatten die direct leiden tot discussies over de betekenis. Een definitie moet niet neutraal zijn.

• De definitie moet een sterk negatieve bijklank hebben. Kindermishandeling moet gezien worden als ernstig genoeg om in te grijpen ook tegen de wensen van ouders in. Als een bepaalde drempel wordt overschreden moet er worden ingegrepen, en zo wordt slecht ouderschap weer onderscheid van kindermishandeling.

Er is een orthodoxe definitie van kindermishandeling die uit vier subcategorieën bestaat. Voor elke categorie wordt een aparte definitie gegeven. De categorieën zijn:

• Fysieke mishandeling

• Fysiek negeren/verwaarlozen

• Seksueel misbruik

• Emotionele mishandeling (in vijf vormen: afwijzen, isoleren, terroriseren, negeren, en corrumperen). 

Een voorbeeld van een controversiële term is een corrigerende tik. Aan de ene kant kan het gezien worden als mishandeling, maar aan de andere kan het gezien worden als een straf die geen kwaad kan. Sommigen noemen het ook "sub-mishandeling". 

Wat wel of niet wordt gezien als mishandeling, verschilt per maatschappij, cultuur en standpunten. Vooral het verschil tussen Westerse en niet-Westerse culturen is groot.

Een etnocentrisch standpunt houdt in dat je een andere cultuur beoordeelt aan de hand van normen, waarden en gewoontes van je eigen cultuur. Dus snel dingen van andere culturen afkeurt omdat je je eigen cultuur gewend bent.

Moreel relativisme betekent dat er geaccepteerd wordt dat elke cultuur andere standpunten en waarden heeft. Er zijn geen universele morele waarheden. Toch zijn er grenzen aan wat mag want een kind zwaar mishandelen mag natuurlijk niet geaccepteerd worden ook al hoort het bij de cultuur.

Dus, over sommige fundamentele waarden kan men niet relativistisch zijn. Een voorbeeld hiervan is ook gelijkheid tussen mensen. Dit is niet iets wat alleen ten opzichte van bepaalde culturen waarde heeft.

Het blijft soms lastig want diversiteit in opvoeding is prima en hoort bij onze hedendaagse maatschappij, maar toch moet er ook een mate van gelijkheid zijn voor alle kinderen.

Het ‘schade principe’ van J.S. Mill houdt in dat de vrijheid van een individu alleen beperkt mag worden om het toebrengen van schade aan anderen te voorkomen.

David Gil is een belangrijke verdediger van het volgende standpunt: elk kind heeft recht op de best mogelijke opvoeding. Bij elk kind dat dit niet krijgt, is er sprake van mishandeling.

Volgens dit standpunt zou dus elke tekortkoming wat betreft het optimaliseren van de ontwikkeling van een kind gezien kunnen worden als mishandeling. Dit is in strijd met een criterium voor een goede definitie van mishandeling, namelijk dat er geen onredelijke eisen moeten worden opgelegd aan ouders. Wel moet opvoeding "goed genoeg" zijn.

Een minimale standaard voor de opvoeding van kinderen zou de volgende elementen moeten bevatten: de juiste mogelijkheden voor fysieke en cognitieve ontwikkeling, een gezonde omgeving met toegang tot gezondheidszorg indien nodig en een stabiele, liefdevolle relatie met de verzorgers.

De drempelvereiste is het punt waarop het gerechtvaardigd is dat de staat ingrijpt bij de opvoeding en hiermee dus de privacy van het gezin schendt.

De maatschappij heeft invloed op de omstandigheden van kinderen op verschillende niveaus:

• Sociaaleconomisch: de sociaaleconomische positie heeft invloed op de vooruitzichten van een kind, op de mogelijkheden die het kind heeft.

• Politiek en juridisch: de maatschappij bepaalt of kinderen in staat zijn om te stemmen en of ze verantwoordelijk gehouden moeten worden voor hun misdaden. Ook zorgt de maatschappij voor voorzieningen als onderwijs en gezondheidszorg.

• Cultureel of ideologisch: kinderen worden op een bepaalde manier gekarakteriseerd. Er wordt een bepaalde waarde gehecht aan de kindertijd en kinderen worden op verschillende manieren van volwassenen onderscheiden.

• Interventie: de maatschappij beschermt kinderen door in te grijpen wanneer schade aan hen wordt toegebracht door de ouders of verzorgers.

Sociale/collectieve mishandeling houdt eigenlijk in dat wanneer kinderen de dupe worden van bijvoorbeeld armoede en slechte SES, dit betekent dat hun opvoeding/omstandigheden niet "goed genoeg" zijn. Als het wanneer ze in betere sociaal-economische omstandigheden zouden worden geplaatst wel goed zou zijn, is het dus niet mishandeling vanuit de ouders maar komt het uit de sociale, collectieve omstandigheden. Er zijn twee belangrijke redenen om hier aandacht aan te schenken:

• Er zijn meer kinderen die lijden onder een slechtere sociaaleconomische status, dan kinderen die te maken krijgen met mishandeling.

• Er is een significante samenhang tussen armoede en kindermishandeling en –verwaarlozing. Uit onderzoek blijkt dat het grootste deel van kindermishandeling en verwaarlozing voorkomt in gezinnen met een lage sociaaleconomische status.

Op dit moment overheerst het medische model van kindermishandeling. Dit houdt in dat kindermishandeling wordt gezien als ziekelijk, individueel gedrag met een specifieke oorzaak, dat kan worden hersteld door middel van een gepaste behandeling. Deze visie houdt echter geen rekening met de eventuele invloed van sociale of economische omstandigheden.

Wat kan ik leren over seksueel misbruik?

Seksueel misbruik lijkt, in tegenstelling tot fysieke mishandeling, geen verband te hebben met sociale of economische klasse. Het kan ook collectief worden omschreven, als bijvoorbeeld een kind vanaf jongs af aan seksisme krijgt aangeleerd, maar het seksuele misbruik is toch vooral wat er gebeurt in privé-omstandigheden. Seksueel misbruik bestaat niet alleen uit geslachtsgemeenschap: een ongepaste aanraking valt bijvoorbeeld ook onder misbruik. Een ander kenmerk van seksueel misbruik is het machtsverschil tussen man en vrouw, en in dit geval ook tussen volwassene en kind.

Kinderen zijn vaak onwetend wat betreft misbruik. Ze begrijpen niet precies wat er gebeurt en de volwassene vertelt bijvoorbeeld dat het ‘normaal’ is. Ze snappen het niet en kunnen dus simpelweg niet oprecht instemmen met wat er gebeurt.

Ook kan het zijn dat het kind wel begrijpt dat er sprake is van misbruik, maar dat het niet de macht heeft om het te laten ophouden. Bovendien kan er sprake zijn van tegenstrijdige gevoelens. Als het kind bijvoorbeeld door de vader misbruikt wordt, begrijpt het kind dat het misbruik moet stoppen, maar tegelijkertijd is er angst dat de vader dan uit huis wordt geplaatst. En ook al begrijpen kinderen wat er gebeurt, het concept van gelijkheid mist, en daardoor kan het alsnog nooit als ethisch worden gezien. 

Stampvragen

1. Wanneer werden de eerste wetten over kindermishandeling gemaakt?

2. Hoe komt het dat het lijkt alsof kindermishandeling iets van de laatste tijd is?

3. Wat stelt het conceptueel expansionisme over kindermishandeling?

4. Wat stelt het conceptueel conservatisme over kindermishandeling?

5. Welke twee concepten zijn belangrijk bij kindermishandeling?

6. Noem vier eisen voor definities van kindermishandeling.

7. Welke vierdeling maakt de orthodoxe definitie van kindermishandeling?

8. Hoe moet je kindermishandeling binnen andere culturen bekijken? En hoe juist niet?

9. Wat houdt het schade principe van Mill in?

10. Leg uit waarom de stelling van David Gil niet voldoet aan de eisen voor een definitie van kindermishandeling.

11. Wat is de drempelvereiste?

12. Gaat een lage sociaaleconomische status vaker samen met kindermishandeling? Leg uit.