Wat is de conclusie - een bescheiden collectivistisch voorstel? - Chapter 16

Wat hebben we geleerd over hoe een maatschappij moet omgaan met kinderen?

Hoe moet een maatschappij denken over kinderen, hoe moet er voor hen gezorgd worden en welke rechten moeten ze toegekend krijgen?

Een moeilijkheid bij het beantwoorden van deze vragen is wat er verstaan wordt onder ‘maatschappij’. Het kan hierbij gaan om onze moderne, liberale maatschappij, maar dan is het antwoord op de vragen heel anders dan wanneer het gaat om bijvoorbeeld een socialistische of feministische maatschappij.

Veel van wat we willen voor kinderen kan worden toegepast in de huidige maatschappijen, maar voor sommige dingen zijn structurele veranderingen nodig. Er kan dus onderscheid gemaakt worden tussen het verbeteren van een maatschappij zonder de structuur te veranderen, en een radicale verandering van de maatschappij. Of tussen hoe we het beste met kinderen kunnen omgaan in deze maatschappij, en wat de beste maatschappij voor kinderen is. Soms wordt dit onderscheid teveel overschat en wordt deze maatschappij compleet bekritiseerd of gedacht dat alleen radicale verandering kan helpen, wat niet zo is. Het is makkelijk kritiek te geven zonder met andere, betere ideeën te komen.

Het waarderen en begrijpen van kindertijd en volwassenheid is afhankelijk van elkaar. Wat we zien als typische kenmerken van kinderen, hangt er vanaf wat we zien als typische kenmerken van volwassenen. Wat we waardevol vinden in het ontwikkelingsproces van individuen, is nog afwezig bij de hele jonge kinderen. We weten alleen hoe we een kind moeten voorbereiden als we weten wat er van hem/haar als volwassene verwacht wordt. Toch is de kindertijd niet alleen maar voorbereiding op het volwassen leven, het is ook meer. 

Alle ontwikkelingsprocessen in ons leven en wie wij zijn als kind en/of als volwassene worden ook beïnvloed door de cultuur en maatschappij, dus door de sociale omstandigheden en ook educatie en dergelijke.

Wat zijn de belangrijkste waarden?

Er zijn drie belangrijke waarden die ons denken over de kindertijd bepalen: gelijkheid, democratie en collectivisme.

Gelijkheid:

Alleen liberationisten zijn van mening dat kinderen gelijk aan volwassen moeten zijn wat betreft hun rechten. In het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (VRK) worden een aantal fundamentele rechten toegekend aan het kind. Dit zijn zowel vrijheids- als welzijnsrechten. Bekende socialistische kritiek op gelijke vrijheidsrechten, is dat gelijkheid op deze manier weinig waarde heeft. Er bestaat namelijk ook grote sociale en economische ongelijkheid. Niet iedereen is in staat om vrijheidsrechten uit te voeren, bijvoorbeeld door gebrek aan geld. Het VRK geeft kinderen ook welzijnsrechten. Kinderen hebben bijvoorbeeld recht op de hoogst haalbare gezondheidsstandaard en op een levensstandaard die geschikt is voor hun fysieke, mentale, sociale, spirituele en morele ontwikkeling. Echter, door grote ongelijkheden binnen maatschappijen hebben niet alle kinderen gelijke kansen.

Een andere kwestie is seksuele gelijkheid en de rol die de kindertijd speelt bij de vorming van verschillen tussen mannen en vrouwen. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen sekse (biologische verschillen) en gender (kenmerken die volgens de maatschappij bij mannen en vrouwen horen). Genderverschillen, zoals de verschillende rolverdeling tussen mannen en vrouwen, kunnen worden opgeheven als er een fundamentele verandering plaatsvindt binnen een maatschappij. Vooral belangrijk hierbij is de manier hoe kinderen worden opgevoed. De afgelopen jaren is dit standpunt echter bekritiseerd. Het zou te eenvoudig zijn om te denken dat gender veranderd kan worden door het wijzigen van sociale gewoontes. Gender moet op een bepaalde manier een relatie hebben met sekse.

Seksuele gelijkheid vereist niet dat genderverschillen worden opgeheven, maar wel dat het onderscheid ertussen geen voor- of nadelen heeft voor mannen of vrouwen.

Democratie:

Democratie vereist collectief beslissingen maken, het respecteren van de mening van anderen, het accepteren van beslissingen waar je het eigenlijk niet mee eens bent en deelnemen aan de uitvoering van beslissingen. Kinderen en burgers moeten hierover onderwezen worden. Bovendien moeten kinderen leren om deel te nemen aan de democratie door middel van oefening, bijvoorbeeld door ‘verkiezingen’ op school.

Collectivisme:

Collectivisme is de meest cruciale waarde. Er kunnen verschillende zaken onderscheiden worden. De eerste is mate waarin de maatschappij verantwoordelijkheid neemt voor de opvoeding van kinderen. Er is een contrast tussen ‘collectivistisch’ (door de maatschappij) of ‘individualistisch’ (door de ouders) opvoeden. Dit contrast is echter te ongenuanceerd. Vaak speelt namelijk zowel collectivisme als individualisme een rol. Sommige opvoedkundige plichten moeten worden volbracht door de staat, zoals onderwijs, terwijl andere plichten de verantwoordelijkheid zijn van de ouders, zoals voeden. Bovendien kan ouderlijke autoriteit worden beperkt en gecontroleerd door de staat. Een ouder mag een kind bijvoorbeeld wel straffen, maar er zijn grenzen die de staat oplegt.

Een tweede punt is de mate waarin opvoeding en onderwijs uitgaan van een collectivistische moraal. Het gaat er hierbij om of de nadruk ligt op het belang van collectiviteit en de groep waar een individu bij hoort. Nadruk op collectivisme in het onderwijs kan bijvoorbeeld blijken uit veel samenwerkingsactiviteiten en het belang van groepsprestaties. Competitie tussen kinderen wordt ontmoedigd. Deze vorm van onderwijs is terug te zien in onder andere China en de Sovjet-Unie. Er moet echter opgemerkt worden dat de opvoeding in deze twee culturen niet ‘collectivistisch’ is op de manier die Plato voorstelde. De verantwoordelijkheid van het gezin voor de kinderen is een aanvulling op de verantwoordelijkheid van de staat.

Wat is het bescheiden collectivisme?

Een bescheiden collectivisme bestaat uit een streven naar gelijkheid en naar democratische en collectivistische waarden. Bovendien omvat het de volbrenging van vier doelen:

- Uitgaan van een collectieve verantwoordelijkheid voor kinderverzorging.

De meest belangrijke maatregel om dit te bereiken zou zijn door voorschoolse voorzieningen te verschaffen, zoals kinderdagverblijven of kleuterscholen, die voor elk kind zo vroeg mogelijk beschikbaar zijn. De voorzieningen moeten van goede kwaliteit zijn en alle kinderen een ‘gelijke start’ geven wat betreft educatie. Het kleuteronderwijs kan bovendien een plek zijn waar primaire gezondheidszorg aan kinderen verleend wordt en kan bijdragen aan het opsporen en voorkomen van kindermishandeling.

Met een ‘holistische’ benadering van kinderen wordt het volgende bedoeld: de bescherming van kinderen hangt samen met meer algemene, officiële inspanningen om het welzijn van kinderen te bevorderen.

- Een ‘verspreiding’ van ouderschap.

Hiermee wordt onder andere bedoeld dat de maatschappij een diversiteit aan gezinsvormen zou moeten aanmoedigen. Door een aantal ontwikkelingen ontstaan er steeds meer verschillende gezinsvormen. Door nieuwe voortplantingstechnieken kan iemand die niet zwanger wil of kan worden toch nog kinderen krijgen. De rechten van een stel van hetzelfde geslacht dat een kind wil, worden steeds meer erkend. Het huwelijk neemt af in populariteit en er zijn steeds meer vrouwen die vol- of deeltijd werken.

Met verspreiding van ouderschap wordt ook bedoeld dat kinderen alternatieven voor hun ouders tot hun beschikking moeten hebben. Als een kind er belang bij heeft om niet bij de ouders te blijven, moet er een andere, goede plek zijn waar het kind terecht kan.

Een derde betekenis is dat de verantwoordelijkheid voor de opvoeding niet voortdurend en alleen op de schouders van de ouders ligt. De familie en de gemeenschap kunnen in zekere mate een deel van de ouderlijke verantwoordelijkheid op zich nemen.

Tot slot betekent verspreiding van ouderschap dat elke volwassene een ouderlijke rol mag aannemen tegenover elk kind. Dit betekent dat een volwassene bijvoorbeeld elk kind mag aanspreken op vervelend gedrag of elk kind mag helpen dat in moeilijkheden zit.

- Een gezamenlijke waardering wat betreft kinderen.

Hoe kinderen door volwassenen gezien worden, blijkt uit de algemene opvatting die een cultuur heeft over kinderen. Het is belangrijk dat kinderen gezien worden als waardevol. Kinderen kunnen formeel erkend worden als waardevol onderdeel van de maatschappij, met hun eigen behoeften en belangen. Een voorbeeld hiervan is het Verdrag inzake de Rechten van het Kind.

Belangrijk om hieraan toe te voegen, is dat het ook mogelijk is dat kinderen gewaardeerd worden op de verkeerde manier en om de verkeerde redenen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer volwassenen vooral denken aan hun eigen behoeften: omdat zij bijvoorbeeld de behoefte hebben om een kind te beschermen, waarderen ze het kind als broos en zwak.

- Een aanzienlijke uitbreiding van kinderrechten.

Liberationisten concluderen dat alle kinderen dezelfde rechten zou moeten hebben als volwassenen. Dit kan gezien worden als onjuist, maar wel zijn er argumenten gegeven voor de gedachte dat oudere kinderen bepaalden rechten ten onrechte niet hebben. Een voorbeeld hiervan is het stemrecht.

De implicatie van het bescheiden collectivisme zou zijn dat kinderen meer in de openbaarheid worden gebracht en minder in de privésferen van het gezin verkeren. Hierdoor zou hun fysieke en mentale ontwikkeling beter in de gaten gehouden kunnen worden.

Een meer gelijkwaardige maatschappij zorgt ervoor dat kinderen minder vaak slachtoffer zijn van slechte omstandigheden en mishandeling. Bescheiden collectivisme staat sceptisch tegenover vanzelfsprekende ouderlijke rechten en vindt niet dat de privacy van het gezin beschermd moet worden. De moderne collectivist is holistisch en snapt dat bij het vaststellen en voorkomen van mishandeling ook de bredere sociale en politieke context belangrijk is om het welzijn van kinderen te verzekeren en promoten. Kindermisbruik en mishandeling wordt zeer serieus genomen en het liefst voorkomen en kinderen worden ook zelf bekrachtigd om er tegenin te kunnen gaan.

Tot slot: elke vorm van collectivisme is (een beetje) in strijd met de liberale opvatting van pluralisme. Pluralisme betekent dat er verschillende sociale en culturele subgroepen bestaan binnen een maatschappij. Het bescheiden collectivisme zegt dat niet alles hetzelfde moet, maar wel dat alle kinderen een voldoende opvoeding krijgen. Ze vinden wel dat sommige manieren daarvoor beter zijn en dat een kleine vorm van collectivisme essentieel is. 

Stampvragen

1. Welke drie waarden bepalen ons denken over de kindertijd?

2. Welke vier doelen heeft het bescheiden collectivisme?

3. Welke vier dingen worden bedoeld met de verspreiding van ouderschap?

4. Moeten de rechten van kinderen worden uitgebreid zodat ze dezelfde rechten hebben als volwassenen?