Strafrecht: algemeen - Blois - Universiteit Utrecht

Hoofdstuk 14: Strafrecht: algemeen. 

Het strafrecht heeft in het algemeen betrekking op de verhouding van de overheid tot de burgers (publiekrecht). En het voorziet in vérgaande middelen om in te grijpen in de levenssfeer van de burgers (sanctierecht). 

In het strafrecht kennen we twee categorieën sancties (die zorgen voor leedtoevoeging): 

1. Straffen (boete, gevangenis) 

2. Maatregelen (plaatsing in TBS). 

Wanneer strafrecht? 

Strafrecht is een uiterste middel = ultimum remedium > het strafrecht mag alleen gebruikt worden wanneer andere mogelijkheden van de rechtsorde niet toereikend zijn. Het strafrecht wordt ook gebruikt als middel om allerlei voorschriften waaraan een sterke morele lading ontbreekt te handhaven (bijv. Economisch leven, milieu). Ten slotte kan het zo zijn dat de vraag of het strafrecht gebruikt moet worden in verband met bepaalde rechtsschendingen beslist wordt door internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan (bijv. Rassendiscriminatie, onmenselijke behandeling). 

Materieel en formeel strafrecht 

Het strafrecht kan worden onderverdeeld in het materiële strafrecht en het formele strafrecht (strafprocesrecht). 

Materieel strafrecht 

• Een belangrijke bron van het materiële strafrecht is het Wetboek van Strafrecht: 

• Voorwaarden voor strafbaarheid 

• De regels die aangeven welke feiten onder welke omstandigheden strafbaar zijn. 

• Voorwaarden voor vervolgbaarheid: 

• Het materiële strafrecht geeft ook antwoord op de vraag onder welke voorwaarden het OM een vervolging kan instellen wegens een strafbaar feit. 

• Een strafbaar feit kan niet vervolgd worden wanneer het verjaard is. 

• Voor misdrijven waarop een maximumstraf staat van 12 jaar of meer en voor zedenmisdrijven is verjaring niet mogelijk. 

• Voor enkele delicten geldt dat zij alleen vervolgd kunnen worden wanneer er door/namens het slachtoffer een klacht is ingediend bij de officier van justitie (klachtdelicten). 

• Niemand kan strafrechtelijk worden vervolgd voor een feit, begaan voordat hij 12 jaar was. 

• Soort sanctie. 

• Per delict is de strafsoort en maximumstraf aangegeven. 

Formeel strafrecht (stafprocesrecht) 

• Wetboek van Strafvordering: 

• Omvat de regels en beginselen inzake de procedures die betrekking hebben op het toepassen van het materiële strafrecht in concrete gevallen. Deze regels gelden t.a.v. bevoegdheden van de politie en het OM in verband met opsporing en vervolging. Ook bevat het rechten die burgers hebben wanneer zij als verdachte geconfronteerd worden.  

• Voorwaarden uitvoerbaarheid sanctie: 

• Ook al kan een feit vervolgd worden en is aan de voorwaarden voldaan, dan nog kan het zijn dat de sanctie niet(meer) ten uitvoer gelegd kan worden. 

• Door dood van de veroordeelde; 

• Uitzondering: maatregel tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel; 

• Verjaring; 

Legaliteitsbeginsel  

Voor een optreden van de overheid in het kader van het strafrecht is een door de strafwet gegeven legitimatie vereist. 

• Staatsrechtelijk legaliteitsbeginsel: elke bevoegdheid van de overheid t.a.v. de burgers dient zijn grondslag te vinden in het recht. 

• Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel: ‘geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling.’ 

Vier aspecten van het legaliteitsbeginsel: 

1. Wettelijke basis voor strafbaarheid (lex scripta) 

1. Alleen feiten die in een wettelijke bepaling (in materiële zin) zijn opgenomen, zijn strafbaar. 

2. Gewoonterecht, of andere vormen van ongeschreven recht kunnen nooit de rechtstreekse grondslag zijn voor strafbaarverklaring door de rechter. 

1. Bij strafuitsluitingsgronden mag ongeschreven recht wel een rol spelen. 

2. Geen vage of onduidelijke strafbepalingen (lex certa) 

3. Geen analoge toepassing van strafbepalingen 

1. Het is niet geoorloofd de strafbaarheid uit te breiden tot gedragingen die lijken op gedragingen die strafbaar zijn gesteld, maar daaraan toch niet gelijk zijn. 

2. Teleologische interpretatie, die let op het doel van de wettelijke norm, is wel toegestaan.  

4. Geen strafbepalingen met terugwerkende kracht. 

1. Een strafrechtelijke veroordeling ter zake van een bepaald feit kan slechts plaatsvinden op basis van een wettelijke strafbaarstelling die reeds van kracht was op het moment dat het feit plaatsvond. 

1. Uitzondering: oorlogsmisdrijven of misdrijven tegen de mensheid. 

Strafbare feiten (delicten) 

• Strafbepaling: te vinden in het Wetboek van Strafrecht > bevatten een aanduiding of/en omschrijving van het strafbare feit. 

• Delictsaanduidingen of – omschrijvingen geven aan welke feiten door de wetgever als strafbaar worden aangemerkt. 

• Sanctienorm: hierin wordt de maximumstraf voor een bepaald delict vastgesteld. 

Delicten zijn onderverdeeld in twee categorieën: 

1. Misdrijven: gedragingen die altijd en overal in brede kring als (moreel) afkeuringswaardig worden gezien (rechtsdelicten). 

2. Overtredingen: gedragingen die pas door hun diskwalificatie door de wetgever hun afkeurenswaardige karakter zouden verkrijgen (wetsdelicten). 

Juridische-technische betekenis van dit onderscheid: een poging tot het plegen van een strafbaar feit is alleen strafbaar wanneer het om een misdrijf gaat. Daarnaast is de kantonrechter in eerste instantie bevoegd t.a.v. de meeste overtredingen, terwijl misdrijven in eerste instantie door een andere sector van de rechtbank beoordeeld worden.