Persoonlijkheidsstoornissen - SheetNotes (2017/2018)

Hoorcollegeaantekeningen 17/18

Kenmerken

• Chronisch disfunctioneren (minstens 5 jaar, beginnend in de kindertijd of adolescentie)

• Disfunctionele patronen (denken, voelen en handelen) op vrijwel alle levensgebieden. Als het bijv. alleen op het werk is kan het iets met werk te maken hebben en niet per se met de persoon.

• Patronen hebben uitwerking op interpersoonlijk functioneren.

• Gedrag is voor de persoon egosyntoon: heeft niet heel veel ziekte in zich, ‘ik weet niet beter, zo ben ik’. (i.p.v. egodystoon: dit is niet hoe ik was, ervaren symptomen als last. Bijv. depressie)

• Aanmelding GGZ vaak niet vanwege PS, maar door crisis of andere mentale stoornis (bv. depressie, paniekstoornis)

• Problemen behorend bij PS-en worden niet (alleen) veroorzaakt door andere mentale stoornissen (bv. depressie, angststoornis), medische toestand of middelengebruik

• Andere mentale stoornis maakt uiting van PS sterker, maar PS problemen waren er ook al voordat er sprake was van deze andere mentale stoornis (zoals depressie)

• Er is doorgaans veel co-morbiditeit - meerdere persoonlijkheidsstoornissen of minder permanente stoornissen (verslaving)

• Met name borderline PS, maar ook antisociale PS: hoog suicide risico (veel pogingen en helaas ook veel geslaagde pogingen)

Persoonlijkheidsstoornis heeft ook uitwerking op de diagnost - beïnvloeden.

Epidemiologische gegevens

• Prevalentie:

  • in de gewone bevolking: 13.5%

  • in de GGZ: 60.4%

• Voor sommige PS-en geldt (bv. antisociaal en borderline): symptomen nemen af in ernst als men ouder wordt

• Men is vaker gescheiden of leeft alleen

• Meer PS-en te vinden in steden (m.n. centrum)

• Men heeft meer en heftiger life-events meegemaakt

• Bij sommige PS-en speelt gender een rol

Pas in de DSM sinds 1980

Tien persoonlijkheidsstoornissen in drie clusters:

• Cluster A: vreemd of excentriek gedrag

  • Paranoid; Schizoïd; Schizotypisch

• Cluster B: dramatisch, emotioneel of grillig / impulsief gedrag

  • Antisociaal; Borderline; Histrionisch; Narcistisch

• Cluster C: angstig of vreesachtig gedrag

  • Vermijdend; Afhankelijk; Dwangmatig

Zijn as-II stoornissen wezenlijk te onderscheiden van as-I stoornissen?, bijvoorbeeld gezien het volgende:

• Stabiliteit

• Leeftijd van ontstaan

  • As-II stoornissen ontstaan in kindertijd/adolescentie.

• Inzicht

• Hoge co-morbiditeit en symptoom-specificiteit

Continuümgedachte/ dimensioneel model: onderliggende traits kenmerken zowel as I als as II

Originele voorstel DSM-5: dimensioneel model van PS-en

PS-en bestaan uit constellaties van extreme posities op trek-dimensies (traits)

Voorstel: zes traits:

• Negatieve emotionaliteit

• Introversie

• Antagonisme

• Disinhibitie

• Compulsiviteit

• Schizotypie: magisch denken

Originele voorstel DSM-5: persoonlijkheidsstoornis typen

• Antisociaal/psychopathisch type (antagonisme & disinhibitie)

• Vermijdende type (neg. emot. & introversie & compulsiviteit)

• Borderline type (neg. emot. & antagonisme & disinhibitie & schizotypie)

• Obsessieve-compulsieve type (compulsiviteit & neg. emot. & introversie & antagonisme)  ik weet het beter

• Schizotypisch type (schizotypie & introversie & neg. emot.)  magische denken

Kritiek vanuit de hele wereld op conceptversies:

• Dimensioneel model is slechts verkapt dimensioneel (er blijven categorieën, nu ‘typen’ genoemd)

• Diagnostiek wordt bijzonder ingewikkeld en tijdrovend, zonder echt bewezen predictieve waarde (alle trekken langs gaan om te kijken waar ze onder passen).

• Een hoop kennis gaat verloren: al het voorgaande onderzoek kan eigenlijk weg.

• Livesley en Verheul stappen op uit task-force: vonden de manier van werken niet goed, stapten er uit.

• December 2012: APA keurt DSM-V goed, met daarin (tot ieders verbazing….) de oude indeling van PS-en!

• Wel doorgevoerd: DSM-5 heeft geen aparte as voor PS-en

Persoolijkheidsproblematiek: hechtingsproblematiek. Er is ergens bij de hechting iets mis gegaan.

Cognitief verklaringsmodel

Stappen /fasen:

1. Interactie van temperament & levenservaringen

2. Kernopvattingen over zelf en anderen opbouwen van ‘overlevingsstrategieën’ structureren van eigen wereld.

3. Sterk disfunctionele patronen van denken, voelen en handelen.

Zodra een antisociale casus van een vrouw is wordt dit door 70% van de diagnostici gezien als borderline. Zodra deze casus een man is wordt dit gezien als een antisociale stoornis.

Paranoïde PS: achterdocht, mensen op afstand houden

Schizotypische PS: bang om dingen te veroorzaken

Schizoíde PS: wil geen contact, isoleert zich, doet dit omdat hij geen zin heeft.

Antisociale PS: psychopaten voelen weinig angst en spijt. Vinden een ander kwetsbaar.

Bordeline PS: vindt zichzelf kwetsbaar, laag zelfvertrouwen.

Histrionische PS

Narcistische PS

Vermijdende PS

Afhankelijke PS

Dwangmatige PS