De Rechtspraak - Universiteit Utrecht

HC3 De Rechtspraak 

Rechterlijke organisatie 

H6 van de Grondwet 

• Rechterlijke macht: 

• Art. 116 Grondwet: de wet (in formele zin!) bepaalt welke gerechten tot de rechterlijke macht behoren 

• Art. 2 Wet RO (Rechterlijke Organisatie):  

• Rechtbanken 

• Gerechtshoven 

• Hoge Raad 

• Maar er zijn meer instanties/personen die tot de rechtspraak worden gerekend. 

• PG bij de Hoge Raad, OM (staande magistratuur) worden tot de rechterlijke macht in brede zin gerekend. 

• Staande magistratuur: een officier van Justitie van OM zijn strafeis en de verdere behandeling voordraagt. Bij rechters is dit altijd zittend (zittende magistratuur). 

De rechtbank 

• 11 rechtbanken in NL, behandeling van zaken in eerste aanleg 

• Als er een conflict reist (bijv. Met je buurman) en je moet voor de rechter verschijnen. Wordt die zaak altijd in behandeling genomen door de rechtbank (tenzij wet anders bepaalt).  

• In beginsel zal zo’n zaak behandeld worden in een enkelvoudige kamer (1 rechter). Naarmate zaak complexer is, kan die ook behandeld worden in meervoudige kamers (doorgaans 3 rechters). 

• 3 sectoren: 

• Strafrecht 

• Burgerlijk (civiel, privaat) recht 

• Bestuursrecht 

• Sector kanton: niet behouden aan een bepaald rechtsgebied/specialisme. Kantonrechter behandelt zaken uit in principe alle rechtsgebieden. Gaat over eenvoudige zaken. Was eerst een aparte sector. Ondertussen geïntegreerd, maar vormt nog steeds de onderlaag van onze rechtbanken. 

• Bijvoorbeeld op grond van 382 Sv: vrijwel alle overtredingen en beroepsprocedures bij verkeersboetes. 

• Binnen het civiele recht: vorderingen tot 25.000 euro 

• De kantonrechter beslist over meerderjarigenbescherming (bijv. Dementerende ouderen):  

• Curatele: alle belangen worden door een curator behartigd (zowel op persoonlijk als financieel vlak) 

• Bewind: je krijgt een bewindvoerder die je financiële belangen behartigd. 

• Mentorschap: iemand die je op persoonlijk vlak begeleid bij beslissingen die genomen moeten worden (behalve op financieel vlak). 

• Rechtbank in Nederland 

• Verschillen interne organisatie rechtbanken 

• Vrijwel altijd een team Jeugd of een afdeling familierecht 

• Team Jeugd: zowel jeugdzaken uit het civiele recht als jeugd strafzaken. 

• Afdeling familierecht: civielrecht > binnen deze afdeling worden kinderbeschermingszaken gedaan en jeugdstrafzaken worden binnen grotere afdeling strafrecht voor volwassenen afgehandeld. Deze worden wel behandeld door een gespecialiseerde kinderrechter. 

• Kinderrechter behandelt jeugd- en familiezaken zoals: 

• Jeugdstrafzaken 

• Kinderbeschermingszaken 

• Gezag en omgangszaken 

Gerechtshoven 

• Hier kom je terecht als je in hoger beroep gaat. 

• 4 gerechtshoven (Den Haag, Den Bosch, Amsterdam, Arnhem-Leeuwarden) 

• Vaak afgekort als ‘hof’ 

• Rechter wordt hier raadsheer genoemd 

• Wet bepaalt of, en zo ja hoe je in hoger beroep kunt 

• Verschil Hoge Raad: 

• Als je bent veroordeeld, kan een zaak weer voorgelegd worden aan een gerechtshof met een hoger beroep. Alles mag dan weer ter sprake komen. 

Hoge Raad 

• Hoogste rechterlijke instantie in NL 

• Zetelt in Den Haag 

• In de regel 5 raadsheren 

• Taak is bevorderen van rechtseenheid – cassatierechtspraak 

• De Hoge Raad is geen feitenrechter (gerechtshof hoger beroep) 

• Zorgen dat het recht correct wordt toegepast. 

• Parket bij de Hoge Raad geeft rechtsgeleerde adviezen. 

• Parket van Hoge Raad, hoofd: procureur-generaal. Advocaten-generaal voeren dagelijkse taken uit. Geven rechtsgeleerd advies. Voordat de Hoge Raad de zaak behandeld en uitspraak doet, geven advocaten-generaal een rechtsgeleerd advies. De Hoge Raad doet bij gebrek aan tijd en middelen, vaak toch vrij bondig uitspraak. De adviezen van de advocaten-generaal zijn zeer uitgebreide toelichtingen > geeft advies aan Hoge Raad. In de meeste gevallen volgt de Hoge Raad het advies van de advocaten-generaal. 

• Feiten worden niet opnieuw doorgenomen.  

• Goede voorbeelden worden genoemd. 

• Zaken die zich niet leenden voor cassatie: geen belangrijke rechtsvraag die gediend moet worden in de zaak.  

Hoge Raad 

• Cassatierechtspraak: 

• Heeft het hof het (materiele) recht en de procesregels goed toegepast en is de uitspraak voldoende gemotiveerd? 

• Wanneer een niet-ontvankelijk verklaring? (art. 80a en 81 Wet RO) 

• Geen uitleg van de wet of procesregels noodzakelijk 

• De verzoeker klaagt over een uitleg waarover de Hoge Raad zich al eerder heeft uitgesproken 

• De belangen te klein zijn, bijvoorbeeld een zaak met een lage boete 

• Het gerechtshof de uitspraak voldoende en begrijpelijk heeft uitgelegd 

• Er in het cassatieverzoek nieuwe feiten worden opgevoerd. 

Gerechtelijke procedures: forse daling tov eerdere jaren. Oorzaken? 

• We zijn uit de crisis (2008) gekomen. Daling in handelszaken, arbeidsconflicten, huurconflicten. Als mensen het beter hebben, zijn ze vaak ook beter in staat huur te betalen en ontstaan er minder vaak financiële geschillen. 

• Stijging griffiekosten. Kost veel geld om een zaak te starten. Drempel: mensen gaan niet voor elk klein ding naar de rechter. 

Absolute en relatieve competentie 

• Absolute competentie: welk soort instantie is bevoegd? 

• In beginsel rechtbank. Bij lichte zaken kantonrechter. Serieuzere zaak: alleensprekende rechter (politierechter). Zeer serieuze en complexe strafzaak: meervoudige kamer (drie rechters).  

• Relatieve competentie: primair geografische afweging 

• Welke rechtbank? 

• Verschil strafrecht en privaatrecht 

• Strafrecht: plek/regio waar het vermeende strafbare feit is gepleegd. 

• Als niet duidelijk is waar het feit is gepleegd/niet geografisch toe is te wijzen: wordt gekeken waar de verdachte woont/bevindt.  

• Civiel/privaatrecht: waar de gedaagde woont. 

Rechtsmiddelen  

• Gewone rechtsmiddelen: 

• Verzet (uitspraak bij verstek) 

• Als een uitspraak bij verstek is gedaan: de persoon die veroordeeld is (civiel/strafrechtelijk) was op dat moment niet aanwezig. De rechter doet dan toch uitspraak (=bij verstek). Daartegen kan in verzet worden gegaan. 

• Op het moment dat er een OM-strafbeschikking is uitgevaardigd. Het OM doet zelf veel zaken af, en vaardigt een strafbeschikking uit > iemand krijgt een strafblad. Ben je het daar niet mee eens? > verzet instellen bij de rechter. De rechter zal de zaak behandelen. 

• Hoger beroep (devolutieve werking) 

• Een zaak komt in zijn volledigheid aan bod. 

• Beroep in cassatie (alleen rechtsvragen, de feiten staan vast!)  

• Bij de Hoge Raad. Alleen rechtsvragen. Feiten staan in beginsel vast. 

• Hoge Raad kan casseren: uitspraak door de lagere rechter wordt vernietigd. Wet niet goed toegepast/gemotiveerd. 

• 3 opties: 

• Hoge Raad doet zaak zelf af (als het heel belangrijk is om spoedig duidelijkheid te krijgen) 

• De zaak wordt terugverwezen naar het gerechtshof dat de eerdere uitspraak heeft gedaan. 

• De zaak wordt terugverwezen naar een ander gerechtshof. 

• Buitengewone rechtsmiddelen: 

• Herroeping  

• Derdenverzet 

• Herziening 

• Indien een nieuw feit twijfel doet ontstaan omtrent de juistheid van de uitspraak. 

• Een afgeronde zaak wordt toch weer heropend.  

• Afgeronde zaak: de uitspraak is in kracht van gewijsde gegaan (kans laten lopen om tijdig in hoger beroep gegaan, of alle rechtsmiddelen zijn uitgeput). 

• Na lange tijd ontstaat twijfel > herzieningsverzoek bij Hoge Raad 

• Lat ligt hoog: met die nieuwe informatie moet het zeer waarschijnlijk zijn dat de uitspraak destijds anders was uitgevallen. 

• Voorbeeld Lucia de Berk 

• Cassatie in belang der wet 

Uitgangspunten gerechtelijke procedure 

• Toegang tot de rechter – fair trial (6 EVRM) 

• Europees Verdrag voor Rechten van de Mens 

• Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft eenieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. De uitspraak moet in het openbaar worden gewezen (…) 

• Griffiekosten gestegen > toegang tot rechter onder druk. Niet in alle gebieden daling van zaken: stijging bewindvoeringszaken (behartiging van iemands financiële belangen, komt door vergrijzing in NL). 

• Eerlijke en openbare behandeling van de zaak 

• Openbaarheid: in beginsel moet rechtspraak openbaar plaatsvinden. Gaat een controlerende functie vanuit: rechtswaarborgen worden nageleefd.  

• Als je vindt dat het niet eerlijk verloopt, kan je in iedere fase de rechter wraken: het proces komt stil te liggen en de wrakingskamer behandelt het wrakingsverzoek. In het overgrote deel van de gevallen worden de verzoeken afgewezen. 

• Jeugdzaken alleen bij hoge uitzondering openbaar. In beginsel achter gesloten deur. 

• Onafhankelijkheid: zonder druk van buitenaf kunnen beslissen.  

• Stel: mensen hebben onterecht te lang vastgezeten, dan wordt de rechter daar niet meteen op aangesproken.  

• Onpartijdigheid rechter: persoonlijke attitude, connecties en denkbeelden van rechter. Maar ook de schijn van partijdigheid moet vermeden worden.  

• Denk aan nevenfuncties 

• Wanneer de rechter dit realiseert, kan de rechter zich verschonen > terugtrekken van de zaak. 

• Ook als er indirect een band kan zijn, of denkbeelden, waardoor getwijfeld wordt aan de objectiviteit, zal de zaak teruggegeven moeten worden.  

• Hoor en wederhoor 

• Iedere partij moet de kans hebben zich uit te laten over de procedure die voorligt. 

• De mogelijkheid tot betwisting van feiten en de juridische kwalificatie. 

• Equality of arms: gelijkwaardigheid van partijen 

• In het bijzonder van belang indien de verhouding tussen procespartijen ongelijk is. 

Laatste jaren: kinderen moeten de kans krijgen te participeren in justitiële procedures. Er moet balans zijn tussen participatie (kindvriendelijke manier) en bescherming van het kind. 

• Art. 12 IVRK: Lid 1 De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid. 

• Passend belang: niet alleen horen, maar ook iets mee doen. 

Participatie – bescherming 

• Het kind stimuleren om zijn/haar mening te geven 

• Maar ouders moeten kunnen reageren op de aangedragen informatie (hoor en wederhoor) 

• Bijv. Kind vertelt dat het geslagen wordt door de ouder, kan de rechter deze informatie niet achterhouden. Hij moet dit delen met ouders. Rechter moet dit aangeven bij het kind. Hierdoor kan de kans ontstaan dat kinderen minder eerlijk zijn en dingen achterhouden.  

• Vaak worden kinderen apart gehoord 

• En wat doet de rechter met de aangedragen informatie? 

Rechterlijke oordeelsvorming 

• Wanneer geschil aan de rechter is voorgelegd moet de rechter tot een beslissing komen 

• Het geheim van de raadkamer 

• Overleg tussen rechters om tot een beslissing te komen. Rechters kunnen van mening verschillen, maar er moet wel één uitspraak komen. 

• Opdracht mbt de beslissing van de rechter (voor- en nadelen van een unanieme beslissing?) Zie Sillen (Ars Aequi 2017/86) 

• In NL wordt een beslissing genomen bij meerderheid van stemmen, hier kom je alleen niet achter.  

• Motiveringsplicht van de rechter 

Objectieve beslissing van de rechter? 

• Blijven mensen. Krijgen veel zaken voor zich, wat hen ook kan vormen.  

• Etnisch gerelateerde verschillen: andere achtergrond > zwaarder gestraft en (langere) gevangenisstraf opgelegd. 

Geen enkele vorm van lekenrechtspraak in Nederland. 

• VS: juryrechtspraak