Samenvattingen: de beste wetenschappelijke artikelen voor professionele vaardigheden in pedagogiek samengevat

Introductie

Observatietechnieken omvatten vaak het vastleggen van gedrag in omgevingen die voor gezinnen relatief onnatuurlijk zijn. De constructvaliditeit van observatiemethoden hangt daardoor gedeeltelijk  af van de vraag of de bevindingen representatief zijn voor het typische alledaagse gedrag van de participanten/doelgroep. In deze review wordt gekeken of observatie bevindingen worden beïnvloed door:

• Aanwezigheid van de waarnemer
• Type taak dat door de waarnemer wordt opgelegd (e.g. vrij spel of specifieke taak)
• Locatie van de waarnemingen (e.g. lab of thuis)

De review suggereert dat de aanwezigheid van een waarnemer niet noodzakelijkerwijs de aard van interacties binnen gezinnen verstoort. Echter lijkt het er op dat interacties in gestructureerde of kunstmatige omgevingen niet noodzakelijkerwijs representatief zijn voor de interacties die normaal gesproken thuis plaatsvinden.

Systematische observaties

De eerste systematische observatie technieken werden in de jaren 30 gebruikt in kleuterschool settings, waarbij er rekening gehouden werd met belangrijke psychometrische kwesties, zoals de noodzaak van adequate bemonstering van gedrag en interobserver-betrouwbaarheid. In de jaren 70 werden coderingssystemen ontwikkeld binnen een sociaal leertheoretisch kader om vragen te beantwoorden over de aard van ouder-kindinteractie in gezinnen waar kinderen gedragsproblemen hebben. 

Er is bewijs verzameld voor:

• Validiteit van veel van deze systemen voor het maken van onderscheid tussen klinische en niet-klinische groepen kinderen
• Ontwerpen van interventies en evalueren van hun uitkomst
• Beantwoorden van belangrijke basisvragen over ouder-kindinteractie

Als gevolg hiervan worden veel van deze vroege systemen tegenwoordig veel gebruikt.

Voor- en nadelen van observationele methoden

Voordelen

• Observatietechnieken kunnen onderzoekers helpen in het objectief observeren van "echt" gedrag (e.g. schreeuwen, knuffels) die minder snel via zelfrapportage duidelijk worden, omdat sommige gedragingen voor ouders zelf automatisch en snel kunnen zijn. 
• Observatietechnieken kunnen de relevante aspecten van complexe uitwisselingen tussen ouder en kind samenvatten en een microscopisch beeld geven van hoe gedrag zich in de tijd ontvouwt en hoe het wordt beïnvloed door sociale omstandigheden, inclusief de gedragstriggers en reacties van anderen. 
  
  • Zelfrapportagemetingen zijn daarentegen van onschatbare waarde voor andere doeleinden, zoals het beoordelen van de gevoelens, gedachten en attitudes van deelnemers en hun perceptie van hun eigen gedrag en dat van anderen.
• Observatiegegevens zijn nuttig voor het leveren van gegevens op basis van percentages en verhoudingen die stabielere, eigenschapachtige neigingen bij mensen vertegenwoordigen, zoals agressie, het afwenden van antisociaal gedrag, of slechte disciplinepraktijken. 
  
  • Dit is bewijs voor de betrouwbaarheid, constructie en voorspellende validiteit van eigenschappen die op deze zorgvuldige manier zijn opgebouwd, zoals antisociaal gedrag van kinderen of negatieve disciplinerende stijl van ouders. 

Nadelen

• Observatietechnieken zijn tijdrovend wat betreft trainen van waarnemers, uitvoeren van observaties, coderen van interactie en uitvoeren van betrouwbaarheidscontroles tussen waarnemers. 
• Ook zijn er hoge kosten die vaak het aantal observatiesessies dat kan worden uitgevoerd, beperken.

De kracht van directe observatietechnieken kan worden gezien in de bijdrage die ze hebben geleverd aan het begrijpen hoe interactie tussen ouder en kind psychopathologie bij kinderen beïnvloedt, en hoe deze te behandelen. Er is een breed scala aan coderingssystemen ontwikkeld, elk ontworpen om een ​​bepaalde reeks onderzoeksvragen over ouderschap en het gedrag van kinderen te onderzoeken. Behalve dat ze nuttig zijn voor het testen van hypothesen over de relatie tussen ouderschap en gedragsproblemen bij kinderen, worden gedragingen van deze coderingssystemen vaak gebruikt als belangrijkste uitkomstmaten in gerandomiseerde gecontroleerde studies. 

Validiteit van observationele coderingssystemen

Er is onderzoek gedaan naar de validiteit van observationele coderingssystemen in vergelijking met bijvoorbeeld zelfrapportage metingen die hetzelfde construct zouden moeten meten (e.g. bepaald gedrag in ouder-kind interactie). Sommige studies onderzoeken de voorspellende validiteit van 2 meetinstrumenten (observatie vs zelfrapportage) die hetzelfde construct meten en vinden vervolgens gemixte resultaten (e.g. wel en niet correlaties, lage en hoge correlaties etc.) Andere studies hebben convergentie onderzocht in plaats van de voorspellende validiteit, maar ook hieruit volgen gemixte resultaten. Er moet dus meer onderzoek gedaan worden voordat er conclusies getrokken kunnen worden over welke aspecten van ouder-kind gedrag en in welke settings adequaat gemeten kunnen worden met behulp van zelfrapportages en wanneer (observatie)technieken meer betrouwbaar, valide en bruikbaar zijn voor andere doeleinden.

Let op: De betrouwbaarheid van een meting stelt grenzen aan de validiteit van deze meting. Adequate niveaus van interobserver-betrouwbaarheid worden normaal gesproken vastgesteld en gerapporteerd in observationele studies. Echter is het specifieke probleem bij observatiegegevens dat onderzoekers mogelijk niet over de middelen beschikken om voldoende observatiesessies uit te voeren en daardoor de test-hertestbetrouwbaarheid niet altijd onderzocht of gerapporteerd kan worden bij observatie- of zelfrapportagemetingen. Als er dan ook een hoge mate van dagelijkse variabiliteit in gedrag is, kan dit leiden tot problemen zoals het weinig voorkomen van bepaald gedrag, of bevindingen die geen stabiele schattingen vertegenwoordigen van het gedrag van interesse (beperkte validiteit). Dit probleem kan aangepakt worden door in het onderzoek deze problemen grondig te bespreken en een methode te beschrijven om statistisch te corrigeren voor zowel de dagelijkse variabiliteit als voor het probleem van het niet optreden van bepaald gedrag als gevolg van korte observatieperioden (= "censureren"). 

Belang van resultaten van observaties in natuurlijk gedrag

Het is belangrijk dat resultaten van observatietechnieken natuurlijk gedrag reflecteren, omdat:

• Observaties die aangaven dat het gedrag na de behandeling was verbeterd ten opzichte van ervóór, zouden van beperkte waarde zijn als deze veranderingen weinig verband hielden met gedragsveranderingen die thuis plaatsvonden. 
• Als we de bevindingen uit longitudinaal onderzoek naar opvoeding willen vertalen naar nieuwe interventies, dan is het essentieel dat het waargenomen ouderlijk gedrag nauw aansluit bij dat wat het kind normaal ervaart. 
• Veel clinici gebruiken systematische observaties van ouder-kindinteractie in de kliniek om de functionele relaties tussen ouder- en kindgedrag te analyseren, om individuele doelen voor interventie te bepalen en om verandering te beoordelen.
• Veel van het onderzoek op het gebied van opvoed- en gedragsproblemen is in grote lijnen uitgevoerd vanuit het perspectief van de sociale leertheorie (= stelt dat een van de belangrijkste invloeden op het gedrag van kinderen het openlijke gedrag van andere gezinsleden is), waarbij observatietechnieken behulpzaam kunnen zijn in het meten van dit openlijke gedrag van gezinsleden.
  
  • Dit is in tegenstelling met gehechtheidsonderzoek, waarbij het geobserveerde gedrag gebruikt wordt om een ​​gevolgtrekking te maken over een verborgen, onderliggende constructie, namelijk onveilige gehechtheid. In het geval van de "Strange sitation" zou men kunnen stellen dat de belangrijke vraag niet is of het gedrag representatief is voor het normale leven, maar alleen of het de uitkomst voorspelt in overeenstemming met de gehechtheidstheorie.

Ecologische validiteit van observaties

Reactiviteit op de aanwezigheid van de waarnemer

= In welke mate gezinnen worden beïnvloed door de aanwezigheid van een waarnemer en of hun gedrag dan wel representatief is voor natuurlijke/routine interacties. 

Het is duidelijk dat het niet mogelijk is om, zonder de deelnemers te misleiden, een zuivere vergelijking te maken tussen gedrag wanneer het wordt waargenomen en dat wanneer het niet wordt waargenomen.

Er zijn wel benaderingen om de mate van de "waarnemers reactiviteit" te beperken in het design van een onderzoek:

• Verschillende niveaus van opdringeriggheid van de waarnemer kunnen vergeleken worden, in de veronderstelling dat als er significante reactiviteit is om geobserveerd te worden, het gedrag van de deelnemers onder verschillende omstandigheden zal variëren. 
  • Er zijn onderzoeken gedaan naar deze benadering en resultaten suggereren dat waarnemerseffecten niet erg sterk zijn of dat deze effecten niet variëren met het niveau van indringing (dit laatste is onwaarschijnlijk). 
• Aanname maken dat de reactiviteit in de loop van de tijd zal afnemen, omdat deelnemers eraan wennen om geobserveerd te worden.
  
  • Dus als er reactiviteitseffecten zijn, zouder er sterkere reactieve effecten zijn in het eerste deel van/eerste sessie van een observatie en daarom atypischer dan latere observaties. 
  • Een aantal onderzoeken hebben deze benadering getest met taakeisen en -instellingen die in elke sessie hetzelfde bleven, maar hier kwamen gemixte resultaten uit. Soms was de eerste sessie atypisch was omdat er meer met de waarnemer werd gepraat, maar waren er verder geen verschillen. Andere onderzoeken vonden geen systematische veranderingen binnen of tussen sessies, maar andere onderzoeken vonden wel weer een mogelijk gewenningseffect.
  • Het nadeel is wel dat gedrag tussen sessies kan veranderen om andere redenen dan veranderingen in reactiviteit ondanks inspanningen van de onderzoekers (e.g. systematische verschillen tussen sessies als gevolg van veranderingen in stemming van kind/moeder, of als gevolg van verschillen in activiteiten of andere gebeurtenissen).

Waarnemer reactiviteit bij video-opnames

• Er lijken geen onderzoeken te zijn die specifiek zijn ontworpen om de reactiviteit op homevideo-opname te onderzoeken of om deze te vergelijken met andere technieken. 
• Het lijkt er voor nu echter op dat reactiviteit van waarnemers geen substantiële bedreiging vormt voor de validiteit van waarnemingsgegevens wanneer video-opnames worden gebruikt.
• Echter moet dit nog verder onderzocht worden en zouden onderzoekers een evaluatie van reactiviteitseffecten in hun studies op moeten nemen, bijvoorbeeld door video-opnames met andere methoden te vergelijken. 

Aanbevelingen voor het verminderen van waarnemers reactiviteit

• Er is weinig informatie over de effectiviteit van verschillende aanbevelingen voor het verminderen van reactiviteit, aangezien deze over het algemeen niet zijn onderworpen aan vergelijkende tests wat betreft hun effecten op participanten. 
• Sommige onderzoekers doen wel aanbevelingen, zoals een introducerend bezoek of de eerste sessie niks opnemen. Hierbij is het onduidelijk of er gewenningseffecten zijn.
• Over het algemeen is het belangrijk om het aantal observatiesessies te maximaliseren om de betrouwbaarheid van de gegevens te vergroten, waardoor introducerende, niet-observatie bezoeken wellicht niet gewenst zijn en onnodig. Uit de literatuur blijkt dat er relatief weinig reactiviteitseffecten zijn.
• Sommigen raden aan om interactie met participanten tijdens het opnemen te vermijden, op basis van bewijs dat vertrouwdheid met de waarnemer het gedrag tijdens observaties kan beïnvloeden, terwijl anderen beweren dat de reactiviteit wordt verminderd als observatoren zich natuurlijk gedragen door te reageren op toenaderingen van familieleden.
• Er moet dus nog meer onderzoek worden gedaan wat de effectiviteit is van deze verschillende strategieën op waarnemers reactiviteit.

De aard van de taak opgelegd door de waarnemer

Ouder-kindinteractie wordt vaak beoordeeld tijdens een semi-kunstmatige taak die door de observator wordt opgelegd. Voorbeelden van taken zijn:

• Forehand & McMahons (1981) "Child's Game", waarbij ouders worden geïnstrueerd om samen te spelen, maar hun eisen te minimaliseren en in plaats daarvan de leiding van het kind te volgen. 
• Roberts & Powers; (1988) "Compliance Test" moedigt negatieve interacties aan door ouders te vragen het kind speelgoed op te laten ruimen. 
• Barkley's (1989) taken omvatten vrij spel tussen moeder en kind, en een set van vijf gestructureerde taken, zoals opruimen, figuren kopiëren en ets-een-schets.

Door onderzoekers wordt vaak een assumptie gemaakt dat het gedrag tijdens de taak enige relatie heeft met de stijl van interactie in natuurlijke omgeving. Maar dit is een grotendeels ongeteste veronderstelling, want veel onderzoekers vergelijken de gegevens tijdens de taak niet met die van natuurlijke situaties. In onderzoeken waar de taak en natuurlijke situatie wel vergeleken wordt, kan het zijn dat de effecten van activiteiten en mogelijk verschillende structuurniveaus worden verward met verschillen in de locatie. 

In het artikel worden verschillende voorbeelden gegeven van onderzoeken waarbij verschillende taken worden opgelegd (gestructureerd, vrij spel etc.) en er gekeken wordt naar de correlaties van de taken met het te meten gedrag (dus de validiteit van de taak). Ook werd er gekeken of er significante verschillen waren tussen de verschillende taken en verschillende locaties (thuis of lab) om er achter te komen of bepaalde taken hogere validiteit hadden dan andere en of gedrag in een natuurlijke situatie vergelijkbaar was met gedrag in een lab (hogere correlatie duidde op meer vergelijkbaarheid tussen locaties).

Methodologische implicaties zijn dat er zelfs binnen de thuissituatie een bescheiden consistentie kan zijn tussen natuurlijke en meer gestructureerde omstandigheden, en dat conflicten die worden waargenomen in ongestructureerde omgevingen meer voorspellende waarde kunnen hebben.

Locatie van de waarnemingen

Er zijn relatief weining onderzoeken die onderzoeken of observaties in de kliniek informatie verschaffen over het gedrag van kinderen die vergelijkbaar is met observaties thuis. Resultaten van onderzoeken die wel zijn gedaan zijn:

• Webster-Stratton vond matige tot hoge correlaties tussen gedrag thuis en in de kliniek, wanneer op beide locaties moeder en kind werden geobserveerd in een ongestructureerde situatie en werd gevraagd 'te doen wat ze normaal zouden doen'. 
  • Dus moeders die thuis meer directief waren, waren ook meer directief in de kliniek, en hetzelfde gold voor de gehoorzaamheid van kinderen.
  • Echter waren er wel verschillen in frequentie van bepaalde gedragingen, waarbij te zien was dat moeders meer directief waren in de kliniek en kinderen meer opstandig waren thuis.
  • Ook vonden ze gemiddelde percentages van niet-naleving door kinderen bij ongestructureerde thuisobservaties in vergelijking met tijdens duidelijk gedefinieerde kliniektaken, maar extreem lage cross-setting correlaties. Dit suggereert dat gestructureerde kliniekobservaties ons niet kunnen vertellen welke kinderen thuis moeilijker zijn in vergelijking met hun leeftijdsgenoten.
• Zangwill en Kniskern vonden hoge correlaties tussen gedrag tijdens speltaken in de kliniek en thuis tijdens het eten, hoewel de gemiddelde percentages van dit gedrag hoger waren in de kliniek dan thuis.

Er is een groter aantal onderzoeken waarin kliniek en thuis worden vergeleken, maar waarbij in elke setting zeer verschillende soorten activiteiten worden gebruikt. Hierdoor zijn er ook veel verschillende resultaten beschikbaar.

Conclusie

Er blijven vragen over of deze optimistische conclusie kan worden toegepast op video-opnamen thuis, en over de exacte effecten van verschillende aanbevelingen voor het verminderen van reactiviteit, aangezien deze over het algemeen niet zijn onderworpen aan vergelijkende tests van hun effecten op deelnemers. 

Het bewijs is veel minder geruststellend over de vraag of observaties die in een kunstmatige omgeving zijn uitgevoerd, of wanneer de onderzoeker een taak heeft opgelegd, ons kunnen vertellen over interactie in meer natuurlijke omstandigheden. Mogelijk staan ​​beoordelingen van waarnemers meer open voor systematische vooroordelen, zoals halo-effecten die mogelijk correlaties tussen instellingen kunnen opblazen. Lage betrouwbaarheid kan effectgroottes onderschatten met betrekking tot geobserveerd gedrag in zowel theoretische als interventiestudies.

Resultaten van onderzoeken suggereren dat taken met een hoge 'face validity' niet noodzakelijkerwijs het gedrag in het echte leven weerspiegelen, noch een goede voorspellende waarde hebben. Bovendien kunnen dezelfde gedragingen die in verschillende contexten worden waargenomen, verschillende voorspellingspatronen voor de uitkomsten van het kind vertonen. Het kan nuttig zijn voor toekomstige studies om de voorspellende validiteit van observaties die zijn uitgevoerd onder verschillende soorten en niveaus van taakstructuur te vergelijken, en om te laten zien hoe de keuze van de instelling varieert met het gedrag dat wordt geobserveerd. 

Een voorlopige conclusie uit de onderzochte onderzoeken is:

• Onderzoekers en clinici voorzichtig moeten zijn met het generaliseren van het ene type taak of omgeving naar het andere, en dat het waar mogelijk de voorkeur verdient om naturalistische thuisobservaties uit te voeren.
• Waar thuisobservaties niet mogelijk zijn, kunnen kunstmatige klinieken of laboratoriumobservaties onder bepaalde omstandigheden nuttige informatie opleveren. 
• Als het doel van observatie is om een ​​interventie voor ongehoorzaamheid van kinderen thuis te evalueren, dan is het van vitaal belang dat ongehoorzaamheid die wordt waargenomen in een klinische taak ons ​​iets vertelt over ongehoorzaamheid zoals die voorkomt in meer natuurlijke situaties. Observaties in klinieken en laboratoria blijken hiervoor niet erg geschikt. 
• Als aan de andere kant een klinische taak gericht is op het snel uitlokken van interessant gedrag om klinisch in te grijpen, dan kan observeren in deze setting nuttig zijn.
• Zelfs als ze niet erg representatief zijn voor het echte leven, hebben kunstmatige waarnemingen voor sommige doeleinden duidelijk een voorspellende waarde, en zijn ze in ieder geval waarschijnlijk beter dan geen waarnemingen, aangezien ze de informatie uit ouderlijke rapporten kunnen aanvullen of verbeteren.

Een aantal onderzoekers gebruiken nu verschillende taken gecombineerd tussen thuis en laboratorium om er voor te zorgen dat de resultaten gebaseerd zijn op zo'n natuurlijk mogelijke situaties. 

• Nadeel: duur in beoordelingstijd en het wordt nog steeds niet duidelijk welke locaties of combinaties van locaties het nuttigst zijn voor bepaald doelen.

Verder onderzoek zou kunnen helpen om te verduidelijken welke taken of combinaties van taken het meest representatief zijn voor 'typische' interacties en welke het meest voorspellend zijn voor de uitkomst.

Artikelsamenvatting van Gardner, F. (2000). Methodological Issues in the Direct Observation of Parent-Child Interaction: Do Observational Findings Reflect the Natural Behavior of Participants? Clinical Child and Family Psychology Review, Vol. 3, No. 3, 185-198 bij de literatuur van het derdejaars vak Observaties van interacties binnen gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden.

Introductie

Mary Ainsworths' Sensitiviteit-Insensitiviteit schaal gegrond in de Hechtingstheorie en wat oudererlijke sensitiviteit op hun baby's meet, is belangrijk geweest voor de ontwikkelingen in het werkveld van opvoeding en kinderen en wordt nog steeds veel gebruik in onderzoek.

• Sensitivteit (Ainsworth) = het vermogen om (1) signalen van het kind op te merken, (2) deze correct te interpreteren en (3) en snel en adequaat op te reageren.
• De Sensitiviteit Schaal van Ainsworth is als voorbereidingsopdracht van werkgroep 2 van het vak Observatie van interacties binnen gezinnen samengevat. Hierin kan je ook terugvinden wat er verstaan wordt onder hoge en lage sensitiviteit.
• In deze Sensitiviteit schaal worden aspecten zoals warmte en positieve affect weggelaten en vallen deze aspecten juist onder de Acceptatie en Afwijzing Schaal. Dus deze aspecten worden wel gebruikt in de gehele Maternal Schaal van Ainsworth, maar er wordt tussen schalen onderscheid gemaakt wat er onder valt.
• Ainsworth's schaal was gebaseerd op moeders, maar wordt nu ook vaak gebruikt voor vaders.
• De schaal werd ontwikkeld op basis van lange observaties van interacties in natuurlijke situaties. Nu zijn die observaties vaak tussen de 10 en 30 minuten lang en ook zoveel mogelijk in natuurlijke situaties.

In de tussentijd zijn er een aantal nieuwe observatie-instrumenten ontwikkeld om ouderlijke sensitiviteit te meten en die variëren in hun formulering van het gevoeligheidsconstruct, waarbij sommige sterk lijken op het oorspronkelijke construct en andere nieuwe elementen bevatten of bepaalde aspecten weglaten. Ze variëren ook in hun focus in termen van doelgroep en observatiesetting.

In deze review worden 8 nieuwere instrumenten op het gebied van sensitiviteit vergeleken met de Sensitiviteit Schaal van Ainsworth. Hierbij zijn alle instrumenten op macro-level codering gebaseerd, wat inhoudt dat toegelichte schaalpunten worden gecodeerd aan de hand van concrete handelingen.

Methoden
Via een literatuuronderzoek werd er gescreend naar observatie-instrumenten van sensitiviteit op marco-level schaal. Hier kwamen 8 instrumenten uit die in het grootste aantal publicaties werden gebruikt. Deze instrumenten zijn gecodeerd met betrekking tot verschillende kenmerken:

• Toegankelijkheid van instrument
• Leeftijdrange van doelgroep
• Observationele setting
• Of het gebruikt is in niet-Westerse landen
• Of het gebruikt is voor vaders
• Gebruik van 1 sensitiviteit schaal of een compositie van schalen in 1 sensitiviteit schaal
• Gebruik van positieve affect en warmte in de definitie van sensitiviteit
• Link met hechtingskwaliteit

Resultaten

Tabel 1. Beknopte kenmerken van de 8 instrumenten in vergelijking met de Ainsworth Sensitiviteit Schaal.

Conclusie

Slechts 3/8 instrumenten bevatten een enkele globale beoordelingsschaal voor gevoeligheid (EA Scales 3rd ed., Global Ratings of Mother-Infant Interaction en NICHD-SECCYD gevoeligheidsschalen), terwijl de andere de optelling van verschillende schalen vereisen. Dit staat in contrast met de oorspronkelijke Ainsworth Sensitiviteit Schaal die vereist dat de waarnemer één globale beoordeling van gevoeligheid maakt, in plaats van afzonderlijk specifiek moederlijk gedrag te evalueren dat bijdraagt ​​aan de gevoeligheidsconstructie. De multi-aspect composieten die in sommige instrumenten worden gebruikt, reiken verder dan de kernelementen van Ainsworth. Sommige van deze specifieke toevoegingen lijken de uitbreiding naar oudere leeftijden te weerspiegelen waarin andere soorten interacties worden waargenomen dan in de kindertijd en die ook op gevoeligheid moeten worden beoordeeld. Het specificeren van afzonderlijke subschalen per modaliteit zou interessante informatie kunnen opleveren over cultuurspecifieke patronen van sensitiviteit. Verschillende schalen van sensitiviteit coderen is wat betreft de hoofdcomponenten niet noodzakelijk, omdat ze ook weergegeven kunnen worden in een globale schaal. Maar het kan wel meer informatie opleveren.

Daarnaast worden 7/8 instrumenten positieve affect en warmte opgenomen in de schaal. Dit artikel beargumenteert echter dat een hoge mate van positieve affect en warmte niet meteen hoeft te betekenen dat een ouder ook sensitief is voor de signalen van het kind.

Het is ook logisch dat er in verschillende instrumenten ook meerdere leeftijdens opgenomen zijn, aangezien onderzoek heeft laten zien dat relaties met hechting ook nog invloeden heeft op latere leeftijden. Het is een goede ontwikkeling dat vaders ook vaker worden opgenomen in deze schalen, maar er moet nog veel onderzoek worden gedaan. Ook is het belangrijk dat instrumenten buiten de westerse landen worden ingezet.

Er wordt geconcludeerd dat er al veel instrumenten bestaan die sensitiviteit meten en dat er geen behoefte is aan meer, maar dat er ook een bijzonder aantal instrumenten geen of een gebrekkige theoretische achtergrond hebben. Dit is echter wel belangrijk om een duidelijk instrument te ontwikkelen.

Artikelsamenvatting van Mesman, J., & Emmen, R. A. (2016). Mary Ainsworth's legacy: A systematic review of observational instruments measuring parental sensitivity. Maternal sensitivity, 43-64 bij het derdejaars vak Observatie van interacties binnen gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden.

Introductie

De rol van ouders en het opvolgen van ouderinstructies door kinderen, ookwel naleving of compliance genoemd, is belangrijk voor de socialisatie van 2- tot 6-jarige kinderen. De mate van naleving hangt af van een complex samenspel van factoren zoals diegene die de instructies geeft (e.g. ouders of leraren), het soort instructie (e.g. stop met A, doe B), de setting (e.g. thuis of school), de aanwezigheid van afleidende objecten (e.g. speelgoed, andere kinderen), en specifieke kenmerken van het kind (e.g. geslacht, leeftijd). Uit eerdere onderzoeken blijkt dat tot de leeftijd van 4 jaar de meeste kinderen weinig tot geen naleving laten zien, maar dat ouders dit gedrag zien als normaal en horende bij de leeftijd. Na deze leeftijd lijkt er een verschuiving te zijn naar meer naleving.

Wanneer niet-naleving (ookwel non-compliance) blijft aanhouden, wordt dit gezien als één van de indicatoren voor Oppositional Defiance Disorder (ODD) en een risicofactor voor Conduct Disorder (CD) op latere leeftijd. De klinische criteria zijn voor verschillende leeftijden anders:

• Tot 5 jaar: niet-naleving is meer de helft van de tijd aanwezig voor tenminste 6 maanden
• Vanaf 5 jaar: niet-naleving is minimaal 1 keer per week aanwezig voor tenminste 6 maanden

Bij het meten van de mate van naleving is het belangrijk dat de taak die uitgevoerd dient te worden wel binnen de competenties van het kind liggen (het kind begrijpt de instructie en zou deze theoretisch gezien moeten kunnen uitvoeren).

Methode

N = 40 Europese-Amerikaanse gezinnen (21 jongens, 19 meisjes) die gelijk verdeeld waren over 4 groepen:

• 2,0–2,9 jaar
• 3,0–3,9 jaar
• 4,0–4,9 jaar
• 5,0–5,9 jaar

Alle kinderen hadden een gemiddelde ontwikkeling op o.a. de Subschaal Agressiegedrag (T-score lager dan 64) van de CBCL en taalontwikkeling volgens de PLS-5. Daarnaast was er ook geen voorgeschiedenis beperkte geestelijke gezondheid of enige DSM5-diagnose.

Ouders werden getraind om gedurende een periode van twee weken niet-naleving thuis op te sporen en vast te leggen met de Behavior Record Card (BRC 's).

Resultaten

Voor alle demografische factoren behalve het aantal broers en zussen waren de vier leeftijdscohorten vergelijkbaar.

Het gemiddelde aantal keren van niet-naleving per dag verschilde niet significant tussen de leeftijdsgroepen onder de 4 jaar vergeleken met die van boven de 4 jaar. Ook waren er geen siginificante verschillen in gemiddeldes tussen de 4 leeftijdsgroepen. Er was wel een significant lager gemiddeld aantal niet-nalevering bij de leeftijdsgroepen boven de 5 jaar vergeleken met die van onder de 5 jaar.

Ook is er gekeken naar het percentage hele dagen waarop niet-naleving meer dan de helft van de dagen (voor onder de 5 jaar) en minimaal 1 keer voorkwam (voor 5 jaar en ouder), zoals de DSM-5 criteria aangeven. Er waren geen significante verschillen tussen de de leeftijdsgroepen onder de 4 jaar vergeleken met die van boven de 4 jaar; tussen de 4 leeftijdsgroepen en tussen de de leeftijdsgroepen onder de 5 jaar vergeleken met die van boven de 5 jaar (deze laatste kwam wel redelijk dichtbij significantie).

De betrouwbaarheid van thuisobservaties van niet-naleving waren berekend en resulteerde in een hoge betrouwbaarheidscoëfficiënt van r_xx (38) = .908.

Conclusie

In tegenstelling tot de laboratoriummeting van de kans op naleving, bleek het overgangspunt voor verminderde frequentie van niet-naleving thuis voor normale kinderen 5 jaar te zijn in plaats van 4 jaar. Dit is ook wat eerdere onderzoeken van observaties van de frequentie van niet-naleving in huis vonden. Deze discrepantie kan voortkomen uit:

• Het feit dat thuisobservaties minder controleerd zijn en een hogere ecologische validiteit hebben. Er is meer invloed vanuit andere factoren zoals andere aanwezigen (e.g. ouder, broer/zus), verschillende soorten instructies en veel verschillende settings waarin de ouder met het kind interacties heeft vergeleken met labobservaties.
• Bij thuisobservaties is er waarschijnlijk sprake van lagere codeernauwkeurigheid van ouders vergeleken met professionals en lagere statische power.

Daarnaast heeft dit onderzoek ook laten zien dat van de 40 kinderen er 37 aan de DSM criteria voor niet-naleving voldeden, terwijl deze kinderen allemaal normaal scoorde op de CBCL. Er zit dus een discrepantie tussen deze instrumenten wat kan voortkomen uit:

• DSM5 criteria zijn minder sensitief voor het weerspiegelen van ontwikkelingstransities vergeleken met geobserveerde frequenties van niet-naleving thuis.
• DSM5 ziet niet-naleving als een symptoom van stoornissen in plaats van een normaal fenomeen van de ontwikkeling van een kind.

Het wordt aanbevolen om zowel de frequenties van niet-naleving thuis geobserveerd door ouders als de klinische waarschijnlijkheid dat er sprake is van (niet-)naleving te verkrijgen om de mate van naleving van 2- tot 6-jarige kinderen te evalueren die zijn doorverwezen voor externaliserende stoornissen.

1. Niet-hardhandig fysiek ingrijpen

Deze schaal meet de regelmaat waarin een ouder fysiek ingrijpt om het kind tegen te houden om bijvoorbeeld een verboden object te pakken. De puntenschaal is als volgt:

1. Geen fysiek ingrijpen
2. Enig/enkele keer fysiek ingrijpen
3. Af en toe fysiek ingrijpen
4. Regelmatig/vrij vaak fysiek ingrijpen
5. Overheersend/vaak/bijna continu fysiek ingrijpen.

Notitie. Het fysiek ingrijpen van een ouder als het noodzakelijk is, bijvoorbeeld wanneer een kind dreigt te vallen, wordt niet gescoord sls fysiek ingrijpen.

2. Hardhandig fysiek ingrijpen

Deze schaal meet de regelmaat waarin een ouder hardhandig fysiek ingrijpt om het kind te laten opruimen, tegen te houden een verboden object te pakken en/of om een gebod/verbod te bekrachtigen. Hardhandig fysiek ingrijpen = onnodig kracht gebruiken, waardoor er een grote fysieke impact is op het kind. Voorbeelden zijn:

• Iets uit handen kind rukken
• Kind door elkaar schudden
• Tik geven/slaan
• Hard aan arm kind trekken of er in knijpen

De puntenschaal is als volgt:

1. Geen hardhandig ingrijpen
2. Enig hardhandig ingrijpen (er is twijfel over de aard van de handelingen en/of het is een grensgeval)
3. Regelmatig hardhandig ingrijpen (minimaal1 keer hardhandig ingrijpen, maar ontbreken van fysieke straf, zoals tik of hardhandig beetpakken, om verbod te bekrachtigen)
4. Hardhandig ingrijpen en fysieke straf )meerdere malen hardhandig ingrijpen OF 1 keer fysieke straf om verbod te bekrachtigen)
5. Overheersend hardhandig ingrijpen (meerdere malen hardhandig ingrijpen EN minimiaal 1 keer fysieke straf en de ouder geeft indruk controle kwijt te zijn)

3. Laksheid

Deze schaal meet de regelmaat waarin een ouder toegeeft aan het kind. Voorbeelden zijn:

• Ontbreken van ingrijpen als kind niet luistert
• Bekrachtigt eigen regels niet
• Smeekt het kind om te luisteren of probeert kind om te kopen
• Eerder verbod vervallen
• Brengt regels op niet-overtuigende manier terwijl het duidelijk is dat het kind een strenge aanpak nodig heeft
• Geeft op
• Voert dreigementen niet uit

De puntenschaal is als volgt:

1. Geen laksheid (ouder is duidelijk in verbod)
2. Enige laksheid (1 keer laksheid, maar verder niet)
3. Af en toe laksheid (enkele keren 1 of meerdere soorten laksheid)
4. Regelmatig laksheid (meerdere keren meerdere soorten laksheid)
5. Overheersend laksheid (binnen interactie continue lakse houding en vaak voorkomen van meerdere soorten laksheid)

4. Verbale overreactiviteit/negativiteit

Deze schaal meet de regelmaat waarmee een ouder iritatie en woede uit naar het kind in woorden. Voorbeelden zijn:

• Geïrriteerde, boze, ongeduldige of onvriendelijke toon
• Schreeuwen

De puntenschaal is als volgt:

1. Geen overreactiviteit (continue kalm, geduldig en vriendelijk)
2. Enige overreactiviteit (enige irritatie, maar niet meer)
3. Af en toe overreactiviteit (laat irritatie zien en enkele keer woorden van woede en geduld verliezen)
4. Regelmatig overreactiviteit (verliest geduld en laat dit duidelijk merken)
5. Overheersend overreactiviteit (continu geïrriteerd en/of boos en laat dit duidelijk merken)

Notitie. Niet zozeer wat er gezegd wordt, maar hoe het gezegd wordt is hier belangrijk.

5. Erickson schaal voor moederlijke, ondersteunende aanwezigheid

Deze schaal meet de mate waarin een moeder haar kind emotioneel ondersteunt en aanmoedigt. Dit kan doordat moeder erkenning geeft van wat het kind doet, zoals complimenten geven, of het kind ondersteunt om hem/haar meer zelfvertrouwen te geven. Wanneer het kind het lastig heeft, ondersteunt moeder in een kalme en rustige manier. Moeder gebruikt ook positieve manieren om het kind te laten gehoorzamen, zoals uitleggen of een latere beloning (delayed gratification) beloven.

De puntenschaal is als volgt:

1. Geen ondersteuning (moeder is niet geïnteresseerd/niet toegankelijk/vijandig naar kind)
2. Weinig ondersteuning (ondersteuning is minimaal en niet goed getimed, bijvoorbeeld wanneer het niet nodig is of wanneer het kind het zat is)
3. Enigszins ondersteuning (erg inconsistent en niet goed getimed)
4. Fatsoenlijke ondersteuning (ondersteuning bij kleine signalen, maar inconsistent)
5. Goede ondersteuning (over algemeen goede ondersteuning, maar heeft een gebrekkige ondersteuning wanneer het kind dit meer nodig heeft of kan mate van ondersteuning niet afstemmen op het kind)
6. Regelmatige ondersteuning en aanmoediging (goed afgestemd op kind, maar soms iets te weinig ondersteuning. Echter probeert moeder daarna het kind weer terug te brengen een ideale level van zelfvertrouwen)
7. Overheersende ondersteuning (continue ondersteuning en aanmoediging afgestemd op het kind)

Notitie. Het kan soms moeilijk zijn om moeder te scoren als het lijkt alsof moeder alleen positief ondersteunend is, omdat ze weet dat ze bekeken wordt of wanneer ze de taak juist ziet als een test voor het kind, waardoor ze minder ondersteunend is dan normaal.

Samenvatting van het observatie-instrument Disciplinering: Schalen bij werkgroep 3 bij het derdejaars vak Observatie van gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. 

Literatuur: Observatie-instrument Disciplinering: Schalen

Introductie

Ouderlijke sensitiviteit (Ainsworth) = vermogen om de signalen van een kind waar te nemen, deze signalen correct te interpreteren en er snel en adequaat op te reageren. Het is een belangrijke indicator voor de kwaliteit van de interactie tussen ouder en kind.

De mate van sensitiviteit verschilt wel per activiteit (e.g. vrij spel, badderen). De mate van sensitiviteit tijdens het voeden van kinderen, waarbij er gelet moet worden op de honger- en verzadigingssignalen van een kind, is nog niet veel onderzocht. Resultaten van eerder onderzoek lijken te wijzen op lagere mates van sensitiviteit tijdens maaltijd t.o.v. andere activiteiten. Dit zou verklaard kunnen worden doordat ouders een duidelijk (gezondheidgerelateerd) doel hebben tijdens een maaltijdinteractie, wat vaker tot een conflict kan leiden tussen ouders en kinderen. Daarnaast kan het eetgedrag van een kind, zoals "fussy" of "picky" eetgedrag, een negatieve invloed hebben op sensitiviteit. Echter is hier nog te weinig onderzoek naar gedaan.

Doelstellingen

Het doel van de huidige studie is om verschillen in sensitief gedrag van de moeder te onderzoeken tussen een maaltijd- en vrijspelsituatie wanneer het kind 18 maanden oud is, en om het eetgedrag van kinderen te bestuderen als een mogelijke verklaring voor dergelijke verschillen.

Hypotheses

1. Er wordt verwacht dat sensitiviteit tijdens maaltijdinteractie en vrij spel gemiddeld positief gecorreleerd zijn met elkaar
2. Er is minder sensitiviteit aanwezig tijdens maaltijdinteractie t.o.v. vrij spel.
3. Er is een positieve correlatie tussen positief eetgedrag van het kind (blij zijn tijdens eten) en sensitiviteit tijdens de maaltijdinteractie
4. Er is een negatieve correlatie tussen negatief eetgedrag (kieskeurige eter) en sensitiviteit
5. Eetgedrag van het kind is een moderator op het verschil in sensitiviteit tussen maaltijdinteracties en vrij spel.

Methode

N = 103 nieuwe moeders (M_age = 32.5 jaren) en hun baby's van 18 maanden (48% jongens).

De studie was onderdeel van een groter, longitudinale studie. Tijdens het huisbezoek op 18 maanden oud, werd eerst een maaltijdinteractie en daarna 8 minuten vrij spel met video opgenomen.

Meetinstrumenten:

• Ainsworth Sensitivity Scale: sensitiviteit moeder (intercodeur betrouwbaarheid .73 - .87 voor maaltijd en .81 - .88 voor vrij spel)
• Enjoyment of Food Scale: Schaal ontwikkeld door de auteurs om het eetgedrag van het kind te kunnen coderen op mate van genot tijdens het eten op een 3-punt schaal (1 = geen genot, 3 = 3 veel genot zoals "yumm" geluiden).
• Challenging Behaviour Scale: Schaal ontwikkeld door de auteurs om het eetgedrag van het kind te kunnen coderen op mate van  uitdagend eetgedrag op een 5-punt schaal (1 = geen uitdagend gedrag zoals per ongeluk wat laten vallen, 5 = 5 duidelijk uitdagend gedrag zoals huilen).
• Child Eating Behavior Questionnaire-Toddler (CEBQ-T): door moeder gerapporteerd eetgedrag van het kind (zowel genot als uitdagend gedrag).

Resultaten

Er waren een aantal uitschieters aanwezig, maar aangezien geen van de aannames van herhaalde metingen ANOVA of meervoudige regressieanalyse werden geschonden en deze uitschieters waardevolle informatie bevatten, werden ze opgenomen in de analyses.

Er was een kleine tot matige significante positieve partiële correlatie gevonden tussen sensitiviteit tijdens de maaltijd en sensitiviteit tijdens vrij spel (r = 0,24; p = 0,02), wat hypothese 1 bevestigt.

De mate van sensitiviteit tijdens de maaltijd (M = 6.52) was significant lager vergeleken met tijdens vrij spel (M = 7.11), wat hypothese 2 bevestigt.

Geobserveerde genot van het eten was significant positief geassocieerd met sensitiviteit tijdens de maaltijd en geobserveerd uitdagend gedrag was significant negatief geassocieerd met sensitivitet, wat hypotheses 3 en 4 bevestigen.

Uitdagend eetgedrag was een significante moderator op het verschil in sensitiviteit tussen maaltijd en vrij spel: Hoe meer uitdagend gedrag aanwezig was, hoe meer sensitiviteitsverschil tussen maaltijd en vrij spel er was.

Eetgenot van het kind en door moeder gerapporteerde eetgenot en uitdagend eetgedrag waren geen significante moderatoren op het verschil van sensitiviteit tussen maaltijd en vrij spel. Hypothese 5 is dus deels bevestigd.

Conclusie

De huidige studie onderzocht de sensitiviteit van de moeder voor hun 18 maanden oude kinderen tijdens een maaltijdinteractie en vrij spel. De resultaten tonen aan dat sensitiviteit tijdens de maaltijdinteractie en vrij spel in enige mate met elkaar positief correleren, maar dat dit relatief laag was. Dit kan er op duiden dat maaltijden ander ouderlijk gedrag uitlokken dan tijdens vrij spel. Ook is er een significant lagere sensitiviteit tijdens de maaltijd vergeleken met vrij spel, wat o.a. kan komen door het gevoel van moeders dat er meer op het spel staat als het kind niet (goed) eet.

Moeders reageerden gevoeliger op kinderen die meer van eten genoten en minder gevoelig op kinderen die meer uitdagend gedrag vertoonden tijdens de maaltijd. Dit komt overeen met andere onderzoeken die aantoonden dat meer problemen rond het eten van kinderen verband hielden met insensitiever opvoedingsgedrag.

Geobserveerd maar niet door de moeder gerapporteerd gedrag van het kind tijdens de maaltijd was gerelateerd aan maternale sensitieve reacties tijdens de maaltijd, waarbij meer voedselgenot geassocieerd werd met hogere gevoeligheidsniveaus en meer uitdagend gedrag van het kind met lagere gevoeligheidsniveaus. Dit verschil in significantie tussen geobserveerd gedrag en gerapporteerd gedrag kan voortkomen uit:

• Observer bias
• Het geobserveerde gedrag echt keek naar 1 specifieke situatie en de vragenlijst algemeen eetgedrag uitvroeg.
• Moeders perspectief op eetgedrag anders kan zijn van de observeerder.

Geobserveerd eetgenot was in tegenstelling tot de hypothese niet een significante moderator, wat wellicht veroorzaakt kan worden door de suggestie dat eetgenot het genot van het kind over het algemeen weerspiegelt en uitdagend gedrag meer specifiek bij de maaltijd/situatie hoort.

Toekomstige studies zouden zich kunnen richten op het repliceren van de onderzoeksresultaten, het onderzoeken van algemene moderatoren (e.g. temperament kind) en hoe sensitiviteit tijdens maaltijden invloed kunnen hebben op de emotionele ontwikkeling van het kind in andere contexten.

Limieten van het onderzoek zijn:

• Mogelijkheid van observer bias waardoor de effecten groter lijken dan ze wellicht zijn.
• Uitdagend gedrag was gemeten als een algemeen construct en niet als specifiek vanwege het eten.
• De schalen die gebruikt waren om eetgenot en uitdagend gedrag te meten, waren ontwikkeld door de auteurs (maar de schalen bleken te correleren met de CEBQ dus zijn enigzins valide).
• Er is alleen gefocust op moeders en niet vaders.
• Er is geen experimenteel design gebruikt, waardoor er geen conclusies kunnen worden getrokken over causaliteit.
• Het gedrag van het kind tijdens vrij spel was niet geobserveerd (alleen sensitiviteit moeder), wat wel tijdens de maaltijdinteractie werd gedaan.

Doel artikel: een pleidooi voor de inzet van peer support om zo ruimte te scheppen voor zelfonthulling en het aanboren en ontwikkelen van aanwezige ervaringskennis van studenten > het concept van peer support moet stevig verankerd worden binnen het hedendaags Social Work onderwijs.

Tot voor kort was het voor hulpverleners ongebruikelijk om eigen ervaring/kwetsbaarheid in te zetten. De campagne ‘Zet ervaringskennis in’ roept een brede doelgroep op om meer ervaringskennis in te zetten.

Deskundigheid door ontwrichting en herstel

Vanwaar de groeiende belangstelling voor ervaringsdeskundigheid? Te danken aan inzet van een groeiende herstelbeweging, erkenning door het werkveld dat de zorg veranderd moet worden en meer ondersteunend moet zijn bij de herstelprocessen van hen die van de zorg gebruik maken.

Wat is ervaringsdeskundigheid? Door eigen ervaringen te analyseren en erop te reflecteren, ontstaat ervaringskennis. Deze kennis is eenzijdig en wordt verbreed door ervaringen te delen met lotgenoten, die ook geanalyseerd en gereflecteerd worden. Zo ontstaat er een brede en genuanceerde ervaringskennis. Wanneer deze ervaringskennis op professionele wijze wordt ingezet in cliëntcontact, is er sprake van ervaringsdeskundigheid

Het potentieel aan ervaringskennis

Veel (aankomend) hulpverleners blijken over een behoorlijk potentieel aan ervaringskennis te beschikken, ze hebben alleen geleerd dat het niet professioneel is om deze ervaringen bekend te maken of te gebruiken. Opmerkelijk: ‘op afstand het meest nabij’, ‘critical friend’. Wetenschappelijke kennis, beroepspraktijkkennis en ervaringskennis kunnen elkaar juist aanvullen en versterken. Echter, vanwege gebrek aan veiligheid en andere basale randvoorwaarden blijven vele kansen onbenut.

Een introductie op het concept peer support

Wat is peer support?

‘Sociaal-emotionele ondersteuning, vaak gekoppeld aan praktische steun, dat onderling gegeven wordt door personen met een psychische aandoening, teneinde een gewenste sociale of persoonlijke verandering te helpen tot stand te brengen.’ Sleutelbegrippen hierbij zijn: respect, gedeelde verantwoordelijkheid en een gedeelde opvatting over wat helpend is.

Peer support-programma’s komen in verschillende vormen voor, maar meestal betrekken ze altijd mensen met vergelijkbare achtergronden die emotionele, sociale of praktische ondersteuning bieden aan elkaar. Een belangrijke veronderstelling van het concept peer support is, dat vanwege gedeelde ervaringen en levensomstandigheden, peers beter in staat zijn om een steunvolle vertrouwensrelatie tot stand te brengen met mensen die hulp nodig hebben.

Is het effectief?

Onderzoek laat zien dat peer support vergelijkbare of verbeterde resultaten oplevert ten aanzien van traditionele behandelmethoden waarbij geen peers worden ingezet (minder ziekenhuisopnamen, toegenomen gevoel van controle en onafhankelijk, verhoogd zelfbeeld en vertrouwen, uitgebreidere sociale ondersteuningsnetwerken en verbinding met de gemeenschap, verbeterde sociale vaardigheden etc.). Drie belangrijke voordelen:

1. Een groter gevoel van hoop door positieve zelfonthulling;
2. Gebruik van vergelijkbare achtergrond en ervaring (ervaringskennis) om positieve rolmodellering te faciliteren;
3. Meer vertrouwen, begrip, en empathie tussen de peer-supporter en de ontvanger.

Angst voor zelfonthulling

Wat zijn de verschillende rollen van een zorgprofessional? De expertrol (meer kennis hebben dan de leek), de niet-wetenrol (zoals vaak gehanteerd in psychotherapie) en de persoonlijke rol: de relatie van mens tot mens. Bij de persoonlijke rol hoort ook professionele zelfonthulling: een professional verschaft persoonlijke informatie aan de cliënt.

Waarom delen studenten dikwijls hun verhaal niet? Ze voelen schaamte/ongemak wanneer het eigen ervaringen betreft of zijn zich er onvoldoende van bewust dat dergelijke ervaringen zodanig gebruikt kunnen worden dat ze hierdoor juist iets extra’s te bieden hebben in de praktijk.

Begeleiding tijdens de studie

Bijna zeven op de tien studenten ervaart vaak tot zeer vaak prestatiedruk in het dagelijks leven. Bovendien heeft 14,4% zeer serieuze angst- en depressieklachten en zou bijna een op de vijf studenten een hoog risico op zelfdoding hebben.

Wat is het probleem? Studenten blijven rondlopen met psychische klachten of delen problemen uitsluitend in eigen kring. Een peer-supportprogramma maakt de weg vrij om het hebben van psychische problemen bespreekbaar te maken binnen de opleiding > leren van elkaars ervaringen en onderlinge ondersteuning bij het studeren met psychische problemen.

Ervaringskennis als kennisbron, pilot peer support op de HU

De HU heeft in het afgelopen jaar grote stappen gezet in het positioneren van ervaringskennis als een waardevolle en gelijkwaardige kennisbron naast andere kennisbronnen. De wens van studenten om meer te doen met eigen ervaringen en psychische kwetsbaarheid is vertaald in een peersupportgroep voor studenten.

Wat gebeurt er in zo’n peersupportgroep voor studenten? Aankomend sociaal werkers delen ervaringen gerelateerd aan de ontwikkeling van hun beroepsidentiteit. Dit helpt hen bij de overweging of en hoe ze persoonlijke ervaringen in willen/kunnen zetten ten behoeve van hun professionalisering al sociaal werker.

Hoe ziet het programma eruit? Acht bijeenkomsten zijn onderverdeeld in vier thema’s: herstel, empowerment en stigma, ervaringsdeskundigheid en herstelondersteuning. Deelnemers hebben tijdens en na afloop van de bijeenkomsten meermaals benadrukt hoe inspirerend en leerzaam het is om in deze setting ervaringen en ervaringskennis met elkaar te delen.

Verzadigingssignalen

Tijdens een maaltijdinteractie laat het kind vaak signalen zien die er op duiden dat het kind genoeg heeft gegeten (verzadigt). Deze signalen zijn onder te verdelen in 3 categorieën:

1. Vroege / subtiele signalen
   • Grimassen/pruilen/fronsen (let op: bij 1e hapjes reactie op smaak!)
   • Mond pas openen als lepel de lippen aanraakt
   • Hoofd wegdraaien (subtiel/langzaam, minder dan 90 graden) als voeding nadert
   • Mindere activiteit van het kind (vermoeide blik, gapen, hoofd zakt naar beneden, niet bewegen)
   • Vertragen of pauzeren tijdens interactie
   • Interesse krijgen in de omgeving / Ergens anders naar kijken
2. Actieve / duidelijke signalen
   
   • Wegduwen van lepel/fles/borst/voedsel
   • Geeft voeding/bestek/fles/beker terug aan ouder 
   • Schudt handen, beeld stop uit met handen, blokkeert toevoer van voedsel (met handen of slab)
   • Eten uitspugen of uit mond laten vallen (let op: bij eerste hapjes is dit meer een subtiel signaal, of zelfs alleen een gevolg van nog zwakke mondmotoriek)
   • Weigert lippen te openen als eten bij lippen is
   • Loslaten van tepel/speen/lepel
   • Slaan op bord/lepel/arm
   • Korte protestgeluidjes (‘Fussing’/zeuren/jengelen)
   • In slaap vallen
   • Bijten in speen/tepel/lepel
   • Doet slab af, probeert uit kinderstoel te klimmen
   • Fysiek geagiteerd, friemelen/worstelen
   • Zich abrupt en/of duidelijk afkeren van voeding/bestek/fles/beker/borst
   • Het kind zegt ‘nee’ of schudt hoofd, zegt ‘klaar’, of bevestigt de vraag ‘klaar?’ van ouder
   • Speelt of gooit met voedsel of dingen die in de buurt liggen; laat op speelse wijze voeding/bestek/fles/beker op de grond vallen
3. Late / overduidelijke signalen
   
   • Slapen
   • Fysiek worstelen, lichaam naar achteren strekken
   • (Aanhoudend) huilen
   • Overgeven

De reactie van ouders op de verzadigingssignalen

Deze schaal meet de mate waarin een ouder reageert op de signalen van het kind dat hij/zij vol zit of niet meer wilt eten, waarbij je de interactie die vooraf aan dit moment ging ook mee laat wegen in de score.

De puntenschaal is als volgt:

1. Helemaal niet responsief: er is sprake van zeer inadequaat gedrag van de ouder doordat hij/zij te lang doorgaat en duidelijke signalen van het kind negeert.
2. Niet respnosief: er is sprake van inadequaat gedrag van de ouder doordat hij/zij te lang doorgaat en besluit te laat te stoppen.
3. Redelijk responsief: de ouder blijft iets te lang doorgaan en accepteert te laat dat het kind wilt stoppen, waarbij het kind enkele signalen geeft en/of de kindsignalen zijn onduidelijk/tegenstrijdig. Zodra de signalen duidelijk zijn, stopt de ouder.
4. Responsief: de ouder stopt vrij snel na een aantal duidelijke signalen of wat langere subtiele signalen, maar had wat eerder gekund. Het kan dat de ouder meerdere keren om bevestiging vraagt of nog 1 hap eist.
5. Erg responsief: de ouder stopt vrijwel meteen na 1 of 2 duidelijke signalen, hele subtiele signalen of desinteresse van het kind en kan eventueel 1 keer om bevestiging vragen.
9. Niet van toepassing: er kan op basis van de observatie geen responsiviteit gecodeerd worden, omdat bijvoorbeeld het hele bord is leeggegeten zonder verzadigingssignalen of de maaltijd al vroegtijdig beëindigt was terwijl het kind nog wilde eten.

Notitie. Wanneer een kind een specifiek voedsel niet meer wilt eten, maar iets anders wel, wordt dit ook gescoord als niet meer willen eten. Wanneer een kind niet gevoerd wilt worden, maar zelf wilt eten en daardoor niet wilt eten, wordt dit niet gescoord.

Druk uitoefenen om het kind meer te laten eten ("Pressure to eat")

De "Pressure to eat" schaal meet de mate waarin een ouder fysieke en verbale druk uitoefent om het kind te laten eten.

De puntenschaal is als volgt onderverdeeld aan de hand van zowel intensiteit als frequentie van de druk:

1. Geen druk: er is geen fysieke of verbale druk aanwezig.
2. Zeer kleine mate van druk: er is sprake van weinig, milde en/of vriendelijk gebrachte fysieke en verbale druk.
3. Enige mate van druk: er is sprake van meerdere keren druk op milde/vriendelijke manier (niet continue) EN/OF er is sprake van enkele strengere fysieke/verbale druk
4. Veel druk: er is sprake van continue verbale/fysieke druk EN/OF er is sprake van veel strengere verbale/fysieke druk, maar nog steeds af en toe ruimte voor het kind EN/OF er is sprake van een aantal duidelijk strenge verbale/fysieke druk
5. Zeer veel druk: het kind wordt op een ongepaste en nare manier gedwongen om te eten; er is sprake van heel lang door blijven gaan van ouder terwijl het kind overduidelijk niet meer wil (geen ruimte voor kind) EN/OF er is sprake van een aantal keren op een nare manier eten in de mond duwen EN/OF er is sprake van tenminste 1 keer gedwongen gevoerd worden waarbij het kind vastgehouden wordt (force-feeding)

Notitie. Als bij puntschaal 3 de strengere druk een nare aard heeft, geef je de score 4. Als bij puntschaal 4 het kind vanaf het begin niet wilt weten, wat de context ingewikkelder maakt, maar er op een nare manier druk wordt uitgeoefend op het kind wordt puntschaal 5 toegekend.

Samenvatting van het observatie-instrument Maaltijdinteractie bij werkgroep 3 bij het derdejaars vak Observatie van gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. 

Literatuur: Observatie-instrument Maaltijdinteractie

Sibling Discipline

Sibling discipline meet discipline gedragingen van een kind naar zijn of haar broer of zus in een interval van 2 seconden. Discipline gedragingen kunnen als volgt onderverdeeld worden:

• Verbale discipline: het verbaal disciplineren van de sibling (e.g. naam zeggen, regel herhalen)
• Fysieke verstoring ("interference"): het fysiek weerhouden van de broer of zus om bijvoorbeeld te spelen met speelgoed (e.g. in de weg zitten, speelgoed uit handen trekken, hardhandig wegtrekken)
• Troosten/afleiden: het ondersteunen of troosten van de sibling door de aandacht ergens anders naar toe te trekken (e.g. kusjes geven, knuffelen, spelletje spelen)
  
  • Let op: het troostgedrag moet naar de sibling gericht zijn en niet naar de ouder.

Notitie. Er kunnen meerdere discipline gedragingen plaatsvinden in één interval van 2 seconden. Gedragingen die naar de ouder of het kind zelf gericht zijn (e.g. tegen zichzelf praten) of die op instructie van de ouders plaatsvindt, worden niet gecodeerd als sibling discipline gedragingen. Als de gedragingen na de instructie van de ouder nog 10 seconden aanhouden, worden deze gedragingen wel gecodeerd.

Codeerschema

In het codeerschema zet je algemene informatie, zoals het ID nummer van de participant, de datum, welke ouder er bij is, om welke kinderen het gaat (e.g. oudste en jongste) en naam van de codeerder. Verder bestaat het schema uit een tabel waarin de volgende informatie wordt ingevuld:

• Tijdstamp: de exacte tijd in minuten waarop een gedraging voorkomt.
• Discipline cateogrieën: er zijn drie kolommen waarin je met een "+" kan aangeven onder welke discipline cateogrie de gedraging vallen. Dit kunnen meerdere kolommen zijn, maar je kan maar eenmaal een plusje zetten per kolom.
• Totale aantallen: helemaal onderaan de tabel vul je het totaal aantal plusjes uit een specifieke kolom in. Zo kun je bijvoorbeeld turfen hoe vaak een kind verbale discipline liet zien.

Samenvatting van het observatie-instrument Sibling Discipline bij werkgroep 5 bij het derdejaars vak Observatie van gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. 

Literatuur: Observatie-instrument Sibling Discipline

Introductie

Het geslacht van kinderen (mannelijk of vrouwelijk) kunnen invloed hebben op hoe hun sociale ervaringen zich vormen in termen van ouderschap, relaties met leeftijdsgenoten en interacties met leraren. Het gendergedrag van kinderen wordt beïnvloed door hun eerste sociale ervaringen, met name hun interacties met ouders.

Gendergerelateerd ouderschap: de boodschappen die kinderen van hun ouders ontvangen met betrekking tot hoe jongens en meisjes zich zouden moeten gedragen en speelt een belangrijke factor bij het vormgeven van het gedrag van kinderen. In de afgelopen 40 jaar onderzoek is gedaan naar gendergerelateerd ouderschap in de vroege kinderjaren, maar resultaten en conclusies lopen sterk uiteen.

Dimensies van gendergerelateerd ouderschap

Er zijn weinig verschillen in de manier waarop jongens en meisjes worden opgevoed in termen van brede opvoedingsstijlen, zoals warmte, gevoeligheid of ouderlijke controle. Hoewel studies suggereren dat ouders vaak gendergerelateerde verwachtingen hebben over de interesses, vaardigheden en het gedrag van hun kinderen, zijn expliciete boodschappen aan kinderen over genderrollen zeldzaam in samenlevingen die gendergelijkheid hoog in het vaandel hebben staan. Genderstereotypen zijn meestal impliciet en onbewust en ouders zijn terughoudend om genderstereotiepe ideeën te melden in samenlevingen waar genderegalitarisme dominant is.

Impliciet gendergerelateerd ouderschap

Gendergerelateerde socialisatie is nog steeds aanwezig in gezinnen, maar komt vooral tot uiting in specifieke opvoedingspraktijken die boodschappen overbrengen over verschillende verwachtingen van meisjes en jongens. Deze impliciete opvoedingspraktijken kunnen direct of indirect zijn en hebben betrekking op het gedrag, de vaardigheden en interesses van het kind of geven informatie over anderen of algemene observaties met betrekking tot geslacht. Het artikel concentreert zich op de vroege kinderjaren, omdat belangrijke mijlpalen in gendergerelateerde ontwikkeling plaatsvinden in de eerste levensjaren, en invloeden van gendergerelateerde socialisatie zijn in dit stadium bijzonder relevant.

Directe boodschappen

Directe gendergerelateerde opvoedingspraktijken: een kind wordt anders behandeld op basis van hun geslacht, zoals het kopen van stereotiep speelgoed of anders reageren op hun gedrag.

Channeling of shaping: onderzoekt hoe ouders hun kinderen blootstellen aan gendergerelateerde boodschappen via films, boeken en commerciële producten.

Observaties van de reacties van ouders op specifiek gedrag van hun kinderen onthullen gendergerelateerde patronen van ouderlijke verwachtingen en eisen met betrekking tot hoe zonen en dochters zich zouden moeten gedragen. Dit stuurt differentiële berichten van goedkeuring of afkeuring. Kinderen pikken deze boodschappen op en merken opvallende sociale modellen van gendergerelateerd gedrag op, evenals gendergebonden evaluatieve boodschappen met betrekking tot het gedrag van anderen.

Indirecte boodschappen

Indirecte (subtiele) gendergerelateerde opvoedingspraktijken: genderstereotiepe boodschappen aan kinderen overbrengen over anderen of algemene gendergerelateerde verwachtingen.
Onderzoekers meten deze praktijken door de reacties van ouders te observeren op materialen die stimuli bevatten die stereotiep zijn en/of tegen stereotypen ingaan. Studies tonen aan dat ouders subtiele gendergerelateerde boodschappen sturen door stereotiep en contrastereotiep gedrag op verschillende manieren te evalueren en te labelen.

Ouderlijk modelleren: kinderen ontwikkelen algemene ideeën en verwachtingen op basis van observaties die ze gebruiken als richtlijnen voor gedrag in vergelijkbare situaties en vormt een belangrijke bron van informatie over genderrollen voor kinderen.
Deze afgeleide patronen leiden de verwachtingen van kinderen over anderen en beïnvloeden hun sociale gedrag ten opzichte van anderen. Deze vormen van gendergerelateerde socialisatie worden eerder gedreven door de gendergerelateerde overtuigingen van ouders dan door de gedragspatronen van kinderen. De genderstereotypen van ouders voorspellen de mate waarin ze zich bezighouden met gendergerelateerd ouderschap, wat op zijn beurt de genderstereotypen en het gendergerelateerde gedrag van kinderen voorspelt.

Toekomst

Het bestuderen van gendergerelateerd ouderschap in de vroege kinderjaren is belangrijk, maar er is nog veel behoefte aan verder onderzoek op dit gebied. Impliciete opvoedingspraktijken, die meestal onbewust zijn, blijken vaker voor te komen dan expliciete boodschappen en kunnen worden bestudeerd door middel van zorgvuldig ontworpen stimuli. De balans tussen expliciet en impliciet gendergerelateerd ouderschap en de motieven van ouders voor dergelijke praktijken zijn belangrijke gebieden voor toekomstig onderzoek.

Daarnaast zou er ook onderzoek gedaan moeten worden naar de invloed van maatschappelijke veranderingen en culturele context op gendergerelateerd ouderschap. Zo blijkt uit onderzoek dat mensen met een lagere SES meer traditionele genderrollen steunen.

Ook heeft gendergerelateerd ouderschap zowel positieve als negatieve gevolgen.

• Positief: Gendergerelateerd ouderschap leert kinderen de genderrolverwachtingen van hun sociale omgeving, wat hen voorbereidt op sociaal adaptief functioneren en een groter welzijn kan bevorderen.
• Negatief: Als kinderen worden opgevoed naar hun genderstereotypen en niet werkelijke competenties, kan het zijn dat hun talent wordt verspild en ze gedwongen worden tot een levensstijl die niet overeenkomen met hun persoonlijke identiteit. Dit kan een kleiner welzijn bevorderen.

Introductie

Het observatie-instrument Gender Stereotypes Picture Book is ontwikkeld om gender stereotypes van moeders en vaders uit te lokken tijdens een interactie met hun kinderen. De ouders kregen de opdracht om te kijken naar de plaatjes en te bespreken wat ze zagen voor maximaal 5 minuten, wat opgenomen werd met een video-camera. Er waren 2 versies gemaakt (Winter en Zomer) zodat dezelfde kinderen met beide ouders de taak konden uitvoeren, zonder dat ze de plaatjes al hadden gezien.

In de plaatjes kwamen 3 verschillende poppetjes voor:

• Jongens in stereotyperende mannelijke kleding.
• Meisjes in stereotyperende vrouwelijke kleding.
• Gender-neutrale poppetjes met gender-neutrale kleding (= poppetjes kunnen zowel als jongens als meisjes worden gezien)

Platenboek

Het boek bestaat uit 12 plaatjes die onderverdeeld kunnen worden in 5 verschillende soorten plaatjes zonder tekst of verhaallijn:

• 2 congruente plaatjes waarin jongens en meisjes activiteiten ondernemen die overeenkomen met hun stereotypen.
• 2 incongruente plaatjes waarin jongens en meisjes activiteiten ondernemen die tegenovergesteld zijn aan hun stereotypen.
• 2 plaatjes met gender-neutrale kinderen waarin ze een mannelijke of vrouwelijke stereotyperende activiteit ondernemen.
• 2 plaatjes waarin jongens of meisjes negatief gedrag laten zien (e.g. boos).
• 4 'filler' plaatjes waarin jongens, meisjes en gender-neutrale kinderen gender-neutrale activiteiten ondernemen om het doel van de taak te maskeren.

Codeersysteem

De interactie van ouder met kind worden op basis van 4 categorieën gecodeerd:

1. Informatie op plaatje

• Het nummer van het plaatje wordt opgeschreven, maar het nummer wordt doorgekruist op het codeerformulier als een plaatje wordt overgeslagen.
• Een korte beschrijving van de activiteit wordt gecodeerd als volgt:
  
  • J = wanneer er sprake is van een mannelijke activiteit
  • M = wanneer er sprake is van een vrouwelijke activiteit
  • N = wanneer er sprake is van een neutrale activiteit
• Er wordt kort opgeschreven welke kinderen betrokken zijn tijdens de interactie.

2. Gender categorieën

• Het labelen van gender wordt gecodeerd als volgt:
  • M = wanneer de ouders woorden zoals "zij", "meisje" of een meisjesnaam benoemen
  • J = wanneer de ouders woorden zoals "hij", "jongen" of een jongensnaam benoemen
  • K = wanneer de ouders woorden zoals "het", "zij" (meervoud) benoemen

3. Evaluatie opmerkingen over de activiteit in het plaatje

• Evaluatieve opmerkingen over de activiteit die wordt ondernomen in het plaatje worden gemarkeerd als volgt:
  • -1 = wanneer er sprake is van een negatieve evaluatie (e.g. "Dat is niet lief")
  • 0 = wanneer er sprake is van een neutrale evaluatie (e.g. "Zij zijn aan het spelen")
  • 1 = wanneer er sprake is van een positieve evaluatie (e.g. "Zwemmen is leuk")
• Wanneer er sprake is van zowel positieve als negatieve evaluatie opmerkingen , worden zowel -1 en 1 gemarkeerd.
• Wanneer er sprake is van zowel positieve als neutrale OF zowel negatieve als neutrale opmerkingen, worden de uiterste opmerkingen gemarkeerd (1 of -1)

4. Opmerkingen over gender stereotypes

• Opmerkingen die gender stereotypes bevestigen of tegenspreken, worden gecodeerd door de gehele opmerking op te schrijven en deze dan te markeren als volgt:
  • S = wanneer er sprake is van bevestiging van een gender stereotype
  • C = wanneer er sprake is van het tegenspreken van een gender stereotype
  • N = wanneer de opmerking neutraal of onduidelijk is

Notitie. Mocht je twijfelen over een opmerking, schrijf je deze op en kun je deze overleggen met de ontwikkelaars van dit instrument. Als het boek meerdere keren wordt besproken, wordt alleen de eerste bespreking gecodeerd.

Notitie 2. De aan- of afwezigheid van gender labelen werd gecodeerd, waarbij de frequentie van labelen als extra codering wordt gezien.

Notitie 3. Opmerkingen over het uiterlijk of geslacht van de pop op het 3e plaatje van het Zomerboek ('picknick') en op het 4e en 6e plaatje van het Winterboek ('poppen' en 'slee met poppen'), worden niet gecodeerd. Schrijf wel op hoe de ouder de pop (baby of pop) omschrijft.

Samenvatting van het observatie-instrument Gender Stereotypes Picture Book bij werkgroep 6 bij het derdejaars vak Observatie van gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. 

Literatuur: Observatie-instrument Gender Stereotypes Picture Book