Samenvatting klinisch

Capita selecta

Hoofdstuk 1 – Farmacologische behandeling (18)

Trade namens merknaam

Generic names           algemene farmaceutische naam à soort medicatie

Adverse effects          onbedoelde, gevaarlijke bijeffecten medicatie

Tolerantie                   hoge toleratie à hogere dosis nodig

Potentiatie                  meerdere medicijnen à een versterkt werking ander

Synergisme                meerdere medicijnen à sterker effect dan elk afzonderlijk

Soorten medicatie

• Analgesics                  pijn
• Anciolytics                  angst
• Antidepressiva           depressie
• Lithium                        bipolair
• Tranquilizers               schizofrenie
• Affect-regulerend        PTSS, stoppen met roken
• Stimulanten                gewichtsverlies

Hoofdstuk 2 – criminaliteit (8)

Anonymous massives            anonieme brieven (ongewenst)

Abnormal offender                 criminele gedrag gelinkt aan mentale stoornis

Mad-bad-debate                     misdaad want mad (stoornis), of misdaad want bad (vrije wil)

One-sided suicide pacts        persoon doodt eerst geliefde, dan zichzelf

Theoretische benadering (criminologie): invloed omgeving

Praktische benadering (forensisch)

Biologisch positivisme            gewoonte afwijkend van de norm mensen buiten te sluiten à                                      veiligheid à niet onderdeel van zelfde maatschappij

Lombrose: gezichtskenmerken criminelen primitiever à 5/18 à slecht geboren + omgeving

Goring: lage IQ, klein postuur à genetisch (geen voortplanting)

Hooton: genen spelen rol (biologisch ondergeschikt)

Sheldon: type lichaamsbouw: ectomorf (slank, introvert), endomorf (rond, sociaal), mesomorf      (atletisch, gespierd à crimineel gedrag)

Feldman: mesomorf eerder ‘crimineel’ want eerder opgepakt en medeplichtige (stereotype)

XYY: onvolwassen, groot lichaam, mentale retardatie à in gevangenis (afwijkend uiterlijk, niet mannelijker)

Eysecks persoonlijkheidsdimensies:             extraversie-introversie & neuroticisme-stabiliteit

• Flegmatisch: stab & intro à prettig, gecontroleerd
• Sanguinisch: stab & extra à aanwezig, optimistisch
• Melancholisch: neuro & intro à mentale stoornissen, prikkelbaar
• Cholerisch: neuro & extra à gejaagd, agressief (crimineel)

Extraversie: sociabiliteit en impulsiviteit à vooral impulsieve extraversie à crimineel

Psychoticisme: indicatie criminaliteit, psychopathie, alcoholisme

Neuroticisme: overactief autonoom ZS in stressvolle situaties à niet goed leren

Situationalisme behelsde theorie: persoonlijkheid verschilt per situatie

Yerkes-Dodson principe: extraversie hoger optimaal arousalniveau à meer stimulatie nodig

Freud              zwak superego of slecht realiteitsprincipe à crimineel

Bowlby            affectieloze psychopathie (6 mnd, 1-5 jr à maternal deprivation) à crimineel

Differentiele associatie theorie          crimineel gedrag acceptabel in omgeving à aangeleerd

Skinner           crimineel gedrag beloond (operant conditioneren)

Bandura          crimineel gedrag leren van het zien van anderen (sociale leertheorie)

Control theories          alle mensen potentie crimineel

Cognitieve verklaringen: gebrek empathie, impulsiviteit, onverantwoordelijke keuzes maken

Misdaad

• Georganiseerd: gepland, sporen gewist, situatie onder controle, macht over slachtoffer, geweld à onbekenden van slachtoffer
  • Hoog IQ, vaardigheden, sociaal competent, controle emoties (alcohol)
• Ongeorganiseerd: depersonaliseren slachtoffer, minimaal verbaal contact, bewijs blijft achter, seksueel misbruikt à bekende van slachtoffer (plek ook)
  
  • Gemiddeld IQ, sociaal onvolwassen, harde discipline, weinig stress
  • Vader onstabiele baan

Investigative psychologie: opstellen daderprofiel (Canter) à omgeving (interactief narratives)

Interpersoonlijke coherentie: manier interactie dader en slachtoffer à relaties priveleven

Smallest space analysis: statistische methode leggen verbanden

SOCO: forensische onderzoeker (niet ondervragen verdachte)

Stalkers

• Liefde geobserdeerde (via media kennen), obsessieve (persoonlijk kennen), erotomanische (vrouw, geloof in liefdesrealtie)
• Mohandy (RECON model)
  
  • Afgewezen: ontkennen relatie einde à wraak (geweld)
  • Intimiteit-zoekende: fictieve liefdesrelatie (beroemdheden) à mentaal niet ok
  • Incompetente minnaar: weinig sociaal bekwaam à zoeken intimiteit
  • Haatdragende: kwaad op iemand à agressief en dreigend (macht)
  • Jagende: meest geweld à seksuele motieven (macht)
• Stalking by proxy: stalker gebruikt andere personen

Zedendelicten

• Pedofilie
• Verkrachting: penetreren vagina, anus of mond zonder toestemming (of minderjarig)
  
  • Power reassurance: bevestiging mannelijkheid, onzeker, zoekt relatie
  • Power assertive: macht, slachtoffer verwondingen
  • Anger retaliatory: uitlaatklep woede en wraak
  • Anger excitement: fijn gevoel zien lijden, goed gepland, eindigt in moord
• Aanranding

Dangerous and Severe Personality Disorder (DSPD)

• Personen die bedreiging vormen voor anderen
• Psychopathische persoonlijkheid (antisociaal)
• Moral insanity: empathieloos, vrij van schuldgevoel, geen ziekte-inzicht à onbehandelbaar

Sculls dilemma: psychopaten wel/niet los à veiligheid/preventief opsluiten

Hoofdstuk 3 – stress

Lazarus: stress à als je iets wil bereiken, maar niet juiste bronnen à coping: moeite om stress te verminderen (probleem/emotie en aanpakken/vermijden)

Invloed persoonlijkheid (big five) à coping, perceptie ziekte en gezond

• Agreeableness: flexibele omgang stress
• Conscentiousness: probleem-focuste coping
• Openness
• Extroversion
• Neuroticism: disfunctionele ene emotie-focuste coping à negative affectivity (NA): negatieve kijk op leven en laag zelfbeeld (correlatie gezondheidsklachten)

• Onrealistische optimisme/defensief: nare dingen vaker bij anderen
• Hardiness: gevoelens controle, uitdaging, betrokkenheid à buffer voor stress, bij lage score à hoog neuroticisme

Gedrag (à fysiologische veranderingen)

• Type A: competitief à emotioneel sterke reactie op stress & controle
• Type C: opofferen, passief à onderdrukken negatieve gevoelens
• Type D: negatieve affectivity (NA) en sociale inhibitie

Locus of Control (LoC): oorzaak ervaring toeschrijven factoren (à invloed op gezondheid)

• Intern: zelf invloed op leven en verantwoordelijk
• Extern: kunnen er niks aan doen, niet veranderen
• Onrealistische LoC à onrealistische optimisme

Causale attributies: oorzaak van een situatie

• Intern: schuld à negatieve emoties
• Extern

Hoop: geloof doel kunnen worden gesteld en gehaald à motivatie en route

Depressie en gezondheid

• Depressie en angst à meer dreiging en moeilijkheden à omgang problemen
• Onderliggend depressie à NA à gezondheidsklachten
• Depressie beinvloedt gedrag à ongezonder
• Depressie à fysiologische veranderingen à bv meer plaque (cholesterol)
• Depressie à minder vaak hulp en sociale steun à negatief effect gezondheid

Emotionele disclosure: open staan voor emotie à verminderen van stress

Sociale steun (vooral bij afhankelijkheid positief)

• Instrumenteel: stressvolle situatie beinvloedbaar
• Emotioneel: stressvolle situatie niet beinvloedbaar
• Informationeel

Theorieen over werking

• Buffer effect: sociale steun à andere manier kijken problemen à andere coping
• Direct effect: positieve gevoelens à verlaging bloeddruk en beter immuunsysteem

Hoofdstuk 4 – kwaliteit van leven

Quality of Life (QoL): beoordeling eigen leven (vergelijking huidige en gewenste situatie)

WHOQOL: meet fysieke gezondheid, sociale relaties, geloof, omgeving, psychologisch

Vermijdende coping à positieve invloed QoL, maar hoge QoL à goed omgaan stresssituatie

Actieve coping à negatieve invloed QoL (frustratie)

Health-realted QoL: percepties kwaliteit leven bij gezondheid (fitheid en welzijn)

• Beinvloed door socio-economische factoren (meer dan ernst) en hoeveelheid pijn
• WHO: bij aanpassing aan ziekte (sociale omgeving) à QoL hoger
  
  • Respons shift: meer waardering voor kleine dingen

Lage QoL bij jonge leeftijd à perceptie QoL verder leven

Proxy measurement: ouders helpen bij beoordeling QoL kind

Posttraumatische groei: gevoel sterker worden van tegenslagen (trauma à waardering)

Onafhankelijkheid en lichamelijke verslechtering (invloed belangrijke factoren) bij oudere mensen à belangrijk hoog QoL (succesvol ouder worden)

Cultuur: blanke mensen ervaren meer pijn, vaker stress, lagere QoL bij lichamelijke pijn

Zelfregulatietheorie (QoL in theorie): obstakel bij doel à QoL daalt à verwachtingen en situatie veranderen à aanpassen à manier waarop bepaalt hoger/lager QoL

Genetic measures: algemene factoren en invloeden QoL (situatie-onafhankelijk)

Q-sort: verschillende factoren belang aangeven

SEIQoL: vijf belangrijkste factoren

PGI: bij ziekte à vijf belangrijkste factoren meest beinvloed door ziekte

Hoofdstuk 5 – psychologische gevolgen ziekte (15)

Ziekte à onzekerheid, verstoring, streven herstel. Time X Strategy (patroon copingstrategie):

1. Ongeloof, ontkenning (zelfverdediging) à minder dreiging, daardoor minder stress
2. Worsteling tot acceptatie à probleem aanpakken, verzachtende omstandigheden
3. Aanpassing aan diagnose à verbetering stemming, vermindering angst

Crisistheorie: zo snel mogelijk willen herstellen naar hoe het was (gedrag)

Acceptance coping: effectief in onveranderlijke situaties (accepteren)

Stressvolle situatie

• Waarom?
• Controle
• Zelfbeeld en zelfvertrouwen herstellen

Chronische ziektes: gevoel verlies zelf, geen controle over wie ze zijn à oude persoonlijkheid behouden is positief (zonder ziekte)

1. Beoordeling ziekte en impact
2. Aanpassen gewoontes
3. Manier coping (op zoek positieve dingen (vd ziekte): benefit-finding)

Palliatief (stervende): shock, ontkenning, schuld anderen, acceptatie

Optimistisch en zelf invloed à minder pijn, minder plaats negatieve emoties à effectievere aanpak problemen (afhankelijk copingstrategieen)

Religie – hoop, optimisme, aanpassingsvermogen (negatief & positief)

Stress binnen gezin à aanpassing

• Dimensies: cohesie, aanpassingsvermogen, communicatie (in balans à beste)

Verzorgers: gevoel patiënt minder zorg ervaart dan werkelijk gegeven à stress

• Caregiver burden: lasten en kosten verzorger
• Stress spill-over: ziekte à moeilijkheden binnen huwelijk en stress (wederzijds)
• Couple identity: groter vangnet van ziekte

Hoofdstuk 6 – pijn (16)

Pijn: onplezierig waarschuwingssignaal: soort pijn, intensiteit, patroon/tijdsduur

• Acuut: beschadiging, minuten – 6 maanden en episodische pijn
• Chronisch: langer dan 3-6 maanden continue (verband)

CUIP (Congenital Universal Insensitivity Pain): veel pijn à veel beschadigingen

Voordelen

• Primair: omgeving ontlasten (klusjes doen)
• Secundair: empathie en aandacht
• Tertair: voor mensen die iemand met pijn helpen (misbuik 5Ds: drama – overdrijven; disuse – inactief; drug misabuse; dependency; disability – door inactief)

Specifity theory:

• Epicurus: activering pijnreceptoren huid à pijn
• Von Frey: ook warmte en aanraking (druk) à signaal bij ondergrens

• Intensiteit afhankelijk beschadiging (dekt theorie niet)
• Fantoompijn? Psychische verschijnselen?

Gate Control theory:

• Pijnreceptoren huid en orgaan (poort) à via zenuw (emotie) à hersens à signaal terug (mate activatie poort-hersens à intensiteit pijn)
  • Angst maakt poorten extra gevoelig
• A delta fibres I (lichte aanraking, scherpe pijn), A delta fribres II (sterke, schadelijke), C polymodal fibres (langzaam bij zeurend à langer)
• A & C à ZS substantiagelatinosa à substantia P à activeert T fibres (vervoert pijn naar hersens)
  
  • A à thalamus en cortex à actie pijn verminderen
  • C à limbisch en hypothalamus AZS à pijn en emotie (endorfine à poort)

Pijn onder invloed aandacht: pijn zonder oorzaak à chronisch (door angst en alertheid)

Basisreacties pijn

• Ontvluchten
• Aandacht vestigen (evolutionair)
• Aandacht op pijn richten (alle andere negeren)

PCA (patient-controlled analgesia): zelf verdovende medicatie toedienen à werkt goed

TENS (elektrical nerve stimulation): pijn plek verlichten à niet echt significant

Biofeedback: lichaamsfuncties (bv hartslag) à onder controle krijgen

Thermal biofeedback: bij hoofdpijn huid verwarmen

Behavioral interventions: omgeving veranderen à pijngedrag verminderen (bewegen) (belonen/straffen) à gedachten veranderen (cognitieve-gedragsinterventies) à effectief chronische pijn

Hoofdstuk 7 – psychologische veerkracht

Ontwikkelingspsychologisch beeld à effecten risicosituaties lange termijn

Veerkracht: menselijk vermogen trauma’s en stress (schadelijk) te verwerken à positief

Beoordelen à basisfactoren: dreigende situatie ja/nee & positieve uitkomst veerkracht

Beoordelen à absentie psychopathologie (opgegroeid omgeving psychische stoornissen)

Psychologische eigenschappen à veerkracht

• Flexibel zelfbeeld à aanpassen in veranderde omgeving
• Autonomie, controle en competentie
• Kwalitatieve relaties en sociale steun

Klinisch psychologisch beeld à effecten specifieke gebeurtenissen korte termijn

Reactiepatroon verlies/trauma (verschil in copingsstrategieen)

• Psychologische veerkracht (terugstuitereffect): enkele weken (snel)
  • Snel terug op oud niveau à koud en gevoelloos (misinterpretatie)
• Herstel: PTSS/depressie 6 mnd aanwezig (bijna chronisch) à geleidelijk herstel

Veerkracht: gevolg persoonlijkheid en gedrag (goede jeugd!)

• Intellectualiteit
• Temperament en flexibiliteit
• Zelfwaardering
• Optimisme en humor
• Zelfregulering (impuls, emotie)
• Talent
• Familie (warmte, hechte banden)
• Omgevingsfactoren (school, buurt)

Posttraumatisch herstel: verbetering levens kwaliteit à positief effect trauma

Negatieve effecten: verandering opvattingen/percepties persoon en omgeving

Meaning-makeing/sense-making: na trauma nieuwe doelen

Psychopathology

Hoofdstuk 1 – psychopathologie

Psychopathologie: abnormale psychologie à vergelijking statistische norm

• Bestudeert psychische stoornissen: klinisch begrijpt en behandelt psychopathologie

Symptomen: klinisch significant stressvol of belemmerend (persoonlijke stress)

Psychopathologie

• Demonic possession: historische verklaring bezeten door demonen
• Medisch model à medicatie
• Psychologisch model: fenomenologie (ervaring à verantwoordelijk gedrag), complex gedrag niet verklaar door ‘simpele’ biologie
  
  • Mentale problemen als normale reacties op intacte cognitie

Psychopathologie definieren: mate stress en disfunctioneren

• Mensen bepalen zelf (ab)normaal stressniveau
• Stressniveau verschilt per levensstijl à gaat om omgang ermee

• Oorzaken begrijpen
• Effectieve behandelmethoden ontwikkelen
• Weten of behandelmethoden effectief zijn
• Classificeren voor hulp

Verklaringen psychopathologie

• Psychoanalytisch: traumatische ervaringen à onderdrukte herinneringen
  • Conflict id, ego, superego à psychopathologie (afweermechanisme)
• Gedragsmodel: aangeleerde reactie à oorzaken in gedrag (psychopath)
  
  • Leertheorie: associaties verschillende stimuli à leren (klassiek en operant)
    
    • Gedragstherapie (klassiek) & gedragsmodificatie (operant)
• Cognitieve model: irrationele gedachten, gebiaste info verwerking à psychopath
  
  • Cognitieve gedragstherapie: verkeerd gedachtepatroon à emotie en gedrag
• Humanistisch model: persoonlijke ontwikkeling, inzichten, zelfactualisatie
  
  • Client-centered therapy: inzicht van client, empathie, onvoorwaardelijke steun

Hoofdstuk 2 – DSM en diagnostiek

Emil Kraepelin: uitgebreide classificatie psychopathologie à syndroom: set symptomen

1952 AP(sychiatric)A: DSM1 (waarneembare symptomen)

• Definitie met symptomen                   (essentiele kenmerken)
• Meestal aanwezige symptomen        (geassocieerde kenmerken)
• Mogelijke symptomen                        (diagnostische criteria)
• Hoe verschilt van andere                   (differentiele diagnoses)

Voorwaarden DSM

• Noodzakelijke en voldoende criteria à diagnose
• Middel à niet-gestoorde menselijk omstandigheden als dagelijkse problemen
• Diagnostische criteria voor verschillende artsen/instellingen
• Theoretische neutraliteit: geen voorstander theorie

GAF: meet aanpassingsvermogen

Methoden voor diagnostiek

• Klinisch interviews: doel à verkrijgen informatie (soort is afhankelijk soort psych)

Lage betrouwbaarheid

• • Ongestructureerd
  • Gestructureerd (DSM-IV-TR en SCID)
• Psychologische tests: specifieke kenmerken, makkelijk gescoord, standaardisatie

Betrouwbaar en valide (psychometrische benadering)

• Persoonlijkheidstest
  • MMPI: uitspraken over jezelf eens/oneens (ook liegen detecteren) (>70)
• Tests specifieke trekken: niveau angst/depressie/woede à diagnostische waarde
• Projectieve tests: vaste stimuli (dubbelzinnig) à eigen interpretatie

Niet erg valide en betrouwbaar (culturele bias)

• • Rorschach Inkblok Test: inktvlekken
  • TAT (thematic apperception test): zwart/wit fotos
  • Sentence Completion Test
• Intelligentietests

Hoge validiteit en betrouwbaarheid

• Neurologische afwijkingen: welk hersengebied aangetast (MMSE)
• Psychofysiologische tests: biologische symptomen (verhoogde bloeddruk bij angst)
• Hersen-imaging
  
  • CAT: rontgen à 3D foto: abnormale vergroeiingen (tumor)
  • PET: gammastraling à glucose: hersenstructuur en functies
  • MRI: magnetisme à waterstofatomen: foto’s
• Klinische observatie: direct gedrag in natuurlijke setting geobserveerd
  
  • ABC: A(voor gedrag ontstaat) B(gedrag) C(consequentie gedag)

Hoge ecologische validiteit

• • Zelfobservatie: dagboek (ecologische beoordeling per moment  EMA)

Tijdens uitvoeren al effectief à reactiviteit (wenselijk gedrag stijgt)

Betrouwbaarheid: consistentie methode

• Test-hertest
• Interbeoordelaar
• Interne consistentie: alle items in test correlatie
• Cronbachs Alfa: test bepaalt of item bijdraagt aan interne consistentie

Validiteit

• Test: meet wat hij zegt te meten
• Concurrente: correlatie andere test zelfde construct
• Face: lijkt slechts valide?
• Voorspellende: voorspelling symptomen toekomst
• Construct: gerelateerd aan soortgelijke tests

Hoofdstuk 3 – onderzoeksmethoden

Klinisch psycholoog: wetenschapper en practioner à onderzoeken effectiviteit behandeling

• Systematisch observatie: wetenschappelijke onderzoeksmethoden
• Sociaal constructionisme: waarheid sociaal construct met meerdere waarheden

Doel onderzoek: beschrijven, voorspellen, controle, begrijpen

• Gezonden mensen, als controlegroep: analoog onderzoek
• Psycholoog bepaalt effectiviteit: evaluatieonderzoek of klinische verificatie

Soorten onderzoek

• Correlationeel
• Longitudinaal (cross-sectioneel)
• Epidemiologisch: frequentie en verspreiding stoornissen
• Experimenteel
• Gemengd: experimenteel zonder random toewijzing
• Natuurlijk: gecontroleerde condities met natuurlijk manipulatie
• Enkelvoudig (singlecase-studies: singecase-experiment ABA A(beginfase zonder manipulatie) B(behandeling of manipulatie) A(nogmaals zonder manipulatie)
• Meta-analyse
• Kwalitatief: verbale aspect à eigen beschrijvingen en deelnemers

Ethische discussie

• Geinformeerde toestemming
• Geen leed of nadelen
• Privacy en betrouwbaarheid

Hoofdstuk 4 – behandelingen psychopathologie

Doel behandeling

• Verlichting van leed (palliatief effect)
• Inzicht en bewust maken van problemen
• Beste omgang met problemen à oplossen
• Identificeren en oplossen oorzaken

Behandelwijzen

Psychodynamische: verdwijnen onbewuste conflicten (erkenning en reflectie)

• Psychoanalyse: droominterpretatie, overdrachtsanalyse en vrije associatie

Gedragstherapie: klassiek en operant conditionering (gebeurtenissen in verband brengen)

• Klassiek conditioneren
  • Extinctie: associaties angststimuli en angst doorbroken
  • Exposure: bv flooding (blootstelling) en counterconditioning (tegenovergestelde reactie) en systematic desensitation (geleidelijk)
  • Reciprocal inhibition: associatie verbroken à gekoppeld tegengestelde reactie
  • Aversietherapie: ^ (bij verslavingen door bv braakmedicatie)
• Operant conditioneren: gedragsmodificatie (versterken/afleren gedrag)
  
  • Functionele analyse: consistentie vinden probleemgedrag en gevolgen die gedrag versterken à hoe aanpassen
  • Resonse shaping: nieuw gedrag vaker laten komen
  • Gedragszelfcontrole: persoonlijk conditioneren à eigen gedrag belonen

Cognitieve therapie

• Cognitieve therapie: foutieve manier denken à problemen
• Rationele emotietherapie: manier verklaren zelf, leven en wereld à problemen
• Beck’s cognitive therapy: negatieve schema’s à irrationeel
• Cognitieve gedragstherapie (CBT): interventie veranderen gedrag en gedachten: mindfullness en acceptatie
• Acceptance and commitment (ACT): opmerken, aanvaarden, omarmen (minfull)

Humanistische therapie: relatie client/psycholoog voor client, gehele persoon (holistisch), client beste kennis wat goed is, empathisch

• Client gecentreerde therapie: goedheid mens à gezond en gelukkig (empathie en onvoorwaardelijke positieve waardering)

Familietherapie: verbeteren communicatie

• Systeemtheorie: sociale systemen in familie begrijpen

Medicatiebehandeling

• Antidepressiva:
  • Tricyclisch (remmen heropname noradrenaline en serotonine)
  • MAOI (major depressie)
  • SSRI: (remmen heropname serotonine)
• Anxiolytisch: angst en stress à verhogen GABA
  
  • Benzodiazepines: GABA verhogen (verslavend)
  • SNRI: selectief heropname noradrenaline en serotonine remmen

Manieren behandeling: individueel, groep, counseling (groei, productiviteit), geautomatiseerde CBT, etherapie

Rekening houdend met spontane remissie, placebo, relatie therapeut client, voor herstel à RCT onderzoek: vergelijken behandeling verschillende controlecondities

Hoofdstuk 5 – angst en stressgerelateerde stoornissen

Angst à evolutionair aanpassingsvermogen goed presteren uitdagende omstandigheden

Angststoornis à buitensporige toestand gevoel angst en onzekerheid

• Uit verhouding veel angst vergeleken met dreiging (specifiek)
• Voortdurend in angstige toestand zonder specifieke bedreigingen
• Chronisch en emotionele stress

Specifieke fobieen: beangstigende situatie/object uit weg gaan, gedachten hebben controle

DSM criteria   

• Onproportioneel grote angst
• Altijd angst
• Actief vermijden
• Niet proportioneel gezien gevaar
• Minstens 6 maanden
• Disfunctioneren

Vormen

• Dieren
• Natuurlijk omgeving
• Bloed-injectie
• Situatie

Etiologie

• Psychoanalytisch: verdediging angst id (conflict id)
• Klassiek conditioneren: negatieve traumatische ervaring stimulus
• Evolutie: levensbedreigend à ontwijken om overleven (adaptieve drogreden)
  
  • Natuurlijke selectie: biologische voorbereiding
  • Non-associatieve angstacquisitiemode: jong angsten à verdwijnen
• Neuro: amygdala reageert op prikkels

Behandeling

• Exposure: contact met stimulus geen slechte gevolgen
• Cognitief: vervangen irrationeel à rationeel

Sociale angst stoornis: sociale situaties of prestatie situaties à vermijden schaamte of negatieve beoordeling

DSM

• Angst sociale interacties
• Bang negatieve beoordeling
• Altijd angst
• Vermijden
• Buiten proportioneel
• Minstens 6 maanden
• Significant veel stress of disfunctioneren
• Angst niet gerelateerd aan mogelijk medische ziekte

Etiologie

• Genetisch: ouders sociale fobie à kind sociale fobie, tweelingstudies
• Persoonlijkheid: vroege ervaringen, introvert, ouder-kind relatie
• Cognitief:
  
  • Verwerkings- en interpretatiebias à negatieve voorspellingen toekomst
  • Strengere beoordeling zelf en lastig positieve feedback
  • Zelfgerichte aandacht: eigen angstige reacties à ander zelfde mening
  • Na sociale gebeurtenis: negatieve evaluaties en zelfbeoordelingen

Behandeling

• Medicijnen (MAOI, SSRI)
• Cognitieve therapie (CBT): exposure, SOVA, cognitieve herstructurering

Paniek stoornis: herhaalde aanvallen paniek of angst (plotselinge oncontroleerbare angst), fysieke symptomen en gevoel niet meer verbonden aan lichaam, angst medische oorzaak

DSM paniekaanval

• Plotseling gevoel extreme angst of verdriet, verergeren korte tijd, lichamelijke sensaties

DSM paniekstoornis

• Herhaalde paniekaanvallen minstens 1 maand
• Bang nieuwe/gevolgen aanval of verandering gedrag om aanval te vermijden

Agorafobie: niet veilige plaats (opgesloten) à angst paniekaanval

DSM

• Angst 2 of meer: ov, openbare, gesloten ruimtes, rij/drukke plaats, weg van huis
• Vermijden of intense angst geen hulp beschikbaar
• Altijd angst
• Actief vermijden
• Buiten proportioneel
• Minstens 6 maanden
• Disfunctioneren
• Andere medicatie à zeer excessieve angst

Etiologie

• Klassiek conditioneren
• Sensitief voor angst: angst schadelijke gevolgen symptomen
• Misinterpretatie lichamelijke sensaties: catastrofische misinterpretaties (cognitieve bias) à veiligheidsgedrag

Behandeling

• Medicijnen (tricyclisch en benzo)
• Exposure en CBT

Gegeneraliseerde angststoornis (GAS): continentale vrees toekomst à chronisch, oncontroleerbaar, catastroferen (groter maken dan is). Depressie à grotere kans GAS
DSM

• Excessieve angst minstens 6 maanden verschillende gebeurtenissen
• Moeilijk controle over pikeren
• Drie of meer: rusteloos, vermoeid, concentratie, irritatie, spierspanning, slapen
• Disfunctioneren

Etiologie

• Geen genetische verklaring
• Cognitief:
  
  • Informatieverwerkingsbias à interpreteren, opslaan en ophalen info à disfunctionele denkwijzen en gedrag
  • Attention bias modificatie à aandachtsproblemen
• Psychologisch: zorgen maken is nodig à rampen voorkomen (perfectionistisch) en afleiden negatieve emoties en verantwoordelijkheidsgevoel

Behandeling

• Medicatie (anxiolytica)
• Cognitieve therapie
  
  • Stimuluscontrolebehandeling: conditionering gedrag en omgeving (vaker)
  • CBT: zelfmonitoring, ontspanning, herstructurering, gedragsoefening (coping)

NIET MEER DSM5 ANGST (DSM4 wel) à OCD & PTSS

OCD: obsessie (terugkerende gedachten) en compulsie (herhaling om negatief voorkomen)

DSM

• Obsessies, compulsies of beide (reactie op elkaar)
• Veel tijd

Etiologie

• Biologisch: traumatisch hersenletsel (basale gangli) à twijfelen of wel goed is gedaan
• Psychologisch:
  
  • Memory deficits (fouten manier denken: geen vertrouwen in herinneringen)
  • Overtuigingen compulsieve gedachten (controle) (angst negatieve gevolgen)
  • Onderdrukking gedachten à rebound effect
  • Stemming-als-input-hypothese (stemming bepaalt goed/slecht)

Behandeling

• ERP: blootstelling en doorbreken rituelen (stress) à tegengesteld gedrag
• CBT: irrationele, compulsieve gedachten uitgedaagd en vervangen
• Medicatie
• Hersenoperatie: cingulotomy à vernietigen cellen cingulum (bij corpus callosum)

OCD gerelateerde stoornissen

• Morfodysfore: stoornis lichaamsbeleving (obsessie uiterlijk)
• Verzamel: moeilijk weggooien/afscheid nemen
• Trichotillomaniea (hair pulling)
• Skin-picking disorder

PTSS: reactie traumatische gebeurtenis à verhoogde arousal, vermijden/doven emoties, herbeleven

DSM

• Blootgesteld of bedreig dood/ernstig letsel (direct, getuige, vriend/familie, gevolgen)
• Instructieve symptomen (herinneringen, nachtmerries, dissociatie, psychologie stress bij cues, fysiologische reacties bij cues)
• Persistente vermijden geassocieerde stimuli (herinneringen en reminders)
• Negatieve veranderingen in cognitie en stemming
• Negatieve veranderingen in arousal en reactiviteit
• BCDE langer dan 1 maand
• Disfunctioneren

Etiologie

• Gevoeligheid: verantwoordelijkheidsgevoel, ontwikkeling, familie, andere stoornissen
• Theorie beschadigde assumpties: schema wereld veilig en waardig à aangetast
• Klassieke conditionering: trauma (ongeconditioneerd) à plek/tijd (geconditioneerd)
• Emotionele verwerking: ergs à angst-netwerk trauma à representatie en associatie
• Mentale nederlaag: slachtoffer, negatieve verwerking à nutteloos en ineffectief
• Duale representatie theorie: combinatie mentale systemen
  
  • Verbaal VAM à bewuste herinneringen
  • Situationeel SAM à onbewuste herinneringen à levendige flashbacks

Behandeling: voorkomen en behandeling symptomen

• Psychologische debriefing: na trauma à normaals mens, abnormale gebeurtenis
• Imaginal flooding: blootstelling stimulus (precieze beschrijving visualisren)
• EMDR: aandacht richten trauma
• Cognitieve herstructurering: irrationele gedachten en disfunctionele overtuigingen

Acute stress stoornis:

DSM

• Blootgesteld of bedreig dood/ernstig letsel (direct, getuige, vriend/familie, gevolgen)
• Symptomen binnen 3 dagen tot 1 maand

Hoofstuk 6 – depressie en stemmingsstoornissen

Depressie: prevalentie moeilijk te bepalen

• Cultuur verschil (meer somatische verklaring, subjectiviteit)
• Steeds snellere diagnose
• Verschillende standaards

Etiologie

• Biologisch
  • Genetisch: erfelijk
  • Neurochemisch: serotonine (laag) en noradrenaline veranderen (laag/hoog)
  • Hersenafwijkingen: minder PFC à moeilijk anticiperen stimuli. Minder anterieur cingulate cortec à vermindering will-to-change. Minder hippocampus à verdriet. Meer amygdala à stimuli negatief verwerken
  • Neuro-endocrinologisch: afwijking hippocampus à hoog cortisol à minder serotonine
• Psychologisch
  
  • Psychodynamisch: reactie verlies geliefde à introjectie (terug orale fase) à op geliefde steunen in hoop aanmoediging krijgen

Zonder verlies geliefde: symbolisch verlies

• • Gedragsverklaring: gebrek beloning goedgedrag à vicieuze cirkel
    • Interpersoonlijke theorie: depressie in stand houden door negeren continue geruststelling
  • Cognitief: negatieve bias denken en info verwerken à negatief schema
    
    • Negative triade: negatieve gedachten over wereld à self-fulfilling prop
  • Pessimistisch denken: meer aandacht negatieve informatie
  • Aangeleerde hopelooheidstheorie: vervelende dingen gebeuren sowieso
• Attributietheorie: hopeloos door pessimistische attributiestijl (verklaringen) à intern, stabiel, algemeen (negatieve attributiestijl, gebeurtenissen, laag zelfbeeld)
  
  • Hopeloosheidtheorie: verwachten geen positieve uitkomsten
  • Rumination theory: herhaaldelijk stilstaan ervaring depressie en oorzaken

Behandeling

• Step-care modellen: aard behandeling afgestemd op ernst en omstandigheden
• Medicatie: tricyclische, MAOI, SSRI
• ECT: tijdelijke vermindering symptomen, korte effectiviteit
• Psychoanalyse: vrije associatie, droominterpretatie
• SOVA: moeite communicatie en socializen à oefenen
• Gedragsactivatie: bron aanmoediging valt weg, toegang positieve gebeurtenissen vergroten, verandering gedrag en denkwijzen
• Cognitieve therapie: herstructurering negatieve overtuigingen en schema’s
  
  • Reattributietraining: gebeurtenissen hoopvoller en constructiever bekijken
• MBCT: mindfullness voorterugval

Major depressie: unipolair, motivationele klachten, gedragsverandering, fysiek klachten

DSM (vijf of meer, waarvan 1 of 2)

• Depressieve stemming
• Verlies interesse activiteiten
• Verandering gewicht
• Slapeloosheid (midden: ‘snachts wakker à moeilijk verder, terminaal: vroeg wakker à niet verder) of overmatig slapen (hyperslapeloosheid)
• Verhoging/verlaging fysieke beweging
• Vermoeidheid, gebrek energie
• Waardeloos en schuld gevoel
• Gebrek concentratie
• Dood
• Stress of disfunctioneren
• Nooit manische of hypomanische episode

Persisterende depressieve stoornis

DSM (twee of meer + eerste)

• Depressieve stemming minstens 2 jaar
• Slechte eetlust/teveel eten
• Gebrek aan/overmatig slaap
• Lage energie en vermoeidheid
• Negatief zelfbeeld
• Slechte concentratie
• Hopeloos gevoel
• Twee jaar, max 2 maand zonder symptomen
• Major stoornis kunnen continu aanwezig zijn
• Nooit sprake van manisch of hypomanisch
• Stress of disfunctioneren

Seizoensgevoelige depressie: winter minder zon à meer melatonine

Chronisch vermoeidheidssyndroom: stemmingswisselingen en fysieke symptomen, grote kans depressie

Zelfbeschadiging en zelfmoord: 90% psychische stoornis, grootste deel depressief, hoge mate hopeloosheid. Parasuicide: zelfbeschadiging op weg naar zelfmoord.

Non-suicidale verwondingen

DSM

• Vijf keer bewuste schade aangebracht à licht/matig letsel
• Minstens 2: negatieve gevoelens/gedachten, moeilijk weestaan, preoccupatie, negatief gevoel verlicht, niet alleen tijden psychoses etc, geen suicidale intentie

Bipolaire stoornissen

• In DSM5 eigen categorie à overlap psychotisch en stemming
• Depressie en manie, bipolair I en II (I meest voorkomend)
  
  • I: volledig manisch, erg depressief
  • II: erg depressie, mild manisch

Manische episode

• Ongewoon hoge stemming minstens 1 week
• Minstens 3:
• Opgeblazen gevoel eigenwaarde
• Minder behoefte slaap
• Verhoogde spraakzaamheid
• Racing gedachten
• Snel afgeleid
• Toename doelgerichte activiteit
• Onnodige activiteiten pijnlijke gevolgen

Hypomanie

• Ongewoon hoge stemming minstens 1 week
• Minstens 3:
• Opgeblazen gevoel eigenwaarde
• Minder behoefte slaap
• Verhoogde spraakzaamheid
• Racing gedachten
• Snel afgeleid
• Toename doelgerichte activiteit
• Onnodige activiteiten pijnlijke gevolgen
• Merkbaar door anderen

Bipolair I

• Minstens 1 manie
• Voor/na hypomanie of depressie

Bipolair II

• Minstens 1 depressie
• Minstens 1 hypomanie
• Geen manie

Hoofstuk 7 – schizofrenie en psychoses

Psychoses: gedachten, taal, zintuigelijke waarneming, emoties en gedrag veranderen

Schizofrenie spectrum stoornissen

• Wanen: sterkte, onjuiste overtuigingen à verkeerd interpreteren zintuigen (achtervolging, bekendheid, controle, verwijzing, nihilisme)
• Hallucinaties: abnormale zintuigelijke waarnemingen (stemmen à bevelen)
  
  • Gevolg waarheidsmonitoring deficit: herkent bron waarneming niet (echt/nep)
  • Zelfmonitoring deficit: geen onderscheid zelf bedacht en anderen zeggen
• Onsamenhangende spraak: losse associaties/ontsporing (onderwerp wisselen), tangentieel (irrelevante antwoorden), clanging (rijmen), neologismen (zelfbedacht woorden), woordsalades (zinnen zonder samenhang)
• Grof, ongestructureerd gedrag (catatonisch):reactiviteit op omgeving vermindert (verdoving), stijve houdingen (stijfheid), verplaatsen tegengaan (negativisme), doelloos ongewone herhalingen (opwinding)
• Negatieve symptomen: emotionele vervlakking, apathie: anhedonie (geen reactie leuke gebeurtenis), alogie (weinig spraakzaam), avolitie (lusteloos)

Ontwikkeling: prodromale fase (functioneren 5 jaar achteruit), actieve fase (duidelijk symptomen), residuele fase (positieve symptomen nemen af)

Etiologie: diathese-stressperspectief (combi genetisch en omgeving)

• Biologisch:
  • Genetisch: concordantieonderzoek (doorgeven binnen familie), genetische overeenkomstenanalyse (vergelijking erfelijkheid en bepaald gen)
  • Biochemisch: dopaminehypothese (overmatig dopamine) à amfetaminen
  • Hersenafwijkingen: MRI en PET à hersens kleiner, meer ventrikels, minder grijze stof)
• Psychologisch:
  
  • Psychodynamisch: terugkeren vorige ego-fase (primair narcisme, oraal)
  • Gedrag: verstoorde familierelaties à manier opstellen sociale situaties, focussen op andere dingen à meer aandacht
  • Cognitief:
    
    • Aandachtsprocessen: slechte associaties relevante gebeurtenissen, weinig aandacht belangrijke dingen (underattention)
    • Attributie- en interpretatiebias: negatief à externe oorzaak (aandachtbias, attributiebias, redenatiebias, interpretatiebias)
    • ToM: moeite mee à wanen en hallucinaties
• Sociocultureel:
  
  • Sociale factoren: armere binnensteden, lagere SES
    
    • Sociogene hypothese (meer levensstressoren)
    • Sociale selectietheorie intellectuele, gedrags en motivatieproblemen
  • Sociale etikettering: diagnose zelf à gedragen naar label
• Familie:
  
  • Dubbele-binding: tegenstrijdige berichten familie à psychoses
  • Communicatiedeviantie (CD): communicatie te moeilijk à geen aandacht, expressed emotion (hoog is veel kritiek)

Behandeling

• Ziekenhuis: sociale instortingssyndroom à situatie erger na lang ziekenhuis
  • Milieutherapieen: therapie à onafhankelijkheid, productiviteit, zelfwaardering
  • Betekenisvolle economie: beloningssysteem
• Biologische:
  
  • ECT: 0,5 sec 70-130V à verbindingen frontaal en lager verbroken
  • Antipsychotische medicatie: positieve symptomen à blokkeren dopamine
• Psychologisch:
  
  • SOVA: gepast gedrag aanleren (reageren sociale situaties)
  • CBT: aanpassen samenleving, herkennen terugval, ontspannen, biases
  • Cognitieve verbeteringstherapie: afwijkingen sociale en neuro cognitie verbeteren
  • Cognitieve rehabilitatietherapie: basisvaardigheden ontwikkelen
  • Her-toewijzing therapie: (paranoide) waan verklaren normale gebeurtenissen
  • Familie-interventies (EE, CV): psych-educatie, groepsdiscussies
  • Maatschappelijke zorg: begeleiding bij zelfstandigheid
    
    • Assertive outreach: eigen omgeving, langdurige relatie

Waanstoornis

DSM

• Wanen minimaal 1 maand
• Nooit diagnosecriterium A Schizofrenie
• Los van wanen à redelijk functioneren
• Manisch of depressieve episodes relatief kort

Korte psychotische stoornis

DSM

• Minstens 1: wanen, hallucinaties, onsamenhangende spraak, catatonisch gedrag
• Tussen 1 dag en 1 maand

Schizofrene stoornis

DSM

• Minstens 2: wanen, hallucinaties, onsamenhangende spraak, catatonisch gedrag, negatieve symptomen
• Tussen 1 en 6 maanden
• Andere stoornissen uitgesloten en niet te wijden aan medicatie

Schizofrenie

DSM

• Minstens 2: wanen, hallucinaties, onsamenhangende spraak, catatonisch gedrag, negatieve symptomen
• Functioneren vermindert
• Continue tekenen minstens 6 maanden
• Andere stoornissen uitgesloten en niet wijden aan medicatie

Hoofstuk 8 – verslavingen

Drug: elke substantie anders voedsel invloed op lichaam of gedachten à misbruik en afhankelijk (normale staat = gedrogeerde staat à verslaving)

Withdrawal: fysieke afhankelijkheid middel

Verslaving (comorbiditeit)                                          Misbruik

• Mislukte pogingen tot stoppen                      Gebruiken drug wanneer gevaarlijk
• Extreme dingen om eraan te komen             Legale problemen
• Onbedoeld overmatig gebruik                       Doorgaan, ookal bewust schadelijk
• Verzuimen belangrijke activiteiten                Niet volbrengen dagelijkse activiteiten

Bescheiden drugsgebruiker: gebruikt lange tijd, nooit behandeling, zelfde resultaten normaal

Soort middelen

• Stimulerende: verhogen activiteit CZS, bloedruk
  • Cocaine, amfetaminen, cafeine
• Sedatieve: vertraging activiteit CZS en lichaam à minder respons, pijn, angst
  
  • Alcohol, opiaten (heroine, morfine), barbituraten
• Hallucinerende: beinvloeden perceptie à verscherpen zintuigen
  
  • LSD, cannabis, MDMA (xtc, ook stimulerend)

Alcohol à effect GABA

• Riskante drinkers: meer dan 3 (vrouw) of 5 (man)
• Binge drinkers: overmatige hoeveelheid soms
• Psychische stoornissen à risicofactor
• Relaxed à minder controle à coordinatieproblemen: bifasische drug effect

DSM (minstens 2 binnen 12 maanden)

• Grotere hoeveelheden of langere periode dan bedoeld
• Wens of mislukte pogingen controleren
• Veel tijd in effecten
• Verlangen
• Aanhoudend gebruik ondanks negatieve effecten
• Belangrijke activiteiten opgegeven
• Gebruik wanneer niet acceptabel
• Aanhoudend gebruik ondanks kennis oorzaak problemen
• Tolerantie symtpomen
• Ontwenningsverschijnselen

Nicotine (roken) à verhoogd bloeddruk en minder stress (dopamine)

DSM (minstens 2 binnen 12 maanden)

• Grotere hoeveelheden of langere periode dan bedoeld
• Wens of mislukte pogingen controleren
• Veel tijd in effecten
• Verlangen
• Gebrek belangrijke levensrollen
• Aanhoudend gebruik ondanks effect
• Belangrijke activiteiten opgegeven
• Aanhoudend gebruik ondanks kennis oorzaak problemen
• Tolerantie symptomen
• Ontwenningsverschijnselen

Cannabis (natuurlijke drug, hennepplant à hasj): ontspanning, euforie, hallucinaties

• Demotivatiesyndroom: verminderde apathie, ambitie en concentratie

Minder verslavend. Risicofactoren: beginleeftijd, regelmaat, impulsiviteit, gedrags/emotionele stoornissen, andere verslavingen

Cocaine (natuurlijk drug, cacaoplant)

Na 8 min: rush à euforie, opwinding, energie (20 min) à verminderde heropname dopamine

Amfetaminen (synthetisch) à erg verslavend: gevoel energie, zekerheid, minder moe

Vrijlaten adrenaline en dopamine, blokkeren heropname

Cafeine à verhoogt waakzaamheid, motorische activiteit: effect binnen 1 uur

Opiaten (heroine, morfine, methadon, codeine): erg verslavend

Hecht receptoren in hersenen à meer endorfine (verlichting pijn, stress)

• Heroine: 5-15 min rush à 5-6 euforisch à ontwenningsverschijnselen

Barbituraten en benzo: oorspronkelijk als medicijn (lijkt op alcohol) à meer  GABA

LSD (psychedelische drugs) à verruimend bewustzijn (1-1,5 uur effect) à serotonine

Scherpere waarneming, verwarring tijd/plaats à hallucinaties à bad trip (paniek)

Etiologie

• Omgeving: problematische thuissituatie, sociale omgeving, media
• Zelfmedicatie bij psychische stoornissen
• Alcohol myopia: dronken mensen minder cognitieve capaciteit (stimuli verwerken positief/negatief à afhankelijk omgeving)
• Genetisch: bepaalde verslaving à activatie bij stress (omgeving)
  
  • Tolerantie en gevoeligheid (vaker bij laag IQ en minder motivatie)

Behandeling

• Gemeentelijke therapieen: zelfhulpgroepen voor zelfde problemen en preventie
• Gedragstherapie (conditionering en CBT)
  
  • Aversietherapie: positieve ervaring drug à negatieve ervaring (verborgen sensitatie bij ingebeelde nare situatie)
  • Eigen gedragsbeheersing: omgevingsfactoren identificeren die controleren à herstructureren
  • Situatiemanagement: onthouding stimuleren met belonen
  • Aanleren van normaal gedrag bij drug (ontspannen, mediteren)
  • Bij terugval CBT: onthoudingsschending overtuigen (terugval, waardeloos) à MET (motivatie verhogende training)
• Biologisch: ‘drug’ à ontgifting/detoxificatie
  
  • Verminderen ontwenningsverschijnselen (anciolytische drugs)
  • Voorkomen terugval (antagonische drugs) à drugsgebruik aversief (braken bij alcohol)
  • Blokkeren positieve effecten CZS (naxolene) à opiaatverslaving
  • Wennen gebruik minder sterk/schadelijk middel (drugshandhavingprogramm’s) à heroine