Ontwikkelingen in de jeugdcriminaliteit, 1997-2015 - Laan et al. - Universiteit Utrecht

Ontwikkelingen in de jeugdcriminaliteit, 1997-2015 

Laan, Beerthuizen, Goudriaan 

Er is een gesignaleerde daling van jeugdcriminaliteit zichtbaar in politie- en justitiestatistieken. Is dit een echte daling of komt dit doordat deze bronnen nauwelijks zicht bieden op delicten die online worden gepleegd? Ook kan er sprake zijn van een meer algemene daling: onder volwassenen is ook sprake van een daling en in omringende landen neemt het aandeel jeugdige verdachten ook af. Jeugd heeft hier betrekking op jongeren in de leeftijd van 12-23 jaar. 

Jeugdcriminaliteit meten met meerdere onafhankelijke bronnen 

Politie- en justitiegegevens 

•  Informatie over aantal verdachten/strafrechtelijke daders; 

• Type delict 

• Strafrechtelijke afdoening 

• Ernstig, minder frequent voorkomende delicten 

• Belemmering: 

• Groot deel van delicten is niet bekend (geen aangifte/slachtoffers hebben het niet door); 

• Prioriteiten, kennis en veranderingen in werkprocessen bij politie en OM zijn bepalend voor welke gegevens worden geregistreerd. 

Zelfrapportage 

• Steekproef uit doelpopulatie 

• Onafhankelijk van beleidsinspanningen + niet-ontdekte delicten kunnen in beeld komen. 

• Lichte en veelvoorkomende delicten 

• Beperkingen: 

• Het is een steekproef; 

• Delicten worden onder/overgerapporteerd; 

• Beperkt aantal delicten wordt gevraagd; 

• Bepaalde groepen worden minder volledig bereikt; 

Daling jeugdcriminaliteit sinds 2008 

Verdachten op basis van politieregistraties 

• Uit leeftijdcriminaliteitscurves voor de opeenvolgende jaren 1997, 2002 en 2007 blijkt ongeacht leeftijd een toename in het aandeel aangehouden verdachten, gevolgd door een afname in de jaren erna. Onder jeugdigen is het aandeel verdachten sterker gedaald dan onder volwassenen.  

• Als we verdachten onderscheiden naar type delict, dan blijkt bij alle categorieën een daling. De uitzonderingen zijn: verdachten van drugsdelicten onder minderjarigen en onder jongvolwassen mannen. 

• Uit gegevens van het CBS blijkt dat de daling in het aandeel jeugdige verdachten zich voordoet ongeacht individuele achtergrondkenmerken als sekse, leeftijd, herkomstgroep, opleidingsniveau of deelname aan school of werk. Ook als we kijken naar contextuele kenmerken, zoals type huishouden of huishoudsamensteling, blijkt bij de onderscheiden subgroepen een afname. 

• Er zijn enkele uitzonderingen. Onder minderjarigen die in een instelling wonen, stijgt het aandeel verdachten licht. Het gaat hier om kleine absolute aantallen, waardoor dit geen effect heeft op de algehele trend. Verder is onder jongvolwassenen met mbo als hoogst gevolgde opleiding het aandeel verdachten stabiel over de tijd. 

Zelfrapportage van daderschap 

• Bij de meeste delictscategorieën zien we een afname, behalve bij drugsdelicten.  

• De afname is het sterkst voor vermogensdelicten, die we vooral zien afnemen bij jongens en autochtonen. Bij meisjes zijn deze dalingen minder sterk. De ontwikkelingen wijzen erop dat jongens en meisjes alleen waar het de prevalentie van vermogensdelicten betreft dichter bij elkaar komen, maar niet wat betreft andere delicten. 

De sterkte van de daling verschilt per bron 

• Als we de jaren 2010 en 2014 vergelijken, dan blijkt dat de prevalentie van zelfgerapporteerd daderschap onder minderjarigen afneemt van 38% naar 35%, wat omgerekend een procentuele afname van 9% is. Uit de politiestatistieken blijkt dat het aantal geregistreerde verdachten per 1.000 minderjarigen is afgenomen met 39% (van 31 naar 19 verdachten per 1.000 leeftijdsgenoten) en uit de justitiestatistieken blijkt dat onder minderjarigen het aandeel strafrechtelijke daders is afgenomen met 48% (van 15 naar 8 daders per 1.000 leeftijdsgenoten). 

Daling van jeugdcriminaliteit ook internationaal 

m.u.z.v. Luxemburg is in West-Europese landen sprake van een afname in het aandeel jeugdige verdachten.  

Jeugdcriminaliteit in de onlinewereld 

Mogelijk heeft de daling van de jeugdcriminaliteit vooral betrekking op een afname in de traditionele offline delicten. De digitalisering maakt dat steeds meer jeugdigen steeds meer online zijn, waardoor de mogelijkheden voor antisociaal gedrag online ook toenemen. 

In navolging van andere onderzoekers onderscheiden we ‘cyber- en gedigitaliseerde delicten’ (met als overkoepelende term ‘online delicten’). Cyberdelicten hebben betrekking op delicten waarbij ICT zowel doel als middel is. Het gaat om delicten zoals hacken, het versturen van virussen of het plegen van DDoS-aanvallen. Gedigitaliseerde delicten hebben betrekking op traditionele delicten waarbij ICT-middelen worden gebruikt. Het betreft bijvoorbeeld online bedreiging of online fraude. 

Drie op de tien 12-23-jarigen rapporteren over het voorafgaand jaar één (of meerdere) online delicten. Minderjarigen rapporteren relatief vaker gedigitaliseerde delicten dan jongvolwassenen, terwijl jongvolwassenen juist relatief vaker cyberdelicten rapporteren. De hogere betrokkenheid van jongvolwassenen bij cyberdelicten kan samenhangen met het feit dat dit type delicten enige vaardigheid op internet vereist. De hogere betrokkenheid van minderjarigen bij gedigitaliseerde delicten correspondeert met de bevinding dat tieners relatief vaker dan andere leeftijdsgroepen online communiceren. 

Waarom daalt de jeugdcriminaliteit? 

Een mogelijke verklaring voor de sterkere daling in officiële registraties dan in zelfrapportage betreft veranderingen die zich in de afgelopen jaren in de rechtshandhavingsketen hebben voorgedaan. Van Ham e.a. (2015) noemen als mogelijke verklaringen:  

• Veranderingen in automatiseringssystemen bij de politie (zoals de invoering van BVH of de beoogde uitfasering van HKS); 

• Verschuiving van prioriteiten waarbij minder prioriteit ligt bij jeugdcriminaliteit an sich; 

• Veranderingen in werkprocessen bij de politie (zoals het Salduz-arrest of de invoering van ZSM5 en veranderingen in de werkwijze op straat (inzet van bijzondere opsporingsambtenaren). 

Onderzoek hiernaar is lopend. Een andere mogelijke verklaring is dat er verschillen zijn in de daling van jeugdcriminaliteit naar ernst en frequentie. Politie- en justitiebronnen brengen overwegend meer ernstige en minder vaak voorkomende delicten in beeld, terwijl zelfrapportage zich op lichte en veelvoorkomende feiten richt. Als de daling bij relatief zware delicten sterker is, dan heeft dit meer effect op de politie- en justitieregistraties dan op zelfrapportagecijfers. 

In de literatuur worden meerdere factoren genoemd die een rol kunnen hebben gespeeld bij de daling in de criminaliteit in het algemeen. Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen factoren die zijn ‘overkomen’ en factoren die zijn ‘bevochten’. 

• Overkomen: het gaat om factoren die effect hebben op de geneigdheid om delicten te plegen, zoals welvaart, sociale controle, middelengebruik, kansen op de arbeidsmarkt en bevolkingsontwikkelingen. 

• Bevochten: het gaat om inspanningen van beleid, politie en burgers om criminaliteit tegen te gaan door de leefomgeving veiliger te maken. 

Meer in het algemeen wordt er wel op gewezen dat de afname in de criminaliteit niet te danken is aan een enkele factor, maar dat waarschijnlijk meerdere factoren tegelijk optreden. 

Digitalisering en sociale media 

Een potentiële factor die in de bovengenoemde verklaringen ontbreekt, is de digitalisering van de samenleving, een ontwikkeling die zich niet tot Nederland beperkt. Er is een toename in het gebruik van mobiele apparatuur. Ook blijken jongeren veel meer online te communiceren en te gamen dan andere leeftijdsgroepen. De vraag is in hoeverre online activiteiten (van jongeren) een verklaring kunnen bieden voor de ontwikkelingen in de jeugdcriminaliteit. 

Een buffer tegen criminaliteit? 

• Een verplaatsing van vrijetijdsactiviteiten van overwegend offline naar ook online activiteiten, zoals chatten, gamen, enzovoort, gaat gepaard met minder gelegenheid voor offlinegedrag, zoals het plegen van offline delicten. 

• De toename in het gebruik van diverse socialemediaplatforms is in dezelfde periode tegengesteld aan de trends in offline jeugdcriminaliteit. Ook internationaal doen zich vergelijkbare trends voor in socialemediagebruik. Op microniveau is het voorstelbaar dat het gebruik van sociale media jongeren ervan weerhoudt offline delicten te plegen. Nader onderzoek is nodig om aan te tonen of dit inderdaad een verklaring kan bieden voor een afname in de jeugdcriminaliteit, zowel in Nederland als daarbuiten, ook omdat de daling in de jeugdcriminaliteit een internationale aangelegenheid is, waarbij wel verschillen zijn tussen landen. 

Of is er een verplaatsing naar criminaliteit online? 

• Anderzijds kan doordat (steeds meer) jongeren meer tijd online doorbrengen en vaardiger raken in de digitale wereld de kans op antisociaal gedrag of criminaliteit door jongeren online ook toenemen. 

Tot besluit 

De jeugdcriminaliteit neemt af. Dat is een maatschappelijk positieve ontwikkeling, maar mogelijk betreft het vooral meer traditionele offline criminaliteit. Er is niet één factor aan te wijzen die verantwoordelijk is voor de daling, hoogstwaarschijnlijk zijn het er meerdere. Een mogelijke verklaring kan zijn dat de toegenomen digitalisering en gebruik van sociale media ertoe hebben geleid dat jongeren minder delicten (offline) zijn gaan plegen. Anderzijds kan het ook zijn dat sprake is van een verschuiving van traditionele offline delicten naar cyber- of gedigitaliseerde delicten. Hierover valt nog weinig te zeggen omdat gegevens over de tijd ontbreken.