College Noodweer(exces), ontoerekeningsvatbaarheid en culpa in causa - Rijksuniversiteit Groningen

Sheetnotes 18/19

Wat zijn de veranderingen in de hoorcolleges?

• Bij "dubbele causaliteit" van noodweerexces wordt stilgestaan. Allereerst moet de hevige gemoedsbeweging zijn veroorzaakt door de aanranding, vervolgens dient deze hevige gemoedsbeweging te hebben geleid tot overschrijding van de grenzen.

Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

• Geen sprake van onderwerpen die niet worden besproken in de literatuur.

Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

• Geen sprake van recente ontwikkelingen.

Wat is belangrijk voor het tentamen?

• Voor het tentamen is het belangrijk om de vereisten van noodweer(exces) te kennen. Het is handig om deze te onderstrepen in de wettenbundel,artikel 41 lid 1 en lid 2 wetboek van Strafrecht. 
• Voor het tentamen is het belangrijk de verschillende vormen van noodweerexces te kennen. Namelijk:

1. Intensief exces:
2. Extensief exces, 1e graad:
3. Extensief exces, 2e graag.

• Voor het tentamen is het belangrijk te weten wat putatief noodweer inhoud. Putatief noodweer is dat de verdachte denkt dat hij zich in een noodweersituatie bevindt, terwijl dit niet het geval is. Deze situatie valt niet onder artikel 41 Sr, omgelijk wel onder "afwezigheid van alle schuld" (avas).

Hoorcollegeaantekeningen 15/16

Opzetdelict en noodweer(exces) gaan prima samen bij de eerste materiele vraag: opzet kan worden bewezen ook al is er sprake van noodweer(exces). Het gaat pas mis bij de derde materiele vraag.

Noodweer, kenmerken en grondslag

Er is een overeenkomst met overmacht-noodtoestand: in beide gevallen is er sprake van een conflict van belangen. In beide gevallen is er sprake van een gerechtvaardigde verdediging van bepaald belangen in een conflictsituatie.

Het verschil is dat het bij overmacht-noodtoestand gaat om recht tegenover recht, en het bij noodweer gaat het om recht tegenover onrecht. Bij noodweer verdedig jij je dus tussen onrecht.

Tweeledige grondslag/ratio van noodweer: iedereen mag zich verdedigen tegen een aanval, het is een natuurrechtelijk verdedigingsrecht. Belangrijker is dat noodweer ook iets is waardoor het recht wordt gehandhaafd: in geval van een aanranding staat het recht het toe om dat onrecht tegen te gaan.

Vereisten noodweer

Er is sprake van een aanranding (van lijf/eerbaarheid/goed en van jezelf/een ander).

Het is een ogenblikkelijke aanranding: de aanranding moet al zijn begonnen en mag nog niet zijn afgelopen.

Het is een wederrechtelijke aanranding.

De verdediging is noodzakelijk: er moet zijn voldaan aan het onttrekkingsvereiste inclusief eis van subsidiariteit (terminologie van HR, werd nog niet zo genoemd bij Strafrecht 1).

Als er aan deze vereisten voldaan is, is er sprake van een noodweersituatie.

Daarna moet er nog wel worden voldaan aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit.

De verdediging

Een noodzakelijke verdediging betekent niet gedwongen zijn tot verdediging, maar dat het feitelijk onmogelijk is om je aan de aanranding te onttrekken. In het Boze buurman arrest is dit vereiste uitgebreid.

Hof verwerpt hierin zijn beroep op noodweer. Het was namelijk niet aannemelijk geworden dat verdachte zich niet had kunnen onttrekken aan de aanranding omdat hij niet klem zat tussen de drie paaltjes en auto's. HR: enkele feit dat hij zich kon onttrekken aan de aanranding, betekent niet dat het geen noodzakelijke verdediging was. De vraag is of verdachte zich had behoren te onttrekken. Noodweer heeft dus niet alleen een feitelijke maar ook een normatief vereiste: is onttrekking aan de aanrading mogelijk en had de verdachte zich ook moeten onttrekken? Hierbij gaat het wel om het moment van aanranding, en niet daarvoor. Dus enkel vrees voor de aanranding is nog niet genoeg.

Daarnaast moet de wijze van verdediging ook geboden, passend, zijn. Hierbij zijn de proportionaliteit en subsidiariteit van belang.

• Wijze van verdediging moet in redelijke verhouding staan tot ernst van de aanranding

• Je moet het minst ernstige strafbare feit kiezen. Ook als het leven van de aangerande op het spel staat, mag aangerande de aanrander niet afweren door hem dood te slaan als het ook eenvoudig is om de aanranding af te weren met een klap.

Mocht de wijze van verdediging niet passend zijn, is een beroep op noodweerexces nog mogelijk. Het moet hierbij gaan om een overschrijding van de grenzen van de noodzakelijke verdediging, die het onmiddellijk gevolg is van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt. Ook hierbij is het dus van belang dat de verdediging noodzakelijk is.

Verschillende categorieën van noodweerexces:

• Bij intensief noodweerexces is de wijze van verdediging niet passend.

• Bij extensief exces verdedigt verdachte zich pas op het moment dat noodweersituatie niet meer bestaat.

• Extensief exces in de eerste graad betekent dat verdachte doorgaat op het moment dat de aanranding voorbij is.

• Extensief exces in de tweede graad betekent dat verdachte zich pas verdedigt als de aanranding al is afgelopen (Ruzie te Loon op Zand arrest).

In deze gevallen is er dus toch sprake van noodweerexces indien het een onmiddellijk gevolg is van een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding is veroorzaakt.

Daarnaast is er ook nog putatief noodweer: de verdachte is in de veronderstelling dat hij zich in een noodweersituatie bevindt. Dit valt niet onder art. 41 Sr. In dit geval zou verdachte een beroep kunnen doen op AVAS.

Noodweerexces en culpa in causa

Het Taxichauffeur arrest is hierbij van belang. Het criterium voor wanneer noodweer(exces) niet opgaat bij culpa in causa: “Het zich willens en wetens in een situatie begeven waarin een agressieve reactie van het latere slachtoffer te verwachten is”. Pas dan slaagt het beroep op noodweer(exces) niet. Hierbij gaat het wel om het moment voorafgaand aan de aanranding.

HR NJ 1997, 627 (Noodweer in de kas): verdachte leeft in onmin met zijn broers en komt in hun kassen. Hij wordt gesommeerd weg te gaan, maar blijft daar. Hij wist dat zijn broers heetgebakerd waren en ze hebben eerder al ruzies gehad.

Oordeel van de HR: het Hof zegt dat beroep op noodweer(exces) verspeeld is omdat hij niet luistert naar het bevel van zijn broers en dus het risico heeft aanvaard dat broers hem met enig geweld zouden verwijderen. HR is het hier niet mee eens omdat zijn broers vrijwel gelijk overgingen op een ernstige mate van geweld. De criteria die hieruit volgen:

• Wat is de zwaarte van eigen schuld: is verdachte uit op confrontatie?

• Op welke aanranding/confrontatie was verdachte uit?

• Mocht de verdachte confrontatie aangaan? Stond hij in zijn recht?

Ontoerekenbaarheid/ontoerekeningsvatbaarheid, art. 39 Sr.

Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend.

Dit is een zuivere schulduitsluitingsgrond (maatregels kunnen wel worden opgelegd, art. 352 Sv).

Dader heeft het inzicht niet om goed en kwaad te onderscheiden, of hij kan niet conform dit inzicht handelen.

Drie vragen (in dit hc wordt er vooral ingegaan op de laatste vraag):

• Is er een gebrekkige ontwikkeling/ziekelijke stoornis van de geestvermogens?

• Is er een oorzakelijk verband tussen de stoornis en begaan van het feit?

• Is er een reden waarom het feit niet kan worden toegerekend?

Er moet een voldoende sterk verband tussen stoornis en het feit om het feit niet toe te rekenen

• Verminderd toerekenbaar: bij de strafoplegging kan er dus een strafvermindering zijn omdat iemand verminderd toerekenbaar is.

Daarnaast moet je kijken of er omstandigheden zijn die de toerekening toch nog redelijk maken.

Verhouding tussen opzet en ontoerekenbaarheid

X heeft een psychische stoornis die hem dringt een huis in brand te steken. TLL luidt dat hij opzettelijk een huis in brand heeft gestoken. Is de TLL te bewijzen, en zo ja, is de dader dan ook strafbaar?

Tolbert arrest (HR NJ 2009, 179), RO 4.2.: een stoornis staat een bewezenverklaring van het opzet slechts dan in de weg indien bij de verdachte ten tijde van het handelen ieder inzicht in de draagwijdte van zijn gedragingen in de mogelijke gevolgen zou hebben ontbroken. Daarvan zal overigens slechts bij hoge uitzondering sprake zijn.

Mocht hiervan sprake zijn, speelt de ontoerekenbaarheid ook nog een rol bij de derde materiele vraag, de strafbaarheid van de dader.

Stel dat de rechter oordeelt dat bij verdachte door een psychose ieder inzicht in de draagwijdte van gedragingen ontbreekt. Opzet is ook dan niet te bewijzen indien verdacht zichzelf vrijwillig in een psychose heeft gebracht, door drugs bijvoorbeeld. Ook dan is er geen culpa in causa en kan opzet dan niet worden bewezen.

Stel inzicht in draagwijdte ontbreekt niet geheel, maar door psychose ontbreekt de wilsvrijheid. Is het feit dan toch toerekenbaar (geen art. 39 Sr) indien verdachte zichzelf vrijwillig in een psychose heeft gebracht?

Voorbeeld die hierbij gebruikt wordt: de verdachte steekt zijn oma dood, in toestand van paranoïde psychose ten gevolge van cocaïnevergifting. Het Hof vond dat het feit toerekenbaar is, ook al was hij tijdens het begaan daarvan lijdende aan een psychose ten gevolge van cocaïnevergifting. Vooral omdat het verwijtbaar was aan verdachte dat hij in een toestand van psychose kwam.

Nog een voorbeeld: X verkeert in de waan dat hoofd van zijn vriendin een klok is, en om de tijd stil te zetten, schiet hij op ‘de klokl’ waardoor zijn vriendin overlijdt. Dit is een voorbeeld van ontoerekenbaarheid: TLL is niet te bewijzen omdat er geen opzet was. Verdachte had namelijk geen (voorwaardelijk) opzet om een ander mens te doden, hij had slechts opzet om een voorwerp te vernielen.

Hoorcollegeaantekeningen 14/15

Essentie: wie is de strafrechtelijk relevante dader die dit ongewenste gevolg heeft veroorzaakt? We zijn op zoek naar het verband tussen oorzaak en gevolg. De causaliteit hoort bij de eerste vraag van art. 350 Sv: kan het tenlaste gelegde feit bewezen worden?

In drie gevallen delicten speelt causaliteit een rol

1. Materiele delicten: art. 287 Sr (doodslag) en art. 307 Sr (dood door schuld)
   Je had het gevolg van het handelen kunnen voorzien. De voorzienbaarheid van jouw handelen is een causaliteitsvraag. Ook in voorwaardelijke opzet zit causaliteit, je neemt een gevolg bewust op de koop toe. Causaliteit kan dus verscholen zitten in de algemenere leerstukken opzet en culpa. Als opzet of culpa bewezen zijn is er automatisch sprake van causaliteit.

2. Door het gevolg gekwalificeerde delicten: art. 302 lid 2 Sr (mishandeling met dood ten gevolge), art. 157 lid 2 en 3 Sr en art. 6 WvW.
   In deze artikelen is causaliteit sec aanwezig.

3. Tevens in delictsomschrijvingen met causatieve werkwoorden: art. 326 Sr ('bewegen tot')
   Er moet een causale relatie zijn tussen jouw gedraging en de gedraging van het slachtoffer.
   Dit komt voor in gevallen als 'misleiden' en 'verleiden tot'.

Causaliteitsleren
Er is geen sprake van jurdische causaliteit wanneer aannemelijk is dat het gevolg ook zonder het desbetreffende gedrag zou zijn ingetreden.
1. Leer van de conditio sine qua non: hieronder valt elke voorwaarde/factor die niet kan worden weggedacht zonder dat het gevolg wegvalt. Elke voorwaarde is ook even belangrijk volgens dit leerstuk. Het moet dus een onderdeel van de causale keten zijn. Deze leer wordt wel gezien als de ondergrens van de causaliteit. Een nadeel van deze leer is dat je eindeloos door kunt gaan met terughalen wie een rol heeft gespeeld in de keten.

2. Leer van de causa proxima
Deze leer is een correctie op de conditio sine qua non. Niet iedere factor is even belangrijk meer. Die factor die het dichtst bij de verwerkelijking van het gevolg ligt is het belangrijkst. Dit is een correctie zodat je niet vervolgt kan worden voor iets dat je jaren geleden gedaan hebt. HR Slagkwikpijpjes.

3. Leer van de adequate veroorzaking
Deze leer richt zich op de voorzienbaarheid. Is het gevolg op het moment van oorzakelijk handelen in het algemeen voorzienbaar of te verwachten geweest? Deze leer komt tot uitdrukking in het etalageruit arrest. Het geeft de grens aan: was het voorzienbaar ten tijde van de handeling van de verdachte.

4. Leer van de redelijke toerekening
Is het gevolg redelijkerwijs het gevolg van het handelen van de verdachte? Is het gevolg redelijkerwijs aan de verdachte toe te rekenen? HR Lethale longembolie
Kan het gevolg in redelijkheid aan de verdachte woorden toegerekend? De gedraging van de verdachte veroorzaakt een letsel dat uit zichzelf niet dodelijk is, maar waaruit complicaties ontstaan die tot de dood leiden. Hier vindt toerekening plaats.

Voordelen van de redelijke toerekeningsleer:
Deze invulling wordt niet gehinderd door a-priori neergelegde criteria
Ruim genoeg voor veel onvoorspelbare en merkwaardige gevolgen

Nadelen van de redelijke toerekeningsleer:
Vaag, normatief en weinig voorspelbaar. Tevens is deze leer van een verpletterden juistheid, wat lijdt tot een machtspreuk van de rechter: 'het is zo omdat het redelijk is'.

Om machtspreuken te voorkomen zijn er factoren die nadere invulling geven aan het criterium
1. oude leren (csqn en de voorzienbaarheid)
2. Is de aard van de gedraging geschikt om het gevolg in leven te roepen - Haarlemse doodslag
3. Aanwezigheid van (voorwaardelijk) opzet bij de dader. Als we kunnen vaststellen dat er sprake is van voorwaardelijke opzet is er automatisch voldaan aan de causaliteit en is toerekening redelijk.
4. Ratio van de delictsomschrijving (art. 255 jo 257 Sr) HR Shaken babysyndroom
5. Afweging tussen verschillende mogelijke oorzaken: hoogst onwaarschijnlijk dat de tussenkomende factor het gevolg heeft veroorzaakt. Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen die het letsel tot gevolg kunnen hebben. Het is redelijk om het toe te rekeken als het hoogst onwaarschijnlijk is dat de tussenkomende factor niet heeft geleid tot het gevolg.

Welke stappen ga je af:
Is de bewezenverklaarde gedraging een noodzakelijke factor geweest voor het intreden van het gevolg (csqn)? en is het redelijk om het gevolg toe te rekenen (redelijke toerekening)?
Als het toegebrachte letsel (in beginsel) 'letaal' is, dan mag er worden toegerekend ook al hebben anderen ook bijgedragen aan het gevolg. Als het toegebrachte letsel niet letaal is, dan mag niet worden toegerekend behalve als het een gevolg is van een normale complicatie die hoort bij het toegebrachte letsel. HR lettale longemolie.

Als niet kan worden vastgesteld dat een gedraging een noodzakelijke factor is geweest voor het ingetreden gevolg (geen csqn of we weten het gewoon niet), dan:
1. moet worden vastgesteld dat dit gedrag een onmiskenbare schakel kan hebben gevormd die tot het gevogl hebben geleid
2. aannemelijk is dat het gevolg met een aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid door die gedraging is veroorzaakt.
Hulpmiddel: is de gedraging naar haar aard geschikt om dat gevolg teweeg te brengen (naar ervaringsregels) van dien aard is dat zij het vermoeden wettigt dat deze heeft geleid tot het intreden van het gevolg.
Daarbij moet ook worden betrokken de hoogst onwaarschijnlijke mogelijkheid van een alternatieve oorzaak (HR Groninger HIV, HR overval op juwelier).

Hoorcollegeaantekeningen 13/14

Het tweede hoorcollege gaat over strafuitsluitingsgronden, met in het bijzonder noodweer, noodweerexces en ontoerekenbaarheid. Dit hoorcollege wordt eveneens gegeven door professor Wolswijk.

Strafprocessueel model

Uit art. 350 Sv blijkt dat er een aantal vragen moeten worden gesteld wil de dader veroordeeld worden. In de eerste plaats moet men bekijken of het tenlastegelegde feit kan worden bewezen. Is dit niet mogelijk, dan zal dat leiden tot vrijspraak. Kan het strafbaar feit bewezen worden verklaard? Zo niet, dan zal ontslag van alle rechtsvervolging wegens niet strafbaarheid van het feit volgen. Is de dader strafbaar? Hier komen de strafuitsluitingsgronden aan de orde. Hierbij maakt men onderscheid tussen rechtvaardigingsgronden, zoals noodweer en schuld- uitsluitingsgronden, zoals noodweerexces en ontoerekenbaarheid. Kan men succesvol beroep doen op zo’n strafuitsluitingsgrond, dan zal dat leiden tot ontslag van alle rechtsvervolging wegens niet strafbaarheid van de dader. Als aan de voorgaande voorwaarden is voldaan, zal er een sanctie volgen.

Noodweer

Uit art. 41 lid 1 Sr blijkt dat hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding niet strafbaar is. Niet strafbaar is ook de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijke gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt, zo blijkt uit art. 41 lid 2 Sr.

Noodweer heeft een aantal overeenkomsten met noodweerexces. In de eerste plaats is er bij beide strafuitsluitingsgronden sprake van een gerechtvaardigde verdediging van een bepaald belang in een conflictsituatie. Het verschil is echter dat bij overmacht recht tegenover recht staat en bij noodweer recht tegenover onrecht. Bij noodweer wordt iemand namelijk aangevallen, wat onrecht is. De verdediging die daar tegenover staat valt onder het recht. Aan noodweer zit een tweeledige grondslag. Enerzijds is er sprake van verdedigingsrecht van bepaalde belangen van eigen of eens anders lijf. Anderzijds is er sprake van rechtsverdediging door de handhaving van de rechtsorde; het recht hoeft niet te wijken voor het onrecht.

Er zijn een aantal vereisten die aan noodweer worden gesteld. Enerzijds moet er sprake zijn van een aanval. De aanval moet bestaan uit een aanranding van lijf, eerbaarheid of goed. Hieronder vallen fysiek geweld, inbreuk op beschikkingsmacht (niet alleen vernielen van goed, maar ook wegnemen) en inbreuk van bewegingsvrijheid. Huisvredebreuk en eer, zoals eerwraak vallen hier niet onder. Tevens moet de aanranding ogenblikkelijk en wederrechtelijk zijn.

“Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van…” Noodzakelijk betekent in casu niet gedwongen zijn tot verdediging, maar het feitelijk onmogelijk zijn om aan de aanranding te onttrekken of te vluchten. Een standaardarrest dat hierbij hoort is het arrest Boze Buurman. In dit arrest deed A een beroep op noodweer, omdat een boze buurman met een bijl op de deur A insloeg. Het hof oordeelde: ‘indien de verdachte een voor hem bestaande gelegenheid om zich door verwijdering aan de aanval te onttrekken, onbenut heeft gelaten, is hij niet vatbaar voor de beantwoording aan noodweer.’ De buurman had zich dus aan de aanval kunnen onttrekken, waardoor een beroep op noodweer faalt. De verdediging is echter alleen noodzakelijk, indien het onttrekken aan de aanranding niet mogelijk is. Daarbij moet men echter ook rekening houden met de vraag of de aanranding dan ook gevergd zou zijn. Zo kan men, door zelf te vluchten, anderen aan de aanranding blootstellen; in dat geval had men zich niet aan de aanval moeten onttrekken.

“Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van…” Hierbij moet men dus de vraag stellen of de verdediging wel geboden is. De wijze van verdediging moet in redelijke verhouding staan tot de ernst van de aanranding, wat ook wel proportionaliteit wordt genoemd. Daarbij moet men een keuze maken uit de mogelijkheden. Indien het minst strafbare feit wordt gekozen, wordt er voldaan aan de eis van subsidiariteit.

Noodweerexces

“Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijke gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt.” Hieraan zitten ook verschillende aspecten. Enerzijds vloeit het handelen voort uit een hevige gemoedsbeweging, veroorzaakt door een benarde situatie; er is een geringer verwijt van het handelen. Anderzijds keert het handelen zich tegen het onrecht. Ondanks het feit dat de verdediging verder gaat dan noodzakelijk, is hier ook sprake van een geringer onrechtsgehalte van het handelen. Er zijn echter nog meer redenen waarom iemand die zichzelf of een ander verdedigd, niet moet worden gestraft. Ten eerste de billijkheid; men moet geen al te strenge eisen stellen aan iemand die onverwacht in een benarde situatie terecht komt. Ten tweede de criminele-politiek; al te zware eisen stellen maakt het voor de burger onaantrekkelijk om zich te weer te stellen tegen onrecht.

Er zijn verschillende categorieën van noodweerexces. In de eerste plaats kan men spreken van noodweerexces, waarbij de aanranding veel te ver gaat met zijn verdediging. A krijgt een klap van B, B schiet A vervolgens dood en doet beroep op noodweerexces. In casu is er sprake van intensief exces; de aangerande verdedigt zich ten tijde van noodweersituatie op een wijze die niet is geboden. Bij extensief exces daarentegen is sprake van verdediging door de aangerande persoon, terwijl de noodweersituatie niet meer bestaat en de verdediging dus niet langer meer noodzakelijk is. Toch blijft deze gedraging het onmiddellijke gevolg van een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de daaraan voorafgegane wederrechtelijke aanranding. Hierbij kan men onderscheid maken tussen 1^e graad noodweerexces: aangerande verdedigt zich ten tijde van de aanranding, maar gaat door als de aanranding voorbij is en 2^e graad noodweerexces: verdediging wordt pas ingezet als de aanranding al is afgelopen. Hierbij hoort het standaardarrest Ruzie te Loon op Zand. Deze vorm van noodweerexces wordt ook wel tardief noodweerexces genoemd.

Er moet bij noodweerexces dus sprake zijn van een dubbele causaliteit. Enerzijds moet de aanranding een hevige gemoedsbeweging veroorzaken en moet de hevige gemoedsbeweging de overschrijding van de grenzen tot gevolg hebben. De vraag is hoe streng dit moet worden beoordeeld. Door welke factoren is de gemoedstoestand veroorzaakt. Was degene die zich op noodweerexces beroept niet al boos voordat het incident plaatsvond? Met deze punten moet een rechter dus rekening houden bij het behoordelen van noodweerexces. Het standaardarrest dat hierbij hoort is Van Doorslaggevend Belang. In dit arrest werd de broer van A aangerand. A raakte geëmotioneerd, waarna ze verdachte aanviel. Ze heeft hierdoor de grenzen van de noodzakelijke verdediging overschreden. De rechter moest hierbij beoordelen in hoeverre de gemoedstoestand is veroorzaakt door de aanranding. De broer van A was namelijk invalide, waardoor A mogelijk al geëmotioneerd was voor de aanranding. In sommige gevallen zal er geen sprake zijn van een causaal verband. Als er bijvoorbeeld veel tijd is verstreken tussen het eind van de aanranding en de reactie van de verdachte. Daarnaast zal er bij zeer disproportioneel handelen ook geen causaal verband zijn. Hierbij hoort ten slotte ook de Garantstellung; van bepaalde ambtenaren (politieagent) wordt meer verwacht.

Culpa in causa

Een belangrijk aspect bij noodweer(exces) is culpa in causa. Bij culpa in causa lokt het slacht- offer de aanrander uit; er is dus sprake van eigen schuld. Culpa in causa kan in allerlei vormen plaatsvinden. Zo kan de dader bijvoorbeeld de aanleiding tot aanranding hebben gegeven of de dader had kunnen verwachten dat het tot een aanranding zou komen.

Ontoerekeningsvatbaarheid

Bij ontoerekeningsvatbaarheid moet er een voldoende sterk verband zijn tussen de stoornis en het feit dat niet aan de verdachte zou kunnen worden toegerekend. Toch zijn er ook omstandigheden die toerekening aan de verdachte toch redelijk maken, zoals culpa in causa.

In een voorbeeldarrest stak verdachte zijn grootmoeder dood in een paranoïde psychose. Deze paranoïde psychose is echter ontstaan door een cocaïnevergiftiging. Hij stak zijn groot- moeder neer, om haar te laten stoppen met gillen. De psychiater zou oordelen dat verdachte in casu ontoerekeningsvatbaar zou zijn, terwijl de rechter daar anders over denkt. Het Hof heeft geoordeeld of de verdachte verwijtbaar is komen te verkeren in een toestand voor ziekelijke storing van zijn geestesvermogens.