Y/X - Arrest

Y / X

HR 19 september 2003, NJ 2005, 454

Casus

Van Eeuwijk stelt in deze zaak — kort gezegd — dat de Staat onrechtmatig jegens hem heeft gehandeld door hem gedurende lange tijd aan onderzoeken te onderwerpen. Hij stelt onder meer dat de BVD er de hand in heeft gehad dat hij is ontslagen en vervolgens in sollicitaties kansloos was. Ten bewijze van deze stellingen heeft Van Eeuwijk in hoger beroep Van Hulst, in zijn hoedanigheid van hoofd van de BVD, als getuige doen oproepen om te verschijnen ter zitting. Van Hulst, die niet op de zitting is verschenen, heeft incidenteel gevorderd dat de raadsheer-commissaris — onder meer — verklaart dat Van Hulst zich kan verschonen van de verplichting te verschijnen en te getuigen. Van Hulst heeft aantal redenen aangevoerd op grond waarvan hij heeft geconcludeerd dat hij van mening is ‘dat Van Eeuwijk misbruik van (proces)bevoegdheid maakt, althans geen (aangetoond) belang heeft, door hem als getuige te dagvaarden in een kwestie waar Van Hulst geen enkele weet van heeft’. Hij heeft in dit verband onder meer gesteld dat hij geen wetenschap heeft van de gestelde gebeurtenissen en dat rechtens niet van hem kan worden gevergd dat hij speciaal teneinde te kunnen getuigen een dossier van Van Eeuwijk doorneemt en zich eigen maakt, aangenomen al dat er een dossier van Van Eeuwijk bestaat. De raadsheer-commissaris heeft het beroep op verschoningsrecht en de daarmee samenhangende nevenvorderingen van Van Hulst afgewezen. Daartegen keert zich het middel met rechts- en motiveringsklachten.

Rechtsregel

De Hoge Raad bespreekt eerst of Van Hulst ontvankelijk is in zijn cassatieberoep.

Uit art. VII lid 2 van de Wet van 6 december 2001, Stb. 580, tot herziening van het procesrecht in burgerlijke zaken, volgt dat ten aanzien van het aanwenden van een rechtsmiddel tegen het arrest dat de raadsheer-commissaris in het incident heeft gewezen op 10 januari 2002 en derhalve na het inwerkingtreden van die wet op 1 januari 2002, de bij die wet vastgestelde bepalingen van toepassing zijn (HR 31 januari 2003, NJ 2003, 656 en 657). Daarom moet eerst de vraag worden beantwoord of dit arrest valt onder de reikwijdte van art. 401a lid 2 Rv waarin wordt bepaald dat van een tussenarrest beroep in cassatie slechts kan worden ingesteld tegelijk met dat van het eindarrest, tenzij de rechter anders heeft bepaald.

Te dien aanzien is van belang dat het hier gaat om een door Van Hulst als getuige ingestelde vordering waarover door de raadsheer-commissaris definitief is beslist in het dictum van zijn arrest, waarmee aan het incident een einde is gemaakt door de afwijzing van de incidentele vordering. Een dergelijke beslissing moet ten opzichte van Van Hulst worden beschouwd als een eindarrest waartegen door hem een rechtsmiddel kan worden ingesteld.

Bij de beoordeling van het middel wordt het volgende vooropgesteld. Ingevolge art. 165 lid 1 (art. 191 lid 1 oud) Rv is ieder die daartoe op wettige wijze is opgeroepen, verplicht getuigenis af te leggen. Deze verplichting, die berust op het algemene maatschappelijke belang dat de waarheid in rechte aan het licht komt ten dienste van een goede rechtsbedeling, houdt in dat de opgeroepen getuige ter terechtzitting dient te verschijnen en daar een verklaring dient af te leggen. Het grote belang van de waarheidsvinding brengt mee dat slechts in bijzondere gevallen een uitzondering kan worden gemaakt op deze verplichting (HR 7 juni 2002, NJ 2002, 394). Ook de getuige die zich wenst te beroepen op een wettelijk verschoningsrecht of die meent een andere, bijzondere reden te hebben waarom het afleggen van een verklaring van hem niet kan worden verlangd, zal als regel ter terechtzitting moeten verschijnen om daar tegenover de rechter en de partijen die immers belang erbij hebben dat aan deze verplichting uitvoering wordt gegeven, de gronden van zijn weigering kenbaar en voor de rechter toetsbaar te maken. In gevallen waarin aanstonds duidelijk is dat dergelijke gronden aanwezig zijn, kan het uit praktisch oogpunt de voorkeur verdienen dat de getuige deze tevoren schriftelijk aan de rechter en de betrokken partijen bekend maakt om verspilling van tijd en kosten te voorkomen. Indien de partij die de getuige heeft opgeroepen, zich niet met deze gronden kan verenigen, zal de getuige in beginsel alsnog moeten verschijnen voordat de rechter een beslissing over de weigeringsgrond(en) neemt. Alleen indien de partij die volhardt bij de oproeping van de getuige, geen enkel in rechte te respecteren belang bij de verschijning van de getuige heeft aangevoerd, zal de getuige met een beroep daarop schriftelijk aan de rechter mogen vragen dat hij te dier zake eerst een, voor beroep vatbare, beslissing geeft.

Weliswaar kan onder omstandigheden van een getuige worden verlangd dat hij zich ter voorbereiding van een door hem af te leggen verklaring op de hoogte stelt van schriftelijke stukken of kennis neemt van andere gegevens die eraan kunnen bijdragen dat hij zijn geheugen opfrist en op een adequate wijze op vragen zal kunnen antwoorden, doch het vereiste van art. 163 (art. 189 oud) Rv dat de verklaring betrekking moet hebben op aan de getuige uit eigen waarneming bekende feiten, staat eraan in de weg dat de getuige verplicht wordt ter voorbereiding van de door hem af te leggen verklaring een onderzoek in te stellen naar feiten en omstandigheden die hem niet uit eigen wetenschap bekend zijn. Dit geldt te meer indien iemand als getuige wordt opgeroepen met de bedoeling dat door middel van deze getuige toegang zal worden verkregen tot bronnen die anders niet toegankelijk zouden zijn voor de partij die de getuige oproept.