Vereenvoudiging en digitalisering van het procesrecht; procederen in nieuwe jas na KEI - van Mierlo & Vonk - Artikel

Vereenvoudiging en digitalisering van het procesrecht; procederen in nieuwe jas na KEI - Van Mierlo & Vonk - WPNR 2015/7065

Wat is KEI?

De Kwaliteit en Innovatie rechtspraak (KEI) richt zich op het burgerlijk procesrecht en het bestuursprocesrecht. De hoofdpunten van deze nieuwe wetgeving zijn: snel, toegankelijk en deskundig. Ten eerste zullen alle civielrechtelijke procedures aanvangen door indiening van een procesinleiding. Daarnaast verdwijnt de betekenisverplichting van het dagvaardingsexploot, de eiser draagt zelf de zorg over de bezorging van de procesinleiding. Vervolgens komen er meer wettelijke termijnen en zal de rechter meer deelnemen in de procedure. Als laatste wordt het digitaal procederen ingevoerd.

Hoe verhoudt zich de procesinleiding en de dagvaarding/het verzoekschrift?

Hoe verloopt de procesinleiding?

De wetgever wil overgaan tot een uniforme processuele rechtsgang, zonder het verschil tussen een verzoek- of vorderingskwestie. De eiser dient zijn vordering of verzoek in via een procesinleiding langs de elektronische weg. Indien dit niet langs de elektronische weg gebeurt, is de eiser niet-ontvankelijk. Dit geldt niet voor natuurlijke personen en informele verenigingen, tenzij zij worden vertegenwoordigd door een rechtsbijstandverlener. Indien een natuurlijk persoon optreedt in naam van de vennootschap, moet dit ook digitaal. Artikel 30a lid 3 Rv nieuw geeft aan welke gegevens er in de procesinleiding moeten.

Wat zijn de verschillen tussen de vordering en het verzoek?

Naast de vorderings- en verzoektitels komt er een gecombineerde procedure bij. Hierbij gelden de huidige regels van de vorderingsprocedure, tenzij de wet of de rechter anders bepaald. In het huidige recht is een dagvaardingszaak aanhangig vanaf de dag van de dagvaarding. Bij een verzoekschrift is de zaak aanhangig vanaf de dag van de indiening van het verzoekschrift. Bij het nieuwe recht zijn beide procedures aanhangig met ingang van de dag waarop de procesinleiding is ingediend bij de rechtbank. De betekening van de genoemde dagvaarding is in het huidige recht een stuitingshandeling, in het nieuwe recht is dit niet het geval.

Wat is de functie van het oproepingsbericht?

Door de indiening van genoemde de procesinleiding is de zaak aanhangig, maar nog onbekend bij de verweerder. Deze bekendmaking gebeurt via het oproepingsbericht die de griffier aan de verweerder verzendt. Indien er sprake is van vorderingsprocedures kan de eiser ook eerst naar een deurwaarder, deze stelt voor de eiser een oproepingsbericht op. Deze procesinleiding, gemaakt door de deurwaarder, wordt betekend en ingediend bij de rechtbank.

Hoe verloopt de vernieuwde civiele basisprocedure?

Na indiening bij de rechtbank wisselen partijen wisselen hun standpunten uit in een schriftelijke ronde. De partijen dienen hun standpunten en de beschikbare bewijsstukken bij de procesinleiding of verweer. De partijen mogen hun stellingen mondeling toelichten. Zij mogen, met voorafgaande toestemming van de rechter, getuigen en deskundigen meenemen. Na de schriftelijke ronde volgt een mondelinge procedure, dit is negen weken na het verschijnen van de verweerder in de procedure of bij de verzoekschriftprocedure vijftien weken na het indienen van de procesinleiding.

Hoe verloopt het digitale proces-verbaal?

De rechter kan beslissen om van deze mondelinge behandeling een beeld- of geluidsopname te maken die het proces op papier vervangt. De gerechten stellen hiervoor privacyrichtlijnen op. Daarna geeft de rechter het eindvonnis mondeling, mits alle partijen zijn verschenen. In het mondelinge vonnis moeten de beslissing en de gronden worden vermeld, de uitspraak komt in een proces-verbaal. Hiervan wordt een afschrift gemaakt en aan de partijen ter beschikking gesteld in executoriale vorm. De rechter kan ook schriftelijk uitspraak doen, dit enkel op gezamenlijk verzoek van partijen.

Hoe verloopt de wijze van oproeping?

In het huidige recht is een deurwaarder verplicht, de dagvaarding bij exploot. In het nieuwe recht zijn hiervoor drie opties. De eiser kan het oproepingsbericht van de rechtbank vormvrij bezorgen bij de verweerder, het oproepingsbericht van de rechtbank te laten betekenen door een deurwaarder of een deurwaarder het oproepingsbericht laat opstellen en laat betekenen bij de wederpartij en indienen bij de rechter. Indien de eiser het oproepingsbericht zelf gaat bezorgen, kan de rechter bij niet-verschijning van de verweerder geen verstek verlenen. De eiser kan de verweerder dan alsnog bij exploot laten oproepen. Alleen als de verweerder verschijnt, kan de procedure op tegenspraak worden voortgezet. De rechtbank zorgt voor de oproeping van belanghebbenden.

Welke wettelijke termijnen gelden voor specifieke proceshandelingen?

Hoe verloopt de vorderingsprocedure?

In het nieuwe recht is sprake van harmonisering van de termijnen van de huidige dagvaardings- en verzoekschriftprocedure en het bestuursprocesrecht. De eiser mag bepalen wanneer de verweerder uiterlijk dient te verschijnen, dit kan tussen vier weken en zes maanden na indiening van de procesinleiding. In geval van een deurwaardersexploot, ligt de termijn tussen twee weken en zes maanden na de dag van de betekening. De verweerder kan eerder verschijnen dan de datum van de procesinleiding. Is de verweerder verschenen zonder indiening van een verweerschrift, krijgt hij een kans om dit alsnog te doen. Bij kantonzaken geldt een termijn van vier weken, bij overige zaken is dit zes weken.

Welke stukken moeten worden ingediend bij de mondelinge behandeling?

Voor de verschijning bij de rechtbank moeten de stukken bij indiening van de procesinleiding worden bijgevoegd of uiterlijk tien dagen voor de mondelinge behandeling. Het kan na tien dagen, mits het niet in strijd is met de goede procesorde en geen mogelijkheid was om het eerder in te dienen.

Hoe spelen regie en maatwerk een rol?

Is afwijking in de basisprocedure mogelijk?

Tijdens de procedure bepalen de partijen de omvang van het geding, de rechter beslist op grondslag van hetgeen partijen ten grondslag hebben gelegd en vult ambtshalve de rechtsgronden aan. In het nieuwe recht krijgt de rechter meer ruimte om het verloop van de procedure te bepalen. Zoals het verschaffen van informatie over de invulling van de mondelinge behandeling en het betrekken van partijen bij zijn besluitvorming over het vervolg van de procedure, de termijn en de mondelinge behandeling. Hij kan afwijken van de basisprocedure, indien dit voortkomt uit de aard of complexiteit van de zaak. Door deze regievoering van de rechter ontstaat diversiteit, om dit tegen te gaan kan een landelijk procesreglement worden uitgewerkt ter bevordering van de uniformiteit.

Hoe werkt het digitale systeem van de rechtspraak?

Hoe verloopt de digitale weg bij het procederen?

Deze procedure kan in de huidige wetgeving digitaal maar dit is niet verplicht, via KEI-wetgeving is het digitale procederen wel verplicht, behoudens niet-professionele partijen. Authenticatie vindt plaats door DigiD, eHerkenning en de Advocatenpas. De eiser maakt een procesinleiding via het digitale formulier. Samen met deze procesinleiding moeten de producties worden ingediend, de partij moet hierbij duidelijk maken waarom deze bewijsstukken worden bijgevoegd. Indien dit niet gebeurt, kan de rechter de gegevens buiten beschouwing laten.

Hoe verloopt de weg naar de uitspraak?

De procedure is online te volgen, bij verandering krijgen partijen een elektronisch bericht zoals bij het doen van de uitspraak. Indien een partij gerechtigd is tot het procederen op papier, dient de rechtbank hier zorg voor te dragen. Als een partij heeft verzuimd de stukken digitaal aan te leveren, stelt de rechter die partij in gebreke om het verzuim van te herstellen. Zo niet, dan volgt de niet-ontvankelijkheidsverklaring of kan het stuk buiten beschouwing worden gelaten.  Als sprake is van een systeemstoring, geldt de verschoonbare termijnoverschrijding. De partij is ontvankelijk indien het redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat de indiener in verzuim is geweest.

Hoe verloopt het overgangsrecht?

Op de vorderingen die per exploot zijn betekend voor de dag van inwerktreding blijft het recht wat gold, dit geldt tevens voor bekendgemaakte besluiten.

Bulletpoints

• De Kwaliteit en Innovatie rechtspraak (KEI) richt zich op het burgerlijk procesrecht en het bestuursprocesrecht.

• De rechtspraak wil overgaan tot een uniforme processuele rechtsgang, niet uitmakende of het een verzoek of vordering betreft. De eiser dient voortaan zijn vordering of verzoek in via een procesinleiding, dit via de elektronische weg.

• De aparte vorderings- en verzoektitels blijven bestaan, maar er komt een gecombineerde procedure bij. 

• Door de indiening van de procesinleiding is de zaak aanhangig, maar nog onbekend bij de verweerder. Dit gebeurt via het oproepingsbericht. 

• Partijen wisselen hun standpunten uit in een schriftelijke ronde. 

• Een mondelinge procedure volgt negen weken na het verschijnen van de verweerder in de procedure of bij de verzoekschriftprocedure vijftien weken na het indienen van de procesinleiding. 

• In het huidige recht is een deurwaarder verplicht, de dagvaarding bij exploot. In het nieuwe recht zijn er drie opties. De eiser kan het oproepingsbericht van de rechtbank vormvrij bezorgen bij de verweerder, het oproepingsbericht van de rechtbank te laten betekenen door een deurwaarder of een deurwaarder het oproepingsbericht laat opstellen en laat betekenen bij de wederpartij en indienen bij de rechter. 

• De eiser mag bepalen wanneer de verweerder uiterlijk dient te verschijnen, dit kan tussen vier weken en zes maanden na indiening van de procesinleiding. 

• De rechter verschaft informatie over de invulling van de mondelinge behandeling. Hij kan afwijken van de basisprocedure, indien dit voortkomt uit de aard of complexiteit van de zaak.

• De huidige wetgeving maakt digitaal procederen mogelijk maar niet verplicht, via KEI-wetgeving wordt het digitale procederen verplicht, behoudens niet-professionele partijen. 

• De procedure is online te volgen, bij verandering krijgen partijen een elektronisch bericht.