Hoofdstuk 1: wat is reflectie?

Wat houdt reflectie in?

Door de jaren heen zijn er een aantal betekenissen aan reflectie gegeven. Descartes is de grondlegger van het moderne denken. Hij omschrijft denken als willen, voelen en betrokken zijn. De filosofie van Descartes houdt in dat hij aan alles twijfelt. Dit is het begin van reflecteren. Volgens Dewey (1910) is het begin van denken verbazing, verwarring of twijfel. Dewey’s idee van reflecteren houdt in dat het eerste idee dat je hebt onderzocht wordt d.m.v. vragen stellen. Reflectie begint bij nieuwsgierigheid. Onze nieuwsgierigheid leidt weer tot onderzoek, waarin we nieuwe informatie ontdekken. Je komt erachter waarom je iets hebt gedaan. Hierdoor sta je open voor persoonlijke (en professionele) groei. Na het onderzoek komt er actie. Reflecteren heeft betrekking op meerdere gedeelten van onze persoonlijkheid, zoals eigen waarden en normen en ethische kwesties.

Wat is het doel van reflectie?

Reflectie maakt van onbewuste processen bewuste processen. Het doel van reflectie is om jezelf te ontwikkelen als persoon en professional, waarbij je professioneel handelen verbetert. Je krijgt inzicht in de redenen achter je handelen. Waar je zelf bewust van bent en anderen ook noemen we de vrije ruimte. Wat bekend is bij jezelf maar niet bij anderen noemen we het privégebied. Wat bekend is bij anderen maar niet bij jezelf is de blinde vlek. Als laatste is er het onbekende gebied: wat zowel bij jou als bij anderen onbekend is. De blinde vlek en het onbekende gebied zijn onbewuste kennis, die door reflectie bewust kunnen worden.

Welke vormen van kennis zijn er?

Het vergroten van kennis houdt in dat je leert en ontwikkelt. Kennis bestaat uit expliciete kennis (feitenkennis en theoretische kennis) en impliciete kennis (onbewust opgeslagen informatie, observatie en ervaringen). Expliciete kennis is te verkrijgen door te lezen, leren en ervaringen in het algemeen. Vormen van leren zijn hierbij kennisleren (verbanden leggen, informatie opslaan) en vaardigheidsleren (verbeteren van handelen).

Wat is intuïtie?

Ook intuïtie is een bron van kennis. Bij intuïtie spelen drie aspecten (volgens De Boer, 2014) een rol: een vorm van innerlijke aanschouwing, een directe vorm van inzicht en een gevoel van zeker weten. Intuïtie is onbewuste kennis, waarvan we niet altijd weten dat we die kennis hebben. Vaak wordt deze kennis niet begrepen en is niet duidelijk waar het vandaan komt. Hierbij kan reflectie helpen om de kennis expliciet te maken zodat je het in kan zetten. Het is belangrijk om jezelf te kennen om jouw intuïtie goed om te zetten. Vaak wordt de fout gemaakt waarin emoties en intuïtie worden verwisseld. Deze fout kan worden voorkomen door te luisteren naar wat je lichaam zegt.

Wat is het verband tussen kennis en professionele ontwikkeling?

Professionele ontwikkeling houdt in dat je bewuster professioneel gaat handelen. Reflectie is een van de ontwikkelingsmethoden. Je verbetert de kwaliteit van je handelen d.m.v. reflectie. Het geeft kennis van het beroep en over jezelf. Dit is belangrijk voor je handelen, omdat het handelen zich afspeelt in de relationele context. Je bent zelf je eigen instrument. Het professioneel handelen bestaat hiermee altijd uit expliciete en impliciete kennis.

Welke vormen van reflectie zijn er?

Donald Schön stelt dat reflecteren nodig is om je als professional te ontwikkelen. Schön onderscheidt een aantal vormen van reflectie: reflectie tijdens de actie, na de actie en reflectie op de reflectie in actie. Bij reflectie tijdens de actie reflecteer je gelijk op de situatie en je handelen daarin. Schön stelt dat de professional handelt vanuit een link tussen geleerde theorie, ervaring (vanuit de praktijk en het leven), intuïtie en reflectie. Het handelen wordt dan onmiddellijk aangepast zonder dat je de reden bewust weet.

Wat is reflectie na de actie en reflectie op de reflectie in actie?

Reflectie na de actie houdt in dat je na de actie terugkijkt op wat je hebt gedaan. Reflectie op de reflectie in actie houdt in dat je je eigen reflectie bespreekt tijdens het handelen. Het is niet je manier van handelen die je bespreekt, maar je reflectie daarop. Deze vorm van reflectie werkt het beste et iemand anders, die kan helpen om jouw gedachten te ordenen. Impliciete kennis wordt ook hiermee expliciet gemaakt.

Wat is reflectie vóór de actie?

Er is nog een vorm van reflectie die Schön niet heeft onderscheiden: reflectie vóór de actie. Hierbij stel je voorbeeldingsvragen aan jezelf, waarbij je je afvraagt hoe iets in de toekomst zal zijn. Je legt hiermee contact met je toekomstige gevoel. Hierbij komt verbeelding, gevoel en wilskracht samen. Het verbeelden van het doel leidt tot motivatie en actie. Visualiseren is hierbij het hulpmiddel.

Bulletpoints hoofdstuk 1

• Reflectie begint bij nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid leidt tot onderzoek, nieuwe informatie en persoonlijke groei. Daarna komt actie.
• Het doel van reflectie is om professioneel handelen te verbeteren
• Er bestaat expliciete kennis (feiten), impliciete kennis (ervaringen) en intuïtie
• Vormen van reflectie zijn reflectie tijdens de actie, na de actie en reflectie op de reflectie in actie. Een vierde vorm is reflectie vóór de actie

Tentamentickets hoofdstuk 1

• Bij alles wat je doet gebruik je de vormen van reflectie, bijvoorbeeld een tentamen: reflectie tijdens de actie (dit had ik beter moeten leren!), reflectie na de actie (vraag 4 was moeilijk), reflectie op de reflectie in actie (daar had ik mij toen niet mee bezig moeten houden) en reflectie voor de actie (wat zal ik halen voor dit tentamen?)
• Bronnen van kennis zijn inimex: intuïtie, impliciet en expliciet