Van beschrijven naar meten. Op weg naar effectieve interventies - Uitermark, Amy-Jane, Gielen & Ham - Artikel

De laatste tientallen jaren zijn er veel interventies (Definitie: Systematische werkwijze om een doel te bereiken. Ook wel Methode of Methodiek genoemd) verzonnen die ook daadwerkelijk nuttig lijken te zijn. Maar hoe kun je bewijzen dat die interventies ook echt nut hebben? Deze vraag wordt beantwoord met 4 bestaande interventies, namelijk: Senioren voor uw gemeente, Eigen Kracht-conferenties, Buurtbemiddeling, en Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers. Deze interventies staat in de databank MOVISIE. In de databank staan verschillende interventies én hun effectiviteit.

De databank effectieve sociale interventies

De databank bestaat vanaf 2010 en het bevat tot nu toe ongeveer honderd interventies. De databank geeft zicht op de kwaliteit van de interventies door alle beschikbare informatie en onderzoeken overzichtelijk bij elkaar te zetten zodat er snel kan gezien worden hoe effectief een interventie is.

Vijf stappen op weg naar effectieve interventies

Je moet vijf stappen doorlopen om tot een effectieve interventie te komen.

Stap 1: Een goede beschrijving.
Een goede beschrijving zorgt ervoor dat de kennis overgedragen kan worden naar andere beleidsmakers of collega’s. Ook zorgt een goede beschrijving ervoor dat je alles goed hebt gedefinieerd en er ook kritisch naar hebt gekeken.

Stap 2: Theoretisch onderbouwing.
Dankzij theoretisch onderbouwing maak je het aannemelijker dat een interventie ook echt werkt. Je maakt hiervoor ook gebruik van bestaand onderzoek en kennis.

Stap 3: Onderzoeken naar toepassing en praktijkervaringen.
Door dit onderzoek wordt het duidelijk wanneer, hoe en waarom een interventie werkt. Het gaat hierbij om de ervaring van de uitvoerende partij van de interventie maar ook de cliënt of burger die er eventueel baat bij heeft.

Stap 4: Monitoring van behaalde resultaten.
Hiermee wordt bedoeld dat er in cijfers wordt aangegeven hoe effectief een interventie is en of de doelen van een interventie ook echt wordt behaald.

Stap 5: Onderzoek van de effectiviteit.
Effectiviteit wordt onderzocht door een effectonderzoek. Hierbij wordt een meting gedaan voordat de interventies wordt uitgevoerd, een meting vlak na de uitvoering van de interventie, en een meting minstens 6 maanden na de interventie zodat er kan worden vastgesteld of een dergelijk interventie daadwerkelijk effect heeft gehad en dat het ook kwam door de interventie zelf en niet door bijkomende factoren.

Goed beschreven: een eerste kwaliteitsslag

Senioren voor uw gemeente is een van de voorbeelden die in de inleiding is genoemd. Deze interventie richt zich op om meer vrijwilligers te werven die bereid zijn om tijd te spenderen met ouderen. In de periode 2005-2008 is de methode achter deze interventie gemaakt, getoetst en verbeterd in verschillende gemeentes. Inmiddels wordt de methode meer gebruikt. Maar kunnen we nu zeggen dat deze interventie werkt? Er zijn interne evaluaties geweest waaruit blijkt dat de uitvoerende partij vindt dat de interventie goed in de praktijk bruikbaar is. Ook de deelnemers zijn tevreden; ze hebben een goed zicht gekregen op de mogelijkheden om dit soort vrijwilligers werk te doen in hun eigen gemeente. Het aantal deelnemers dat zich direct opgeeft ligt tussen de vijf en vijftien procent. Dit lijkt misschien laag maar dit betekent dat maximaal vijftien procent zich meteen vastlegt om minstens een dag per week te besteden aan vrijwilligerswerk. Na enkele maanden is het percentage deelnemers omhoog gegaan naar ongeveer dertig procent. Toch kan er nog niet geconcludeerd worden dat de interventie daadwerkelijk werkt. Deze interventie is dan ook bedoeld om een aanzet te geven tot betere interventies die leiden tot meer vrijwilligers die met senioren willen werken.

Theoretisch onderbouwing en onderzoek naar praktijkervaring

Deze twee stappen worden aan de hand van het voorbeeld Eigen Kracht-conferentie uitgelegd. Deze interventie is gebaseerd op een methode die is gemaakt in Nieuw-Zeeland. De methode was bedoeld om betrokken familie van minderheidsgroepen meer invloed te laten krijgen op jongeren. Ook de achterliggende theoretische onderzoeken zijn overgenomen uit de methode van Nieuw-Zeeland. Toch was zo’n soort model nieuw voor Nederland. In het begin van het onderzoek naar de praktijkervaringen van betrokkenen, dat uitgevoerd is door middel van interviews en vragenlijsten, was de indruk positief. Het gezin vond dat ze meer steun kreeg van betrokken familie en hun zorgen namen af. De betrokken familie had het gevoel dat ze ook echt invloed hadden op het proces. Er zijn ook enkele aanmerkingen. Jongeren en kinderen gaven aan dat er verbetering mogelijk is in het verloop van de interventie en voor hen zijn steunfiguren een goede oplossing. Sommige mensen vragen zich af of er geen betere begeleiding en evaluatie mogelijk is. Ook twijfelen men aan het effect op lange termijn. Uit het effectonderzoek blijkt dat deze methode de overheid kosten bespaard en dat de effecten overeenkomen met de reguliere aanpak. Het grootste verschil tussen de reguliere aanpak en de nieuwe interventie is de nadruk op ‘empowerment’. Door deze ‘empowerment’ kunnen mensen controle nemen over hun eigen leven, beter hun verantwoordelijkheid nemen en beter taken uitvoeren in het gezin. Ook buitenlands onderzoek ondersteunt dit. Het enige algemene minpuntje is het ontbreken van langetermijnresultaten.

Monitoring van behaalde resultaten: een eerste cijfermatige indicatie

Deze stap wordt geïllustreerd door het voorbeeld buurtbemiddeling. Bij deze interventie lossen vrijwilligers buurtproblemen op voordat deze escaleert tot een justitiezaak. De methode achter deze interventie berust zich op de behoeftehiërarchie van de psycholoog Maslow. Deze theorie stelt dat de buurtruzie aan enkele voorwaarden moet voldoen wil een vrijwilliger het kunnen oplossen. Deze vrijwilliger kan het probleem oplossen door met beide partijen apart te gaan praten (luisteren naar mensen hun irritaties) en vervolgens de partijen rustig bij elkaar te zetten om concrete afspraken te maken. Na onderzoek blijkt dat 66 procent van de ruzies opgelost worden met deze interventie hoewel je natuurlijk niet weet of de ruzie ook vanzelf over had kunnen gaan en of de ruzie überhaupt zou escaleren. Helaas heeft slechts twintig procent uit de databank MOVISIE een dergelijk soort onderzoek gedaan.

Effectonderzoek: daadwerkelijk effectief?

Deze laatste stap wordt uitgebeeld met het voorbeeld ontmoetingscentra voor dementerenden en hun verzorgers. Bij deze stap wordt er gebruik gemaakt van een controle groep die bestaat uit dementerenden bezoekers van enkele psychogeriatrische dagbehandelingen. Deze controle groep wordt gebruikt om een causaal verband vast te kunnen stellen. Deze interventie is gebaseerd op een centrale plek waar de dementerende en hun verzorgers samen kunnen komen om steun te krijgen en hun sociale netwerk te vergroten, want hoe groter het sociale netwerk, hoe groter de steun, hoe minder belasting er is op beide partijen. De methode is onderbouwd door de Adaptie-coping-model. Volgens deze theorie moet zowel de verzorger als de dementerende het hoofd bieden aan de gevolgen van de ziekte. Het geeft stress wanneer de individuele mogelijkheden worden overschreven; men voelt zich dan (over)belast. Het omgaan daarmee noemt men coping. Het doel van deze interventie is dus het verminderen van die stress. Er zijn in totaal twee quasi-experimentele onderzoeken uitgevoerd, een meting voor de start van de interventie, een na 3 maanden en de laatste na 7 maanden. Met deze onderzoeken is vastgesteld dat de interventie een positieve invloed heeft op gedragsproblemen van de deelnemende dementerenden. Er was ook een kleinere toename van depressief gedrag en waren er minder dementerenden die opgenomen werden in een verpleegtehuis in vergelijking met de controle groep. Een kritiekpunt hierop was dat er veel mensen stopte met het onderzoek.

Een interventie kan altijd nog meer effect genereren dan al is aangetoond. Effectonderzoek is belangrijk omdat je daarmee aantoont dat de interventie daadwerkelijk effect heeft gehad. Hierom wordt ook vaak een controle groep gebruikt. Ook zijn er interventies die geen verschil lijken te hebben met de huidige manier van doen. Toch zou men met deze interventies door moeten gaan, omdat er grote kans is dat er wel significant resultaat eruit komt als er met de verbeterpunten aan de slag wordt gegaan. Nog een aandachtspunt is (lokaal) beleid. Er wordt niet altijd gekeken naar de effectiviteit van een interventie als het huidige beleid oneens is met veranderingen die de interventie met zich teweeg brengt.