Grenstractaat Aken - Arrest

Grenstractaat Aken (HR 03-03-1919, NJ 1919, 317)

Leerstuk

Art. 93 en 94 Gw.

Onderwerp

Doorwerking internationaal recht.

Casus

Een landbouwer wordt ten laste gelegd dat hij rogge heeft vervoerd in Nederland én Duitsland zonder te beschikken over daarvoor vereiste documenten, zoals een paspoort. Hij voert tot zijn verdediging aan dat hij eigendommen heeft die aan de Nederlandse en Duitse kant van de grens liggen en dat hij daar zijn goederen vrij mag vervoeren op grond van het tractaat van Aken van 26 juni 1816.

Rechtsvraag

Past de Nederlandse rechter verdragsrecht in zijn volkenrechtelijke hoedanigheid of als nationaal recht (transformatieleer) toe?

Rechtsgang

Het Hof verwerpt zijn argument omdat, na invoering van de wet van 14 augustus 1914, eigenaren die eigendommen hebben aan beide zijden van de grens geen toestemming hebben gekregen in alle opzichten vrij en onbelemmerd hun goederen uit te voeren.

De Hoge Raad oordeelde dat het tractaat van Aken ervoor zorgde dat de in dat tractaat bedoelde gemengde eigenaar, het door een ieder te eerbiedigen recht had om vrijelijk, behoudens afgifte bij de douaneambtenaren, producten van zijn in Nederland gelegen land te vervoeren naar het in het buitenland geleden deel van zijn land. De strekking van het tractaat was dat voor gemengde eigenaren de nadelen zouden worden weggenomen, die verbonden waren aan het gegeven dat hun eigendommen door een landsgrens werden doorsneden en van elkaar gescheiden. De Hoge Raad vernietigde het arrest van het Gerechtshof.

Conclusie

Het tractaat van Aken (wettig tot stand gekomen en bekrachtigd) had dubbele werking. Ten eerste dat Nederland tegenover de vreemde mogendheid was gebonden. Verder dat aan de in dat tractaat bedoelde gemengde eigenaar het door een ieder te eerbiedigen recht toekwam om vrijelijk, behoudens aangifte bij de ambtenaren der douane, de producten van het in Nederland gelegen deel van zijn eigendom, te vervoeren naar het buitenlands gelegen deel van zijn eigendom. De nadelen voor de gemengde eigenaar door het hebben van eigendommen die door de landsgrens werden gescheiden, werden op die manier weggenomen. De annotator geeft nog eens nadrukkelijk aan dat in dit arrest de opvatting ten grondslag ligt dat de Nederlandse rechter verdragsrecht in zijn volkenrechtelijke hoedanigheid toepast. Het laat zien dat Nederland reeds ver voor de grondwetsherziening van 1953 een monistisch stelsel kende. Verder wordt opgemerkt dat de Hoge Raad in dit arrest overweegt dat, tenzij de tekst van de wet daartoe dwingt, beslist niet mag worden aangenomen dat de Nederlandse wetgever, in welke wet dan ook, eenzijdig en eigenmachtig zou zijn afgeweken van een verdrag. Dit beginsel vormt de basis voor verdragsconforme interpretatie.