De Cultureel Deskundige in het Strafproces - Koenraadt - 2009 - Artikel

In ruim een kwart van de zaken bij de meervoudige strafkamer wordt er een forensisch deskundig rapport uitgebracht. Culturele vragen komen echter nauwelijks aan de orde, terwijl er steeds meer allochtonen verdachten zijn. Soms wordt er een cultureel deskundige ingeschakeld in het strafproces. Volgens de juriste Wieringa is de beste manier om cultuurbarrières te doorbreken het inschakelen van een antropologisch deskundige die de cultuur van de verdachte kent, het strafrecht kent, met de verdachte kan communiceren en hierover kan rapporteren.

Bij het politieonderzoek wordt soms een cultureel deskundige ingeschakeld om de recherche te helpen met zaken waar culturele invloeden een rol kunnen spelen. Ook de officier van justitie, de verdediging of de rechter-commissaris schakelen soms een deskundige in om meer zicht te krijgen op de motieven en op de culturele en/of religieuze achtergronden waarbinnen een delict gepleegd is. Ook forensisch gedragskundigen schakelen soms een cultureel deskundige in met de vraag in hoeverre vreemd pathologisch gedrag onderscheiden kan worden van vreemd gedrag in culturele zin. Hoewel het culturele verweer niet als zodanig wordt erkend in het Nederlandse strafrecht blijkt toch dat culturele aspecten een rol kunnen spelen bij het bepalen van de zwaarte van de straf. In tegenstelling tot vroeger is het strafrecht meer dader- dan daadgeoriënteerd geworden, waardoor de Forensische psychiatrie en psychologie tot bloei konden komen.

Er zijn twee soorten forensische onderzoeken in het Nederlandse strafrecht: daadgerichte onderzoeken die crimineel van aard zijn en zich richten op de waarheidsvinding en dadergerichte onderzoeken waar vooral de verdachte en zijn psychologische positie centraal staan. Het Nederlands Instituut voor Forensische Psychologie en Psychiatrie en het Pieter Baan Centrum richten zich expliciet op de laatste. De cultureel deskundige kan wel op allebei de gebieden optreden, hij kan echter maar op een van beide gebieden bij eenzelfde zaak optreden omdat vermenging van rollen binnen een strafzaak nadelige gevolgen voor het strafprocesrecht kan hebben. Hierom is het van belang dat de vraagstelling aan de cultureel deskundige duidelijk is.

Uit een analyse van Amerikaanse strafzaken van Reddy (2002) blijkt dat er niet alleen vaker een beroep wordt gedaan op culturele verweren als verontschuldiging in de hoop tot strafvermindering te komen maar dat daarvoor ook medische overwegingen worden gebruikt. Culturele verschillen worden op deze manier uitgelegd als psychische aandoeningen, een cultureel verweer wordt een krankzinnigheidsverweer.

Uit onderzoek blijkt dat verdachten in zaken van partnerdoding uit een etnische minderheid minder vaak hulp zoeken bij de geestelijke gezondheidszorg .  Ook blijkt dat verdachten van een etnische minderheid over het algemeen zwaarder worden gestraft dan Nederlandse verdachten van eenzelfde delict. De cultuur van de verdachte zou hier een rol in kunnen spelen, Waar Nederlandse verdachten vooral hen doden met wie zij een relatie hebben speelt bij ander culturen trots en krenking vaak een grote rol, zij vermoorden vaker mensen met wie de relatie al voorbij is.

De cultureel deskundige moet aan enkele eisen voldoen:

Hij moet een neutrale onpartijdige positie innemen, zijn onderzoek uitvoeren naar de actuele stand van de wetenschap, zijn rapportage duidelijk genoeg maken voor leken, gewetensvol en zorgvuldig te werk gaan en zijn rapportage zoveel mogelijk baseren op empirisch onderzoek.