Algemeen methodische voorwaarden voor effectiviteit (effectiviteitspotentie) - Universiteit Utrecht

Hoorcollege 3 Algemeen methodische voorwaarden voor effectiviteit (effectiviteitspotentie)

Interventieprogramma’s: wat werkt, hoe en waarom?

• Algemeen methodische voorwaarden: belangrijk artikel Baar!!

Voorlichting

• Pesten als maatschappelijk opvoedvraagstuk.
• Voorlichtingsfilmpje: pestboodschap doorgeven aan kijker. Wat is de effectiviteit van zo’n filmpje? Wat voor soort preventieboodschap? Is er sprake van een risicogroep en waarom?

Artikel Baar

• Gemeten effecten in programma’s: beperkt tot korte termijn en resultaten zijn bescheiden en verschillend. Is het wel ethisch kinderen bloot te stellen aan programma’s waarvan effectiviteit niet duidelijk is? > evidence-based interventies nodig.
• Ontwikkelen van die interventies kost veel tijd en geld. Effectieve programma’s zijn veelal het resultaat van langdurig onderzoek, procesevaluaties, effectevaluaties.
• Steeds meer evidence-based interventies als voorwaarde voor financiering daarvan. Methodologische voorwaarden en werken in de praktijk.
• Er was weinig onderzoek, en de onderzoeken die er waren, waren te weinig geëxpliciteerd.

Algemeen methodische voorwaarden: veelbelovende principes om interventie kans van slagen te geven, des te meer voldaan aan voorwaarden, des te meer effectiviteit er wordt verwacht, het is echter geen garantie.

Welke algemeen methodische voorwaarden kunnen vanuit theoretische inzichten geformuleerd worden voor het bepalen van de effectiviteit van een antipestprogramma?

Preventievragen:

• Hoe kun je het beste pestgedrag op scholen adequaat aanpakken?
• Hoe krijg je kinderen aan beweging en sport?
• Hoe zorgen we ervoor dat kinderen gezonder gaan eten?

Model van planmatige gezondheidsvoorlichting en intervention mapping protocol: interventie moet resultaat zijn van stapsgewijs proces van analyse.

7 algemeen methodische voorwaarden.

• Stap 1-3: wat is het probleem? Waarom? Voor wie? Wat weten we al wel en niet t.a.v. probleem, risicofactoren? verklaren, voorspellen > de aanpak: de determinantenanalyse staat centraal.
• Stap 4-7: hoe ga je dit aanpakken?

Stappen

1. Analyse van kwaliteit van leven en gezondheid

Sociale analyse van gebruikers (bijv. leerkrachten en preventiewerkers) en de doelgroep (bijv.. kinderen en hun ouders) > randvoorwaarden kunnen beter worden ingeschat > behoefteonderzoek. Ook kijken wat er al gedaan wordt.

Epidemiologische analyse (aard, omvang, ernst): probleem moet ernstig genoeg zijn om er geld en een programma aan te besteden. Programmaontwikkelaar doet dit niet zelf, maar kan ook terugvallen op reviews die aangeven dat interventies van belang zijn.

Stap 1 kan je op twee manieren opvatten:

1. • Er is nog geen programma, en dat moet ontwikkeld worden om pesten tegen te gaan.
   • Er is al wel een programma. Stap 1 is dan een nulmeting: wat is het probleem bij de specifieke school? Interventie invoeren en evalueren, wat is er veranderd?
2. Analyse van risicofactoren

Ongewenst gedrag verklaren

Het zo precies mogelijk analyseren waarom bepaalde groepen mensen er gezondheidsbedreigende gewoonten en geen gezondheid-bevorderende gewoonten op na houden.

Wat zijn de oorzaken (risicofactoren) van het gezondheidsprobleem in termen van gedrag, leefstijl en omgevingscondities?

Persoonlijke factoren (bijv. autisme), persoonlijke gedragsfactoren (bijv. snel huilen) en omgevingsfactoren.

Het hebben van een risicofactor zegt niet dat je het gedrag gaat vertonen.

              Protectieve insteek: je kijkt niet naar risicofactoren, maar naar protectieve factoren. Ze verkleinen de kans op pestgedrag en moedigen constructief gedrag aan.

3. Bepalen van determinanten van gedrag

Analyse van gedragsdeterminanten en omgevingsfactoren hoe gedragsverandering bereikt kan worden. Welke determinanten zijn het belangrijkst, het sterkst gerelateerd aan het gedrag en veranderbaar?

Hoe kan ongewenst gedrag aangepakt worden?

Gedragsverklaringstheorieën en gedragsveranderingstheorieën

• ASE-model: vaardigheden die gewenste gedrag kunnen bevorderen en ongewenste gedrag tegengaan.

3 gedragsdeterminanten: bepalen motivatie/zin van het uitvoeren van bepaald gedrag:

• • Gedragsdeterminant is persoonlijk en ligt binnen het individu.
    • Attitude: wat iemand zelf van het gedrag vindt.
    • Sociale invloed: wat de persoon denkt dat anderen vinden.
    • Eigen effectiviteit: vertrouwen in eigen kunnen om het gedrag uit te voeren.
  • Deze bepalen intentie om het gedrag uit te voeren, maar weten is nog niet doen!
  • Omgevingsfactoren en vaardigheden kunnen deze intentie in de weg staan.
  • Je weet dat pesten fout is, maar toch gebeurd het. Waarom wordt er dan gepest?
    
    • Pesters kunnen verschil tussen pesten en plagen niet vinden (attitude)/hebben geen goede ToM/ze worden in zekere mate gedwongen (ervaren sociale invloed)/gevoel hebben dat je geen weerstand aan groepsdruk kan bieden (eigen effectiviteitsverwachting).

ASE:

• • Attitude
    • Houding/oordeel t.o.v. het risicogedrag
    • Kennis t.a.v. het risicogedrag
    • Uitkomstverwachtingen
    • Oordelen over voor- en nadelen
    • Gewoontes/conditionering
    • Attributie

Je moet overtuigd zijn van persoonlijke risico om gemotiveerd te zijn gedrag te veranderen: determinanten die dit beïnvloeden is inzicht, kennis, risicoperceptie en signalen die mensen aan het denken zetten.

• • Ervaren sociale invloed
    • Directe invloeden van anderen op het individuele gedrag (bijv. aansprong van anderen om nog een sigaretje te nemen, voorbeeldgedrag van anderen, sociale steun of juist druk)
    • Modelling (leren door observatie van andermans gedrag)
    • Een soort subjectieve norm; gepercipieerde verwachtingen (normative beliefs) van belangrijke anderen (bijv. bij de ‘derde helft’ hoort bier).
    • Motivation to comply: de mate van een persoon die plan is daar iets van aan te trekken.
  • Eigen effectiviteit
    
    • Acht men zichzelf in staat om het gedrag uit te voeren? Mate van controle over het gedrag.
    • Verwachtingen kunnen zich volgens Bandura op drie dimensies variëren:
      
      • Magnitude: inschatting van moeilijkheid vaardigheid
      • Generality: inschatting van problemen die hetzelfde gedrag in verschillende situaties met zich meebrengt
      • Strength: de mate waarin men zelfvertrouwen heeft over het kunnen vertonen van het gedrag
• Stages of Change: handig bij stap 4 van de algemeen methodische voorwaarden.

Intervention Mapping (stappen 4-7): beslissingsprotocol voor planmatige ontwikkeling en implementatie van gezondheidsbevorderingsprogramma’s en de systematische verankering hiervan in empirische en theoretische inzichten. Komen tot interventiedoelen en passende interventiemethoden en technieken, procesprotocol en evaluatieprotocol hierbij maken

4. Specifiek en operationeel geformuleerde doelen

Ontwikkeling van de interventie

o.b.v. inzichten uit de voorgaande 3 stappen kunnen de juiste interventiedoelen operationeel worden geformuleerd, en de interventiemethodieken en – technieken worden gekozen of ontwikkeld om tot concrete interventieactiviteiten te komen die het mogelijk maken die doelen te bereiken.

prestatie-indicator: precieze meetlat waarmee resultaten van interventie kunnen worden ingeschat.

SMART opstellen van de doelen.

De doelstellingen moeten ook geoperationaliseerd zijn op specifieke gedragsdeterminanten. Niet alleen kennisdoelen op attitude-niveau formuleren.

Prochaska e.a. gedragsbeïnvloedingsmodel

• Gedragsverandering is belangrijk doel GVO
• Cliënten zijn niet altijd tot verandering bereid
• Stadia van bereidheid van een persoon om gedrag aan te passen/veranderen
• Gedragsverandering verloopt volgens een stapsgewijs proces
• Succes voorlichting is afhankelijk van motivationeel stadium ‘ontvanger’.
• Heeft dus veel te maken met het formuleren van doelstellingen. Je kan ze meer doelgroepspecifiek maken.

Stages of Change Model

1. Precontemplatiefase: jongeren die niet bewegen en dat ook niet overwegen. Bij voorlichting moet je dus allereerst aandacht geven aan het probleem. De persoon confronteren. Voorlichting gericht op kennis, gedragsdeterminant ‘attitude’.
2. Contemplatiefase: mensen die nog niet sporten, maar dat wel overwegen/het belang ervan inzien. Ontvanger staat open voor voorlichting. Er komt a.h.w. zelfevaluatie op gang. In voorlichting aanreiken van perspectieven, jongeren tot actie en handelen overhalen.
3. Voorbereiden, preparatiefase: de persoon wil binnen een maand gaan sporten. Er is verkenning aanwezig. Voorlichting kan gericht zijn op loketten om helpen de juiste tak van sport te vinden. Voorlichting gericht op attitudeverandering en eigen effectiviteit: motiveren, helpen geloven in eigen vermogen om te veranderen, helpen bij het maken van keuzes. Doelen: verbeteren, adviseren, het komen tot een beslissing.
4. Uitvoeren: de jongere gaat sporten. Uitvoering en actieve verandering staat centraal. Voorlichting gericht op intentieverandering, coachen van de persoon daarop. De persoon is bewust van het probleem, stelt zichzelf doelen en denkt dat hij zichzelf kan veranderen. Doel: lid worden van een sport, onderneem actie.
5. Volhouden: blijven sporten en sportuitval voorkomen. Niet terugvallen in oud gedrag. Voorlichting gericht op voordelen van gedragsverandering. Leden monitoren op behoeftes en wensen > optimaal plezier beleven aan de verandering.
6. Terugval: niet meer in staat de bereikte situatie vast te houden > stoppen met sporten of minder intensief sporten. Voorlichting gericht op voorgaande stadia: motiveren om weer te sporten.

In dit artikel wordt geïllustreerd hoe je modellen kan samennemen in ASE-model. Je ziet waar de verschillende fasen invloed op hebben.

Hoe de gedragsdeterminanten af te stemmen zijn op de motivationele stadia.

• De manier waarop een doelstelling is geformuleerd, kan duidelijk maken op welke determinanten dit betrekking heeft.

Stap 5: op theorie en praktijkgebaseerde geoperationaliseerde methodiek

• Materiaal uitgetest bij specifieke doelgroep?
• Worden in het programma de ervaringen en waarderingen van de gebruiker meegenomen?
• Wordt de methode/methodiek expliciet uiteengezet en verantwoord vanuit heldere theoretische uitgangspunten?
• Zijn de methodieken en technieken operationaal afgestemd vanuit heldere theoretische uitgangspunten?

Operationele afstemming programma

• Determinanten
• Doelen
• Theoretische onderbouwing
• Methoden
• Technieken

Illustratie hoe je verschillende methodieken kan afstemmen op gedragsdeterminanten.

 Stap 6: implementatieprotocol

• Is er een implementatieprotocol? Rekening houden met vaardigheden van gebruiker. Procedure van uitvoeren van interventie: aard, volgorde, frequentie, duur en intensiteit, en wie verantwoordelijk is voor de uitvoering.
• Is er sprake van een verbindingsgroep? Bijv. worden leerkrachten, ouders en GGD op een adequate wijzen en in een vroeg stadium betrokken bij het programma?
• Eisen aan de gebruiker?
• Door gebruikers en doelgroep zoveel mogelijk te betrekken bij de opzet van het programma, wordt het draagvlak van de interventie vergroot.

Stap 7: evaluatie

• Evaluatieplan: hoe te meten?
• Verantwoording vanuit specifieke programmadoelen (algemene voorwaarde 4)

procesevaluatie: geeft inzicht in redenen van wel/niet slagen van interventie.

Effectevaluatie: beoogde uitkomsten gemeten. Kan zijn op gedragsniveau, omgevingsniveau of op determinantenniveau.

In hoeverre voldoen Nederlandstalige antipest-programma’s voor het primair onderwijs aan deze algemeen methodisch voorwaarden voor effectiviteit?

Selectiecriteria antipestprogramma’s

1. Recent ontwikkeld (afgelopen 10 jaar)
2. Regulier basisonderwijs
   
   1. Onderbouw middelbare school zou je ook mee kunnen nemen.
3. Gebruik in school
4. Nederlandstalig
5. Doel is primair gericht op pestgedrag, antisociaal gedrag en/of agressief gedrag van daders en/of gericht op slachtoffers
6. Interventie moet in een programmabeschrijving gedocumenteerd zijn

Tien antipestprogramma’s die zijn geanalyseerd. Per criterium een beoordeling gegeven.

Conclusies

• Het is de vraag of kleine organisaties wel kunnen voldoen aan deze eisen van het top-down implementeren. Moeten we niet meer richting praktijkgestuurd onderzoek gaan? Kijken wat er al is?