Cognitieve gedragstherapie: theorie en praktijk
Hoofdstuk 15
Aanvullende cognitieve en gedragsmatige technieken

Probleemoplossing en vaardigheidstraining

Cliënten ondervinden vaak problemen in hun dagelijks leven.

Aan het begin van elke sessie vraag je cliënten om problemen op de agenda te zetten die zich de afgelopen week hebben voorgedaan en waarvan ze nog steeds last ondervinden, en om na te gaan welke problemen ze de komende week verwachten.

Moedig cliënten aan oplossingen voor hun problemen te bedenken, hen te vragen hoe ze vergelijkbare problemen in het verleden hebben opgelost of wat ze een ander zouden aanraden in die situatie. Bied zo nodig oplossingen aan.

Sommige mensen hebben baat bij directe aanwijzingen. Leer ze: 1) hoe ze een probleem kunnen omschrijven 2) oplossingen kunnen bedenken 3) een oplossing kunnen selecteren 4) deze toepassen 5) de effectiviteit kunnen evalueren.

Anderen hebben baat bij specifieke vaardigheidstraining. Ook kunnen zelfhulpboeken van pas komen.

Andere cliënten hebben hulp nodig bij het toetsen van disfunctionele overtuigingen die een belemmering vormen bij het oplossen van problemen of het toepassen van vaardigheden.

Soms is het nodig dat er belangrijke veranderingen worden aangebracht in het dagelijks leven van de cliënt. Als een problematische situatie niet veranderd kan worden kun je werken aan de reactie van de cliënt.

Het nemen van beslissingen

Veel cliënten vinden het moeilijk om beslissingen te nemen. Vraag hen: 1) de voor- en nadelen van elke optie op te schrijven 2) een systeem te bedenken aan de hand waarvan ze elk item een waarde kunnen geven 3) een conclusie te trekken over welke optie het beste is.

Het verleggen van de aandacht

Het is vaak het beste als cliënten ter plekke hun automatische gedachten gaan evalueren of relevante therapie-aantekeningen doornemen. Als dit onuitvoerbaar/ongewenst is, is het beter om de aandacht te verleggen.

Je leert cliënten om hun ervaring te benoemen en te accepteren. ‘Ik heb op dit moment automatische gedachten. Ik accepteer het feit dat ik ze heb en dat ik me ellendig voel, en dat ik mijn aandacht kan verleggen naar wat ik deed’. Daarna moeten cliënten hun aandacht richten op wat ze deden.

Je oefent deze strategie en bespreekt hoe ze hun aandacht in het verleden hebben verlegt en hoe ze het denken te gaan doen.

Als cliënten te overstuur zijn of geen specifieke taak hebben om hun aandacht op te richten, kunnen afleidende activiteiten handig zijn. Het kan op de korte termijn helpen. Probeer ook hier er achter te komen wat in het verleden hielp.

Als cliënten teveel afleiding zoeken moet je ze aansporen juist hun gedachten te evalueren. Het is belangrijk om te leren dat negatieve emoties naar zijn, maar dat het daar stopt.

Het meten van stemming en gedrag met behulp van de activiteitenkaart

Voor sommige cliënten is het nuttig een activiteitenkaart te gebruiken om stemmig ten monitoren en zo te kijken of er sprake is van een patroon. Dit is vooral nuttig bij cliënten die kleine of matige verschuivingen in affect niet op lijken te merken of die de mate van emotie steeds over- of onderschatten.

Ontspanning en mindfulness

Veel cliënten hebben er baat bij als ze ontspanningsoefeningen leren. Je moet deze tijdens de sessie aanleren, omdat je dan eventuele problemen kunt oplossen en de werkzaamheid kunt toetsen. Let wel op dat bij sommige cliënten ontspanningsoefeningen juist arousal geven.

Stel voor het bij wijze van experiment te proberen.

Mindfulness-technieken helpen cliënten om hun innerlijke ervaringen te observeren en te accepteren, zonder ze te beoordelen of veranderen.

Gestructureerde huiswerkopdrachten

Om een doel te bereiken, is het nodig om een aantal stappen te zetten. Cliënten raken vaak overweldigd als ze denken hoever een doel nog weg is. Ze kunnen hun aandacht beter richten op de volgende stap. Een tekening van de stappen is vaak geruststellend.

Bloodstelling

Cliënten vertonen vaak vermijdingsgedrag. Dit kan heel opvallen zijn, maar ook subtiel. Dit houd op lange termijn problemen in stand. Cliënten krijgen niet de gelegenheid hun automatische gedachten te toetsen en te weerleggen.

Rollenspellen

Rollenspellen worden voor verschillende doelen ingezet, bijvoorbeeld voor het aanleren van sociale vaardigheden.

Ga eerst na over welke vaardigheid de cliënt wel beschikt. Veel cliënten weten wat ze moeten zeggen en doen, maar vinden het moeilijk door disfunctionele gedachten. Je krijgt een beeld van de vaardigheden door cliënten aan een positieve uitkomst te laten denken.

Als cliënten de vaardigheden wel in een andere context gebruiken ligt het aan de disfunctionele cognities.

Gebruik van de ‘taarttechniek’

Cliënten hebben er vaak baat bij als hun ideeën grafisch worden weergegeven. Hiervoor kun je de taartdiagram gebruiken.

Doelen stellen

Hierbij geef je ideale situatie en de feitelijke situatie weer.

Hierna kun je specifieke doelen formuleren om de ideale situatie dichterbij te trekken.

Oorzaken vaststellen

Je kunt samen met de cliënt een beeld krijgen van de mogelijke oorzaken van een bepaalde uitkomst.

Als je de bijdrage van alternatieve verklaringen onderzoekt, moet je cliënten vragen om pas als laatste een schatting te maken van de disfunctionele verklaring zodat ze de gelegenheid hebben om de andere verklaringen eerst goed te overwegen.

Zelfvergelijking en positieve zelfevaluaties

Cliënten zijn vaak vooringenomen in hun verwerking van informatie, vooral als ze zichzelf beoordelen. Ze hebben de neiging om vooral negatieve informatie op te nemen en positieve informatie te verwerpen of negeren. Ook maken ze disfunctionele vergelijkingen, met hoe ze waren voor de stoornis of hoe ze zouden willen zijn.

De bias houd de negatieve stemming in stand.

Het veranderen van zelfvergelijking

Laat de cliënt inzien dat selectieve negatieve aandacht en vergelijkingen niet functioneel zijn. Leer ook om meer functionele vergelijkingen te maken (met zichzelf op zijn slechtst) en een lijst bij te houden van positieve zelfevaluaties.

Lijst met positieve zelfevaluaties

Een lijst met positieve zelfevaluaties bestaat uit een overzicht positieve dingen die de cliënt doet