Dit artikel gaat over het moreel model, ziektemodel en andere modellen.

Tot de jaren ’60 waren er twee visies van verslavingszorg:

• Mensen werden gezien als moreel zwakken of zelf psychopaten (moreel model). Hier ligt de nadruk op psychologische kenmerken van verslaafden.
• Verslaving als een ziekte of persoonlijke afwijking die medisch diende te worden behandeld. (ziektemodel) Volgens het ziektemodel bestaan er fundamentele biologische en psychologische verschillen tussen mensen zonder een kwetsbaarheid voor verslaving en patiënten met deze kwetsbaarheid. Mens vs patient.

Daarnaast ontstonden nog andere modellen nadat drugs een gemeengoed werd:

• Leertheoretisch model: verslaving is onaangepast leergedrag (conditioneren)
• Sociale model: focus op invloed van sociale omgeving 

Biopsychosociaal model (BPS)

George Engel (1977): het door artsen gehanteerde mensmodel is medebepalend voor hun beeld van de oorzaken en uitingsvormen van de ziekte.

In het BPS model wordt verslaving gezien als een samenspel van biologische kwetsbaarheidsfactoren, psychologische processen en sociale factoren. Binnen dit model vormen hersenprocessen een belangrijke component van biologische factoren, maar maken ook sociale en psychologische factoren dat een mens een verslaving kan krijgen of een verslaving kan overwinnen. Verslaving komt dan voort uit een combinatie van persoons- en omgevingskenmerken en uit een combinatie van draagkracht en draaglast.

Bij verslaving is het dus van belang om het individuele verhaal van de mens in kaart te brengen en daarbij oog te hebben voor alle invalshoeken.

Het belangrijkste voordeel van het bps model als multidimensionale benadering is dat het recht doet aan de complexiteit van ziekten en tevens aan het verslavingsproces.

Kritiekpunten:

• Het model is niet expliciet gericht op de hulpverlener-cliëntrelatie
• Kritiek op de manier waarop de drie dimensies samenwerken; er is veel ruimte voor interpretatie en persoonlijke voorkeur.

Hersenziektemodel

Drie gebieden worden aanzienlijk aangetast door middelengebruik:

• Beloningssysteem (stratium)
• Bepaalde geheugengebieden (amygdala, hippocampus)
• Het reflectieve systeem (prefrontale cortex, orbitofrontale cortex)

Kritiek:

• Mens wordt gezien als chronische hersenziekte met een scala aan afwijkende hersenprocessen.
• Het menselijke brein is continu aan verandering onderhevig; ook buiten middelen om verandert er veel
• Ondanks bevindingen in hersenonderzoeken is er niet daadwerkelijk vooruitgang geboekt op gebied van behandeling
• Het beeld van de chronisch zieke patiënt past niet bij de praktijk.

Het hersenziektemodel geeft geen goede verklaring voor het feit dat veel mensen in hun verslaving overwinnen.

In de herstelbenadering van verslaving wordt de nadruk gelegd op de actieve rol van de persoon, het persoonlijk functioneren en het proceskarakter. Herstel wordt binnen deze visie gekenmerkt als een proces waarbij mogelijk nieuwe zin en betekenis in het leven ontstaan na psychische problemen. Het gaat bij herstel dus niet om volledige genezing, maar om het opnieuw ontwikkelen van vaardigheden, het weer oppakken van betekenisvolle relaties, rollen en doelen in het leven. De persoon en diens subjectieve beleving staan centraal.

Herstel vindt in vier domeinen plaats:

• symptomatisch
• functioneel
• maatschappelijk
• persoonlijk herstel

Herstel is persoonsgericht. Gericht op versterking van eigen kracht en het delen van ervaringen met anderen. De herstelbenadering past het beste bij het BPS model, echter wordt het woord zingeving niet gebruikt in het model en wel in de herstelbenadering.

Eerder is een verslavingsbenadering ontwikkeld waarbij zingeving centraal staat:

de meaning-centered approach (mca) van Wong. Vanuit dit model ziet men verslaving als een zelfdestructief copingmechanisme om om te gaan met de pijn van sociale malaise en een gebrek aan betekenis. De missie van de mca is om de verslaafde persoon weer ‘heel’ te maken.

Wong heeft het hierbij over vier sleutelcomponenten:

• purpose (doelen in het leven)
• understanding (het begrijpen van iemands identiteit)
• responsible action (moraal, verantwoordelijkheid in keuzes)
• enjoyment/evaluation (ervaren van plezier)

Ook wordt het hogere doel als benadering gezien, waarin bijvoorbeeld de verslaafde stopt omdat het een bepaalde verantwoordelijkheid heeft voor zijn omgeving (Peale, 2013). 

Alle benaderingen benadrukken het unieke verhaal van de mens. Dit is een unieke verbinding tussen psychische, biologische, sociale componenten, en vormt een unieke verbinding vanuit een zingevingsperspectief.

Verhalen worden aanbevolen voor de diagnostische fase en kunnen bijdragen aan praktijkgericht onderzoek.

Vanuit het bpsz-model wordt de mens als een ondeelbaar en dynamisch geheel gezien. In die dynamiek, waarbij levensdomeinen velden zijn waar zich bepaalde problemen voordoen, maar tegelijk ook bronnen bieden om de problemen te verminderen of op te lossen, vindt de behandeling plaats. Deze vier domeinen kunnen dus bij de problemen enerzijds en de oplossingen anderzijds verschillen in belang. Hierbij moet gelet worden op de persoon als individu.

Voor de onderzoeker geldt een onderzoekende houding.