Deze samenvatting is geschreven in collegejaar 2012-2013.

Hoorcollege 7

De endocrinologie van de voortplanting

De vrouw heeft een beperkte periode van vruchtbaarheid, namelijk van de puberteit tot de menopauze. Er is sprake van een maandelijkse cyclus. Bij de man is er spermatogenese vanaf de puberteit en verder gedurende het hele leven. Er is een seizoensritme.

Hypothalame-hypofysaire-gonadale as

De hypothalamus produceert het hormoon GnRH. Dit hormoon wordt pulsatiel uitgestoten, ongeveer één keer in de negentig minuten. Het stimuleert de (adeno)hypofyse tot productie en uitstoot van FSH en LH. FSH en LH hebben weer invloed op de gonade. De gonade gaat als reactie geslachtshormonen produceren. De geslachthormonen hebben een remmend effect op de hypofyse en de hypothalamus. Er is dus sprake van negatieve feedback. Deze regelkring komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor. Bij de vrouwen is het uiteindelijke geslachthormoon dat geproduceerd wordt oestrogeen en progesteron. Bij de man is dit testosteron.

Bij continue afgifte van GnRH vindt er desentisatie van de hypofyse plaats. Hierdoor dalen de concentraties LH en FSH in het bloed.

Steroid biosynthese

Alle geslachtshormonen worden geproduceerd uit cholesterol. Via een aantal tussen stappen wordt testosteron en oestradiol geproduceerd. Zowel mannen als vrouwen produceren beide geslachthormonen, alleen de verhouding is verschillend.

Effecten geslachtshormonen

Geslachtshormonen hebben niet alleen effect op de geslachtorganen. Zij hebben ook effect op het brein, het hart, de bloedbaten, de lever, de borsten, de huis, de botten en de gewrichten.

De vrouw

Ovariële reserve gedurende het leven

De vrouw produceert gedurende de ontwikkeling een beperkt aantal eicellen. Het maximum aantal eicellen heeft zich rond de 6^e maand al gevormd. Daarna loopt dit aantal alleen maar af. Bij de geboorte is slechts een derde deel van het oorspronkelijke aantal over. Tijdens de vruchtbare levensperiode nog maar een honderdste deel. In totaal zou je ongeveer 400 maal ovuleren gedurende je leven.

Puberteit

Tijdens de pubertijd komt de GnRH pulsgenerator op gang. Aanvankelijk gebeurt dit voornamelijk tijdens de nachtelijke uren. Als gevolg hiervan beginnne de primordiale follikels te ontwikkelen naar de primaire follikels. Hierdoor komt ook de productie van oestradiol op gang. Pas later zal de eerste ovulatie plaatsvinden. Als er ovulatie plaatsvindt, komt ook de progesteron productie op gang,

In de pubertijd zijn drie zogeheten mijlpalen te onderscheiden:

• Telarche: het begin van de borstgroei

• Pubarche: begin van de pubisbeharing

• Menarche: eerste menstruatie

Tijdens de puberteit verandert het feedbackmechanisme van de geproduceerde geslachtshormonen op de hypothalamus. Tijdens de jeugd zijn de LH en FSH concentraties laag, Ook de concentratie oestradiol is laag. In de puberteit zal de concentratie LH en FSH in het bloed stijgen. Ook de concentratie oestradiol zal stijgen. Het oestradiol zal zorgen voor de eerste veranderingen in het meisje tijdens de puberteit. Uiteindelijk zal er een menstruele en ovariële cyclus ontstaan. De menstruatiecyclus kijkt naar de veranderingen in het endometrium (baarmoederslijmvlies) gedurende de cyclus. De ovariële cyclus kijkt naar de hormoonveranderingen tijdens de cyclus.

Indeling menstruele cyclus

De menstruele cyclus bestaat uit een folliculaire fase en een luteale fase. Tussen de twee fasen vindt de eisprong (ovulatie) plaats. Sommige mensen voelden de ovulatie aankomen. Dit wordt mittelschmerz genoemd. De luteale fase is altijd 14 dagen, de duur van de folliculaire fase is wisselend per persoon. Bij een regelmatige maandelijkse eisprong is deze ongeveer 14 dagen. De normale menstruele cyclus duurt dus ongeveer 28 dagen.

In het begin van de folliculaire fase vindt selectie van follikels plaats. Aan het eind van deze fase wordt één follikel dominant. Deze zal overleven. De rest van de geselecteerde follikels zal afsterven. De vruchtbare periode is aan het eind van de folliculaire fase ongeveer vanaf 6 dagen vóór de eisprong. Tot de eisprong neemt de vruchtbaarheid toe. De dag van de eisprong is er minder vruchtbaarheid. De oocyt is ongeveer 24 uur vruchtbaar.

De menstruele cyclus is afhankelijk van de leeftijd. De eerste twee jaar kan de menstruatie onregelmatig zijn. Gemiddeld is de menstruatie tussen het 15^de en het 45^ste levensjaar redelijk regelmatig. Daarna neemt de onregelmatigheid met de leeftijd weer toe. Uiteindelijk zal de menopauze: de laatste menstruatie plaatsvinden.

Feedbacksysteem

In het bovenstaande figuur is de hypothalame-hypofysaire-ovariele as te zien. Door de GnRH pulsen, die worden geproduceerd in de nucleus arcuatus in de hypothalamus, wordt de adenohypofyse gestimuleerd tot de afgifte van FSH, LH en prolactine.

Prolactine stimuleert de melksecretie in de borsten. Wanneer er een hoog PRL in het bloed heerst, vindt er geen ovulatie plaats. Een gestoorde prolactineafgifte kan dus een gestoorde werking van het ovarium (anovulatie) tot gevolg hebben.

LH en FSH hebben een werking op het ovarium. Onder invloed van deze hormonen zal het ovarium oestrogenen en progesteron gaan produceren. Deze hebben vooral een remmende werking om de hypofyse, maar ook op de hypothalamus.

In ovarium wordt ook inhibine B (door kleine follikels dus in begin fase van follikelrijping) en A (door middelgrote follikels en corpus luteum later in de follikelrijping). Deze hormonen hebben ook een negatief effect op de hypofyse.

Menstruele cyclus en hormonen

In de bovenstaande afbeelding staat de menstruele cyclus weergeven en de daarbij optredende veranderingen in de concentraties hormonen. De menstruele cyclus begint op de eerste dag van de menstruatie. Het Endometrium wordt uitgescheiden. Ondertussen worden er een aantal follikels geselecteerd. Zij ontwikkelen zich van primordiale follikels naar primaire follikels. Er is een stijging van de FSH concentratie. Dit stimuleert de follikelgroei. De follikels zullen oestrogenen gaan produceren. Naarmate zij groter worden, produceren zij meer oestradiol. Er zal dus een stijging van het oestradiol plaatsvinden. De concentratie FSH zal weer dalen, waarna er selectie van één van de follikels plaatsvindt. Door de oestradiol stijging zal het baarmoederslijmvlies klaar worden gemaakt voor innesteling. Naarmate de concentratie oestradiol meer stijgt zal de remmende werking op de hypofyse plotseling omslaan in een kortdurende stimulerende werking. Als gevolg hiervan zal er opeens een grote hoeveelheid LH vrijkomen. Er zal dus een enorme stijging van de LH concentratie optreden. Door de LH stijging zal de ovulatie plaatsvinden. De LH piek speelt ook een rol bij de hervatting van de meiose en de vorming van het corpus luteum. Na de ovulatie gaat de eicel de eileider in. Wat overblijft van het follikel is het corpus luteum. Dit zal nu progesteron en oestradiol gaan produceren, waardoor deze concentraties in het bloed stijgen. De LH en FSH concentraties zijn weer laag. Wanneer er geen zwangerschapshormoon (hCG) is, zal het corpus luteum luteolyze ondergaan (het vervalt) de concentratie progesteron weer dalen en zal het baarmoederslijmvlies uitgescheiden worden. De cyclus begint weef opnieuw.

Opbouw follikel

De follikel is opgebouwd uit twee soorten cellen, die worden gescheiden door een basaal membraan. Aan de ene kant zitten de tekacellen. Dit zijn LH-gevoelige cellen. Onder invloed van LH zal cholesterol omgezet worden in androsteendion en testosteron. Beide kunnen door het basaal membraan heen diffunderen naar de andere groep cellen: de granulosacellen. Deze cellen zijn gevoelig voor FSH. Onder invloed van FSH kunnen deze cellen het andorsteendion omzetten in oestradiol. Op deze manier wordt door de follikels oestradiol geproduceerd. Het beschreven proces is weergeven in onderstaande afbeelding.

Humane folliculaire ontwikkeling

De humane folliculaire ontwikkeling bevat een systeem voor mono regulatie. Het is zo ontwikkelt dat per ovulatie slechts één eicel vrijkomt. Dit begint zal bij de selectie van een beperkt aantal follikels uit de follikel pool. Onder invloed van een stijging van de FSH concentratie zullen niet alle follikels beginnen te groeien. Hier worden cohorten follikels voor geselecteerd. In de pool zit dus een regulatie mechanisme dat er voor zorgt dat een deel van de follikels niet gevoelig is voor FSH. Vervolgens zullen de geselecteerde follikels onder invloed van FSH groeien. Er zal zich een dominant follikel ontwikkelen, die ook na de daling van de FSH concentratie zal overleven, De andere follikels zullen afsterven. Door dit proces komt er maar één follikel vrij.

figuur - bron: HC endovoortplanting 2011

Ontwikkeling follikel

Een jonge, onontwikkelde follikel heet een primordiale follikel. Een primordiale follikel bestaat uit een eicel, basaalmembraan en een dun laagje granulosacellen. Tijdens de ontwikkeling van de follikel krijgt de follikel steeds meer granulosacellen. Buiten het basaalmembraan komen thecacellen te liggen. Ook komen er bloedvaatjes buiten het basaalmembraan. Bij stimulatie van LH maken thecacellen androgenen. Granulosacellen aromatiseren androgenen (uit de thecacellen) tot oestrogenen onder invloed van FSH.

De ontwikkeling van follikels duurt maanden en gebeurt dus ook voor een groot deel onafhankelijk van LH en FSH. Alleen in de laatste fase is de ontwikkeling van de follikel afhankelijk van deze hormonen.
 

De functie van beide hormonen zijn:

FSH: follikelgroeiLH: oocytrijping, ovulatie, luteïnisatie, vorming en onderhoud van corpus luteum.
 

Oestrogenen hebben een werking op het endometrium, hart –en bloedvaten, borsten, lever, botten, brein. Progesteron heeft een werking op endometrium, borsten en hersenen en testosteron op het libido en de botten.

Ovulatie

Tijdens de ovulatie:

• vindt de finale oöcytrijping plaats

• scheurt de follikelwand

• wordt het corpus luteum gevormd. LH zorgt voor de in stand houding van het corpus luteum. LH spiegels zijn altijd laag, maar dat is voldoende voor het corpus luteum. Het corpus luteum maakt vooral progesteron en maakt minder oestrogeen. Uiteindelijk gaat het corpus luteum te gronde (luteolyse), behalve bij zwangerschap. Het hormoon hCG zorgt dan dat het corpus luteum niet te gronde gaat. hCG wordt gemaakt door de ontwikkelende placenta.

Menopauze

Een vrouw heeft alleen de eicellen die ze gekregen heeft. Een vrouw kan zelf geen eicellen maken. Bij de man gaat de zaadproductie altijd maar door. In de aanloop naar de menopauze kan het langer duren voordat er een cohort follikels is gevormd. Dit leidt ertoe dat de intervallen in de premenopauze steeds langer kunnen worden. Op een gegeven moment heeft de vrouw een zodanig laag niveau van follikels bereikt dat de feedbackloop naar hypofyse en hypothalamus niet meer mogelijk is (dit is bij ongeveer 1000 follikels). De oestrogeenproductie neemt af, waardoor de negatieve terugkoppeling op de voorkwab afneemt. De hypofyse gaat in het begin enorme hoeveelheden FSH en later ook LH maken om de follikels wakker te schudden en te stimuleren, maar op een gegeven moment is het ovarium niet meer responsief, zelfs niet op de hoge hoeveelheden FSH en LH. De menopauze is de laatste menstruatie. Als er een jaar geen bloeding meer is geweest heeft de vrouw de postmenopauze bereikt. In Nederland ligt de menopauze op een leeftijd van vijftig jaar.

Mensen jonger dan 50 die in de menopauze zitten, hebben:

• een verminderde fertiliteit

• verhoogde kans op osteoporose

• verhoogde kans op cardiovasculaire ziekten

Na de menopauze zal er een afname zijn van de elasticiteit van de huid, zal het urogenitaal stelsel makkelijker ontsteken, zal er een andere vetverdeling optreden, zal de beschermende werking op endotheel wegvallen, zal de hoeveelheid klierweefsel in de borsten afnemen en zal er meer botafbraak zijn. Dit kan verklaard worden door de uitgebreidere werking van de geslachthormonen dan alleen op de geslachtsorganen.

Anticonceptie

Gebruik van de pil heeft geen invloed op de snelheid van uitputting van de eierstokken. Gebruik van de pil heeft dus ook geen invloed op het begin van de menopauze. De anticonceptiepil bevat oestrogenen en progestagenen. Door progestagenen blijft de LH concentratie laag, waardoor er geen ovulatie kan plaatsvinden. Oestrogenen remmen de follikelgroei. Ook zal een langdurige verhoogde oestrogeen concentratie een ongunstig effect hebben op het endometrium, waardoor er minder kans is op innesteling.

Man

Hypothalame-hypofysaire-testiculaire as

In de onderstaande afbeelding is de hypothalame-hypofysaire-testiculaire as te zien. Door de GnRH pulsen, die worden geproduceerd in de nucleus arcuatus in de hypothalamus, wordt de adenohypofyse gestimuleerd tot de afgifte van FSH, LH en prolactine. FSH en LH stimuleren de testis tot afgifte van testosteron en oestrogeen. Deze geslachtshormonen hebben een remmende werking op de hypofyse en hypothalamus.

Functie testis

De testis hebben als het ware twee taken: de productie van zaadcellen en de productie van geslachtshormonen. De productie van zaadcellen vindt plaats in de tubuli seminiferi. Deze productie vindt plaats vanaf de puberteit tot het overlijden. De productie van geslachtshormonen gebeurt door de Leydig cellen (produceren testosteron) en door de Sertoli cellen (produceren oestrogenen). In de Sertoli cellen wordt tevens inhibine, activine en AMH geproduceerd.

Puberteitsontwikkeling

Jongens komen in de puberteit tussen het 9^de en 14^de levensjaar. Het duurt ongeveer 2 tot 4½ voordat de ontwikkeling geheel heeft plaatsgevonden. Het eerste waarneembare teken van het de puberteitsontwikkeling is de groei van de testis. Deze groei wordt met name veroorzaakt door de groei van de tubuli seminiferi. De drijvende kracht achter de puberteitsontwikkeling zijn de androgenen. Deze worden geproduceerd door de bijnieren en de testis. De androgenen die geproduceerd worden door de bijnieren dragen voornamelijk bij aan de uitrijping van de externe geslachtsorganen en de prostaat en de vesicula seminales. De andorgenen die door de testes worden geproduceerd, dragen vooral bij aan de ontwikkeling van de secundaire seksuele kenmerken zoals de stemomslag en het mannelijke haarpatroon.

Mannelijke geslachtshormoon

In de testis bevinden zich twee soorten cellen: de Leydig cellen en de Sertoli cel. Deze worden van elkaar gescheiden door een basaal membraan. De Leydig cel is gevoelig voor LH. Bij binding van LH aan zijn receptor is deze cel in staat om cholesterol om te zetten in testosteron. De Sertoli cel is gevoleig voor FSH. Bij binding van FSH aan zijn receptor is deze cel in staat, het testosteron dat vanaf de Leydig cel door het basaal membraan naar de Sertoli cel diffundeert, om te zetten in oestradiol. Daarnaast zijn de Sertoli cellen in staat om inhibine, activine en AMH te produceren.

De functie van LH is:

• Aanzetten van de steroïdgenese in de Leydig cellen, wat uiteindelijk leidt tot de productie van testosteron

De functie van FSH is:

• Stimulatie van de spermatogenese via Sertoli cellen

• Het hooghouden van de plaatselijke concentratie testosteron

• Stimuleren van de omzetting van testosteron in oestradiol in de Sertoli cellen

• Stimuleren van de productie van inhibines

De functie van testosteron is:

• Libido en botopbouw

• Differentiatie geslachtsorganen

• Spier opbouw

• Mannelijk beharingspatroon

• Huid

De functie van dihydrotestosteron

• Differentiatie geslachtsorganen

• Mannelijk beharingspatroon

Spermatogenese

De hypofyse scheidt onder invloed van GnRH LH en FSH uit. LH stimuleert de Leydigcellen voor testosteronproductie en FSH zorgt voor de spermatogenese.

Voor de spermatogenese is LH en FSH nodig. Voor het onderhouden is testosteron en LH nodig. .

Voor de vruchtbaarheid van de man, is van belang dat het ejaculaat minstens 2 ml is, tenminste 40 miljoen cellen per ml bevat en tenminste 50% progressief beweeglijk is (meer dan 40 miljoen).

Hypogonadisme

Bij hypogonadisme is er onvoldoende functie van de geslachtsklieren. Dit kan worden veroorzaakt door een te lage afgifte van GnRH. Hierdoor is er ook een verlaagde afgigte van LH en FSH en worden de testikels onvoldoende gestimuleerd tot de afgigte van testosteron en zal de zaadcelontwikkeling geremd zijn. Om de spermatogenese op gang te brengen kun je FSH en LH toedienen.

Gebruik steroïde anabolen

Door anabole steroïden wordt de werking van geslachtshormonen nagebootst. Door het kunstmatig toedienen van deze geslachtshormonen daalt de eigen productie van androgenen door de bijnier. De steroïden remmen de hypothalamus en hypofyse, waardoor er minder LH en FSH wordt afgegeven. Hierdoor wordt de spermatogenese niet meer gestimuleerd, waardoor de testikels verminderd actief zijn, Hierdoor kan atrofie optreden.

Anticonceptie man

Het zou mogelijk zijn om een mannelijke anticonceptie pil te ontwikkelen. Deze zou dan moeten aangrijpen op de hypofyse of op de testis. Een voorbeeld is een GnRH agonist of antagonist, waardoor het GnRH niet meer kan binden of er een constant signaal komt, waardoor GnRH zijn functie verliest. Hierdoor wordt er geen LH en FSH geproduceerd, waardoor de spermatogenese niet op gang komt. Een ander voorbeeld is het toedienen van gemodificeerd testosteron. Hierdoor wordt de productie van FSH en LH extra geremd, wat ook leidt tot minder spermatogenese.

Een mannelijke anticonceptiepil heeft echter nadelige gevolgen voor de prostaat, de huid en het lipidenspectrum van de man,

Werkgroep 9

Hormonale aspecten van de voortplanting

Algemeen

In het onderstaande figuur is de hypothalamus-hypofyse gonaden as bij de man afgebeeld. Naast geslachtshormonen kunnen ook hormonen als (nor)adrenaline, dopamine en endorfinen een rol spelen in de voortplanting.

GnRH wordt pulsatiel afgegeven, wat komt door de intrinsieke neurale oscillatoren. Dit is een groepje cellen in de hypothalamus, die peptiden (GnRH) afgeven in de nucleus arguatis en het preoptisch gebied. Het pulsinterval is 60-120/min. GnRH heeft een zeer korte halfwaardetijd, namelijk 2-4 minuten halfwaardetijd. Door progesteron kan de pulsfrequentie worden beïnvloed en door oestrogeen de amplitude.

Wanneer er een continue afgifte van GnRH zou zijn, kan er desensitisatie of downregulatie in de hypofyse optreden. Door constante blootstelling aan GnRH zullen de receptoren clusteren en internaliseren. Hierdoor nemen het aantal receptoren op het celmembraan af. Er is hierdoor minder stimulatie voor de afgifte van LH en FSH. De concentraties van LH en FSH in het bloed dalen dan.

Niet alleen GnRH, maar alle hypothalame releasing hormonen worden pulsatiel afgegeven.

Bij de man zorgt FSH voor de spermatogenese, ABP-productie (ABP = androgen binding proteïn) en afgifte van inhibine B. Inhibine wordt geproduceerd door de Sertoli cellen en remt de productie van FSH door de hypofyse. LH stimuleert de cellen van Leydig om androgenen, o.a. testosteron, te maken. Testosteron is voor het onderhoud en de bouw van de testis, lichaamsbeharing, vettere huid, spieropbouw en libido. Het koppelt negatief terug op de hypothalamus en de hypofyse.

In het figuur hieronder is de hypothalamus-hypofyse ovaria en uterus as weergegeven.

Bij de vrouw zorgt FSH voor de follikelrijping en aanzetten tot afgifte van oestrogenen. LH is voor de ovulatie en stimulatie van theca-cellen tot productie van androgenen en progestines. LH is ook belangrijk voor het in stand houden van het corpus luteum. Oestrogeen (oestradiol) zorgt voor:

• follikelrijping

• negatieve feedback op LH- en FSH-afgifte (ook positieve feedback)

• opbouw van baarmoederslijmvlies, zodat innesteling kan plaatsvinden.

• uiterlijke geslachtskenmerken

Progesteron remt de GnRH-afgifte. Door progesteron vinden er geen contracties van de uterus plaats, zodat het endometrium in stand wordt gehouden.

In figuur 4 is het verloop van de hormoonconcentraties tijdens de menstruele cyclus weergegeven.

GnRH heeft op de twaalfde dag een piek.

In onderstaande afbeeldingen zijn nogmaals de hypothalame-hypofysaire-gonaden as weergeven voor man en vrouw.

Het corpus luteum is het restant van het follikel dat overblijft na de eisprong. Het produceert met name progesteron, maar ook oestradiol en inhibine A, waardoor de hypofyse wordt geremd. FSH en LH nemen af. Wanneer na 14 dagen blijkt dat er geen zwangerschap is vormt zich het corpus albicans.

Opdrachten

Opdracht A: Hormonale regulatie van de spermatogenese

In naast staande figuur is de spermatogenese onder invloed van hormonen weergegeven. FSH stimuleert de Sertoli cellen waar oestradiol wordt geproduceerd uit testosteron. Ook vindt er productie van inhibine B-afgifte plaats. Oestradiol remt weer de afgifte van LH en FSH.

Sertolicellen zorgen voor een goed milieu voor de spermatogenese. Ze produceren NBP, growthfactors en energiesubstraat.

LH stimuleert de Leydig cellen tot productie van testosteron.

Door gebruik van anabole steroïden kunnen testikels kleiner worden. Dit komt omdat anabole steroïden de eigen productie van androgenen in de bijnier remmen. Er is een verminderde afgifte van LH en FSH. Er vindt geen spermatogenese meer plaats en zo wordt ook de testosteronproductie in de testikels onderdrukt, wat het onderhoud en de bouw van de testikels tegenwerkt. Het enige wat je hieraan kunt doen, is stoppen met gebruik.

B. Follikelrijping en ovulatie

Door FSH zal follikelrijping plaatsvinden. Op gegeven moment gaan de follikels oestrogenen produceren die de FSH-afgifte remmen. De FSH-concentratie daalt, waardoor nog maar een follikel verder zal kunnen rijpen. Deze heeft namelijk een verhoogd aantal FSH-receptoren en een betere doorbloeding. Ondanks de lage FSH-spiegels kan deze groeiende follikel verder rijpen. De follikel selectie is het resultaat van een negatieve feedback.

Het is voor een goede follikelrijping in de ovaria niet nodig dat de hypofyse FSH en LH pulsatiel afgeeft. FSH en LH zijn normaliter vrij continu beschikbaar, doordat zij een langere halfwaardetijd hebben dan GnRH. De pulsen zijn minder prominent voor FSH, omdat de halfwaardetijd langer is.

Door de dominante follikel zal het oestrogeen in het bloed toenemen. Wanneer deze waarde minstens twee dagen boven een bepaalde waarde blijft, dan verandert de negatieve feedback van de oestrogenen op de hypofyse in een positieve feedback. Het oestrogeen zal de LH-afgifte stimuleren, waardoor een LH-piek ontstaat. De ovulatie is dus een gevolg van positieve feedback. Onder invloed van de LH piek zal de wand openspringen waardoor de eicel uit het follikel kan komen. Dit is de eisprong tijdens ovulatie.

Ontbreken positieve feedback: geen ovulatie

Ontbreken negatieve feedback: geen selectie van follikels

Opdracht C: Puberteitsontwikkeling

Bij kinderen zijn de LH en FSH niveaus laag. Ook de concentraties geslachtshormonen zijn laag. Bij kinderen zijn de hypothalamus en hypofyse zijn zeer gevoelig. Tijdens de puberteit neemt deze gevoeligheid af.. Er is vervolgens minder negatieve feedback en dus minder remming. Dit heeft een verhoogde afgifte van LH en FSH tot gevolg. De geslachtsorganen worden gestimuleerd meer geslachtshormonen te produceren. Het is nog onduidelijk welk endocrien systeem ervoor zorgt dat GnRH op gang komt om alles te starten. Bij jongens begint deze verandering twee jaar later dan bij meisjes.

Cryptorchisme (crypt=verborgen, orchus=testikel) wil zeggen dat de testes niet ingedaald zijn (blijven vaak in lieskanaal hangen). De werking is niet optimaal, vanwege de te hoge temperatuur.

Bij het Kallman Syndroom is er sprake van congenitale GnRH-deficiëntie, doordat de GnRH-producerende zenuwcellen niet zijn aangelegd. Dit betekent dat de hypothalamus-hypofyse gonaden as niet functioneert. De concentraties van FSH en LH in het bloed zijn extreem laag.

De spiegels van de geslachtshormonen zullen sterk verlaagd zijn en de spermatogenese,follikelgroei en ovulatie vinden niet plaats. Daarnaast treedt er geen puberteitsontwikkeling op.

Volwassenen met het syndroom van Kallman die een gezin willen stichten, zouden kunnen worden behandeld door middel van een pompje dat pulsatiel GnRH afgeeft of FSH en LH.

Als bijverschijnsel treedt vaak anosmie (=ontbreken van reuk) op, aangezien de neuronen voor de reuk in de embryonale fase uit hetzelfde gebied komen als de GnRH-neuronen.

Bij het Turner syndroom functioneert het ovarium niet door ontbreken van de X-chromosomen. De spiegels van de geslachtshormonen zullen verlaagd zijn (maar in mindere mate dan bij het Kallman Syndroom), terwijl de gonadotrofe hormoonspiegels verhoogd zijn. Voor FSH en LH is er namelijk geen negatief feedbackmechanisme. Er zal geen puberteitsontwikkeling zijn, omdat daar oestrogeen voor nodig is.

Deze vrouwen kunnen ook een verstoorde lengtegroei, een korte nek, brede borstkas en mogelijk hart- en nierafwijkingen hebben. Ze kunnen niet zwanger worden. Deze vrouwen worden wel geboren met eicellen, maar door de afwezigheid van één X-chromosoom sterven deze veel sneller af. Deze vrouwen kunnen alleen zwanger worden via IVF met een donoreicel.

Deze vrouwen krijgen oestrogeensuppletie als bescherming tegen osteoporose en hart- en vaatziekten. Normaal gesproken hebben oestrogenen een beschermende functie. Om deze vrouwen ook deze beschermende stoffen te geven, worden zij gesupplieerd.

Opdracht D: Voorbeelden van cyclusveranderingen

Hormonale anticonceptiva zijn middelen die een combinatie van oestrogeen en progestageen bevatten om zwangerschap te voorkomen. Er zijn verschillende soorten homonale anticonceptiva:

• combinatiepil (oestrogeen en prostageen)

• alleen progestageen: minipil

• langwerkende injecteerbare progestageen: prikpil

Hormonale anticonceptiva geven negatieve feedback op het hypothalamus-hypofyse systeem. Je versterkt dus de negatieve terugkoppeling. De anticonceptiepil bevat oestrogenen en progestagenen. Door progestagenen blijft de LH concentratie laag, waardoor er geen ovulatie kan plaatsvinden. Oestrogenen remmen FSH, waardoor de follikelgroei niet meer wordt gestimuleerd. Ook zal een langdurige verhoogde oestrogeen concentratie een ongunstig effect hebben op het endometrium, waardoor er minder kans is op innesteling.

Climacterium is de periode voorafgaand aan de menopauze die wordt gekenmerkt door klachten en onregelmatige cycli. Uiteindelijk stoppen de cycli. Pas een jaar na de laatste menstruatie kan iemand zeggen dat hij in post menopauzaal is.

De oorzaak van climacterium is het opraken van de follikels. Het oestrogeen zal afnemen, waardoor FSH en LH concentraties zullen stijgen (de negatieve feedback valt weg).

Door daling van de oestrogeenspiegel neemt de spiegels van adrenaline en serotonine toe, waardoor tijdelijk de referentiewaarde in het thermoregulatiecentrum afneemt. Hierdoor zal men het bij een lagere lichaamstemperatuur warm krijgen. . Het lichaam zal sneller een signaal geven dat de lichaamstemperatuur te hoog is, waardoor er sneller vasodilatatie optreedt en de vrouwen gaan zweten.

De menopauze verhoogt het risico op osteoporose en hart- en vaatziekten.

Oestrogeen gaat de botreabsorptie tegen. Als in de menopauze oestrogeen wegvalt, vindt er afbraak van de beenderen plaats. Tevens is er een verminderde afzetting op botten.

Oestrogeen zorgt er ook voor dat er minder LDL en meer HDL in het bloed zit, waardoor de LDL/HDL ratio beter is. Wanneer oestrogeen wegvalt is het risico op hart- en vaatziekten vergroot. De LDL concentratie zal namelijk weer toenemen.

Stress kan leiden tot amenorroe (afwezigheid van de menstruatie), omdat de endogene opioïd concentratie verhoogd is. Hierdoor secreteert de hypothalamus minder GnRH en zullen de LH- en FSH-spiegel ook laag zijn. Er worden geen geslachtshormonen geproduceerd. Er vindt geen ovulatie plaats vindt. Er vindt geen follikelrijping plaats. De vrouw is dan onvruchtbaar.

Waarschijnlijk is er een bepaald percentage lichaamsvet nodig om genoeg oestrogeen te vormen. Bij ondergewicht is dit percentage te laag om een normale cyclus te doorlopen.

Stress-amenorroe kan men het beste behandelen door de verstoringen op te heffen. Ook kan men medicatie voorschrijven, maar dit moet niet te snel ingezet worden (GnRH, FSH en/of LH-toediening). Bij extreem lichamelijke inspanning kun je door endorfines secundaire amenorroe ontwikkelen.