Cliëntgerichte psychotherapie: update van een veelzijdige experiëntiële benadering
Mia Leijssen (2015)
Tijdschrift Klinische Psychologie, 45

Inleiding

De term cliëntgericht weerspiegeld de bekommernis om in de complexiteit van het therapeutische proces steeds de cliënt als persoon centraal te stellen.
Cliëntgerichte psychotherapeuten integreren de interventiemogelijkheden naargelang de problematiek en de fase van het therapeutische proces.

in de humanistische benadering worden termen zoals psychotherapie, counseling, coaching, psychologische bergeleiding, eerstelijnszorg niet strak afgebakend.
In de praktijk gelden dezelfde werkzame processen en het is aan de hulpverlener om een gepaste afstemming te vinden in het hier en nu.
Het leidmotief is steeds: hoe kan iets terug in beweging komen? Wat is er nodig om herstel en gezonde ontwikkeling mogelijk te maken?

De basisvaardigheden uit de cliëntgerichte psychotherapie zijn

• Empathie
• Acceptatie
• Echtheid

Procesdiagnostiek

Cliëntgerichte psychotherapeuten behalen goede behandelresultaten bij mensen met uiteenlopende diagnoses.

De fenomenologische visie primeert op de diagnostische kennis van de expert die naar stoornissen speurt.
Theorieën worden in het achterhoofd gehouden terwijl cliënten vanuit een open houding worden ontmoet.
Kennis en ervaring dienen om opmerkzamer te zijn voor problemen die zich voordoen in de interactie en leveren inspiratie voor de best mogelijke behandeling.

Psychodiagnoses beschrijven niet hoe iemand is, maar besteden aandacht aan gedrag dat zich in specifieke situaties voordoet.
De therapeut let op problematische levings- en relatiewijzen.
Door empatisch in te gaan op zowel inhoud als proces maakt de therapeut begrijpelijk hoe en waarom de cliënt in bepaalde situaties moeilijkheden ondervind.

Procesdiagnoses sluiten het gebruik van kennis uit de klassieke diagnostiek niet uit.
Ziektebeelden worden gekenmerkt door specifieke belevings- en relatiewijzen waardoor de persoon in moeilijkheden komt.
Doordat procesdiagnoses de problematische belevings- en relatiewijze in het hier en nu identificeren, bieden ze aanwijzingen voor interventiemogelijkheden die een volledige behandelingscyclus kunnen omvatten.

Substromingen in de cliëntgerichte psychotherapie zijn expliciteringen en concretiseringen van helpende processen die in de cliëntgerichte basisvisie vervat zijn.

De reflectieve benadering of klassieke rogeriaanse psychotherapie

Aanvankelijk legt Rogers (1957) de nadruk op empathisch exploreren van de beleving van de cliënt als weg naar persoonlijkheidsverandering.
De heldere aanwezigheid en de onvoorwaardelijke aanvaarding van de therapeut zijn noodzakelijke condities voor de cliënt om achter zijn façade te kijken en zich te bewegen in zijn leefwereld.

Voor cliënten met emotionele, cognitieve, gedragsmatige en relationele instabiliteit is de therapeutische relatie de basis waarop ze hun bestaansrecht ervaren, het houvast dat ze testen op betrouwbaarheid, een oefenschool en een model voor vernieuwend interpersoonlijk gedrag.

Rogers vond dat techniek, theorie en ideologie er weinig toe doen en verzette zich tegen het voorwenden van begrijpen zonder ‘echt’ contact te maken.
Onvoorwaardelijke aanvaarding impliceert een ethische stellingname van actief contact blijven zoeken ondanks problematisch gedrag van cliënten.
De therapeut laat zich niet leiden door waardeoordelen en is daardoor in staat de communicatie open te houden en samen met de cliënt probleemgedrag te begrijpen en alternatieven te onderzoeken.

De klassieke rogeriaanse psychotherapie word de reflectieve benadering genoemd omdat de zorgvuldige weergave van de beleving van de cliënt van moment tot moment een belangrijk instrument is.
Empathische reflecties brengen ordening en verdieping in de narratieve constructie, bieden containment en validering van ervaringen, reveleren zin en betekenis in gebeurtenissen, en versterken de ik-functies bij de cliënt.
De identiteit krijgt meer vorm.

Empathische reflecties zijn krachtige interventies bij ernstige stoornissen waarbij

• Cliënten geen contact hebben met eigen belevingen
• Er sprake is van emotionele uitbarstingen
• Relaties zijn gekenmerkt door extreme afhankelijkheid of afwijzing

Het volhouden van empathische afstemming voorziet in belangrijke ontwikkelingsbehoeften van de cliënt.
Onvervormd spiegelen helpt de cliënt om zich belevingen toe te eigenen, woorden te vinden voor ervaringen die onbenoemd bleven, orde te scheppen in de chaos van sensaties, cognities en emoties.  

De experiëntiële benadering met focussen en emotiegerichte therapie

Experiencing is het lijfelijk emotioneel ervaren dat er is voordat de persoon er woorden voor heeft.

Gendlin legt het accent op de manier waarop de cliënt met zichzelf omgaat en wat hij kan (leren) doen voor herstel en optimale ontwikkeling.
Bij focussen blijft het accent op lijfelijk gevoelde componenten.
Emotiegerichte therapie vertrekt van emotionele componenten.

Focussen is een doeltreffende manier om in contact te komen met het ervaringsproces en het ontwikkelen.
In de therapie is focussen te herkennen aan een zoekende, niet-analytische manier van praten waarbij de cliënt in zichzelf aftast welke worden uitdrukken hoe hij iets ervaart.
Felt sense een vaag weten dat lijfelijk voelbaar is, waarvan de betekenis zich gaandeweg verduidelijkt dankzij de naar binnen gerichte aandacht.
Er komt beweging in de felt sense in interactie met de juiste uitdrukkingen, en hierdoor komen doorvoelde inzichten.

De therapeut helpt de cliënt door aanwezig te zijn als een respectvolle onvoorwaardelijke luisteraar die zijn oprechte belangstelling vormgeeft door de essentie vast te houden en te spiegelen.
Hij geeft sturing wanneer de cliënt terechtkomt in een pijnlijke zone of op een zijspoor raakt.

Focusstappen

• Ruimte maken
  De cliënt brengt aandacht in het lichaam en op te merken welke sensaties waarneembaar zijn
  • Als de cliënt het exploratieproces onderbreekt met kritische of devaluerende opmerkingen gericht op zichzelf zet de therapeut interventies in

Oplossingsgerichte therapie is krachtig wanneer de cliënt regelmatig uitgenodigd wordt om bij zichzelf te toetsen of een idee klopt, zodat zijn organisme ten volle kan instemmen met wat er voorgesteld wordt en de kans op succesvolle uitvoering groter wordt.

Emoties

Diverse problemen houden verband met emoties en de wijze waarop mensen informatie verwerken

• Basisemoties
  Zetten aan tot actie
• Complexere emoties
  Integreren informatie
• Primair adaptieve emoties
  Een reactie die overleving en welzijn dient
• Primair maladaptief
  Emoties die vastzitten en tot chronisch slecht voelen leiden
  Zijn het gevolg van traumatische ervaringen die onvoldoende erkend zijn
• Secundaire emoties
  Dienen als afweer tegen primaire emoties die als ongewenst beleeft worden
• Instrumentele emoties
  Hiermee worden anderen gemanipuleerd

De therapeut verwelkomt en benoemd emoties
Bij problematische emotionele ervaringen en expressies worden diverse actieve werkvormen gehanteerd.

In emotiegerichte therapie leren cliënten om zich sneller en beter bewust te zijn van hun emoties, hun vermogen om intense emoties te verdragen neemt toe, ze kunnen emoties adequater en authentieker uitdrukken zodat hun lijden erkent wordt en hun behoeften vervuld worden.

De interactionele benadering of interpersoonljike therapie

In de interactionele benadering staat echtheid voorop als interventievorm.
De eigen beleving van de therapeut, die hier en nu uitgelokt wordt in te interactie, functioneert als barometer en vorm het vertrekpunt van de interventies.
De therapeut confronteert en ontregelt door de gebruikelijke interactiestijl van de cliënt niet sociaal wenselijk te beantwoorden.
Deze interventies houden meer risico en worden pas aangewend als de therapeutische relatie voldoende stevig is en staan nooit los van empathie en aanvaarding.

Er is een therapeutische taak cliënten te confronteren met hardnekkige of dubbelzinnige interactiepatronen die bijdragen aan problemen die hier en nu in de relatie met de therapeut voelbaar zijn.

De interactionele therapeut registreert zijn spontane complementaire reactietendensen.
De therapeut moet ‘voelsprieten’ ontwikkelen voor impactboodschappen. Dit is loskomen van de inhoud en het interactionele appel registreren.
Hierna kiest de therapeut of hij ‘meegaat’ of zich niet-complementair opstelt en feedback geeft op wat zich hier en nu voordoet.
Bij deze metacommunicatie gaat de therapeut in op hoe de cliënt iets uitdrukt in gedragsmatige en emotionele feedback.
Daarna volgen andere interventies zoals positief herlabelen van het gedrag, nagaan wat de cliënt hoopt te bereiken, en de positieve intentie van de therapeut benadrukken. Hierbij wordt bij de cliënt getoetst wat de feedback oproept.

Door de zorgzame confrontatie van de therapeut leert de cliënt om legitieme interpersoonlijke behoeften te erkennen in plaats van ze om te zetten in gedrag waarmee een herhaling van vroegere problemen in het heden plaatsvindt.
De therapeut nodigt de cliënt uit te experimenteren met heldere communicatie zodat de cliënt kan evolueren naar gezond interpersoonlijk gedrag.

De existentiële benadering of zingevingstherapie

De existentiële benadering stelt als centrale vraag: wat betekent het als mens te leven?
Het wordt onderscheiden door aandacht voor levensvragen en zingeving. Het is geïnspireerd door filosofen, introduceert levenswijsheden en biedt vrijheid om vanuit intuïtie te handelen.
Naarmate de therapeut meer kennis en ervaring heeft, neemt het besef van ‘niet weten’ toe en beantwoord ze het onverwachte met meer openheid.

Existeren: in de wereld zijn.
Verschillende bestaansmodaliteiten

• Fysieke
• Sociale
• Psychische
• Spirituele
  In relatie tot een systeem van betekenis

In deze dimensies kan iemand zich meer of minder ontplooien, bewustzijn ontwikkelen, en gezond of problematisch functioneren.
Procesdiagnostich is het belangrijk om te exploreren binnen welke dimensie de storingen zich situeren en waar bijsturing nodig is.

De spirituele dimensie roept de vraag op of de mens zelf betekenis moet creëren of ontdekken.

Geloof in een transcendente werkelijkheid kan worden gezien als een afweermechanisme tegen de begrensdheid van het leven.
Ontkenning van de eindigheid van het leven kan een bron zijn van veel problemen.
De realiteit van de dood onder ogen zien motiveert om op elk moment het beste van het leven te maken en niet s uit te stellen.
Ontmoetingen met anderen het en het doorgeven van zaken die in het leven van belang zijn geven het leven zin.

Mensen die zinvolle doelen hebben, maken meer antivirale cellen aan dan mensen die alleen bezig zijn met hedonistisch geluk.

De positieve benadering of ‘existentieel welzijn’ –therapie

Cliëntgerichte psychotherapie polariseert positieve en negatieve ervaringen niet, maar belicht hoe ze door hun onderlinge dynamiek de loop van een mensenleven bepalen.
Wanner de therapeut kiest voor de positieve benadering, worden problemen niet ‘ontkend’.
De kracht zit in het goed omgaan met pijnlijke belevingen.

Existeniteel welzijn therapie geeft aandacht aan positieve aspecten.
hierdoor wordt de cliënt gestimuleerd om het beste van zichzelf en anderen op de voorgrond te zetten.

Drie hoofdwegen de Authentic happiness-theorie  

• Aangename leven
  Cultivering van positieve gevoelens zoals dankbaarheid, vergevingsgezindheid, en hoop
• Goede leven
  Kerntalenten worden aangewend voor belangrijke levensdomeinen zoals relaties, werk en hobby’s
• Zinvol leven
  Eigenbelang wordt overstegen. Het gaat om kwaliteiten zoals mededogen, dienstbaarheid en liefde

Positieve emoties leiden tot flexibelere en creatievere denkpatronen en efficiënter gedrag.
Ze stimuleren optimale ontwikkeling en voorkomen psychische problemen.