Psychische Stoornissen Bij Zedendelinquenten - van Marle - 2007 - Artikel

Er is sprake van een zedendelict als iemand slachtoffers maakt door zijn seksuele behoeften tegen diens wil aan een ander op te dringen. Er is een geleidelijke overgang tussen normaal en abnormaal seksueel gedrag, veel mensen betrappen zichzelf op een abnormale seksuele voorkeur. Dit levert het individu vaak ongewenste stress op, wat egodystoon gedrag veroorzaakt. Wat hyperseksueel gedrag is, is altijd cultuur en context gebonden. Transvestitisme en fetisjisme bijvoorbeeld, is niet strafbaar in onze cultuur. Wanneer iemand lijdt onder zijn seksuele beleving is er sprake van een zieke seksuele beleving (pathologie). Er is een aantal seksuele stoornissen, genaamd parafilieën, die zich niet direct hoeven te uiten in seksuele delicten, wel bestaat er een sterke drang om ze uit te voeren. Deze stoornissen staan in de DSM. De fantasie die met deze drang is verbonden, kan op zich al afdoende zijn, waardoor deze delicten niet optreden. Iemand kan echter ook streven naar daadwerkelijke vervulling van deze seksuele behoefte. Hierna treedt een periode van rust op, totdat de drang zich opnieuw aandient. De pleger weet dat zijn daden sociaal niet aanvaardbaar zijn en zal ervoor zorgen dat zijn daad zoveel mogelijk verborgen blijft. Bij een parafilie bestaat er een obsessie met een bepaalde, vaak stereotype en ongewone seksuele fantasie, met een daaraan verbonden verlangen dat kan leiden tot uitvoeren van het gedrag. Parafilieën worden onderverdeeld in hands-off delicten en hands-on delicten. Hierbij komt ook vaak agressie kijken, zowel instrumenteel (nodig om doel te bereiken) als expressieve agressie (agressie als lustvolle bezigheid). Onder hands-off delicten valt exhibitionisme, fetisjisme, scatologie, transvestitisme en voyeurisme. Hands-on delicten zijn frotteurisme, masochisme, necrofilie, pedofilie, sadisme en zoöfilie.

Een zedenmisdrijf kan, maar hoeft niet samen te gaan met een psychische stoornis. Ook door stress, groepsdruk of boosheid kan een zedenmisdrijf ontstaan. Of en hoe sterk het oorzakelijk verband tussen misdrijf en stoornis is, bepaalt de mate van verantwoordelijkheid van de pleger voor de daad. Een complicerende factor hierbij is dat seksuele delicten voor het merendeel worden gepleegd door delinquenten die ook andere antisociale en gewelddadige delicten plegen. Zuivere zedendelinquenten dienen als een aparte groep te worden beschouwd. Vaak is er sprake van co-morbiditeit, dat wil zeggen, het optreden van meer psychische stoornissen naast elkaar.

Het is belangrijk om goed onderscheid te maken tussen drangmatig en dwangmatig seksueel gedrag. Dwangmatig gedrag valt onder de impulscontrole stoornissen en er bestaat een onvermogen zichzelf te beheersen. Dwangmatig seksueel gedrag kan een uitvloeisel zijn van een obsessieve compulsieve stoornis. Dit gedrag wordt vooral gekenmerkt door dwangmatigheid, angstreductie na het voltooien va de daad en vervreemding van zichzelf in de beleving.

Zowel bij gebruik van alcohol als bij harddrugs als cocaïne treedt een verminderde impulscontrole op en worden normen en waarden afgezwakt. Ook de euforische werking van deze middelen is relevant. Hierdoor kan seksueel grensoverschrijdend gedrag optreden. De rol van alcoholgedrag is vooral het faciliteren van verboden gedrag. Alcohol helpt bepaalde remmingen door te breken bij personen die de neiging hebben seksuele delicten te plegen. Zowel het plannen als het middelenmisbruik dient dan te worden behandeld.

In de literatuur wordt weinig melding gemaakt van het voorkomen van seksuele misdrijven bij psychotische daders. Dit zou kunnen door de populatie waarin deze onderzoeken worden gedaan, namelijk speciale programma’s voor zedendelinquenten. Psychotische patiënten worden vaak doorverwezen naar speciale psychiatrische instellingen. Het aantal psychotische zedendelinquenten zou dus kunnen worden onderschat. Een zedendelict kan ontstaan onder bevelshallucinaties, wanen, manische perioden of eratomanie. Bij dit laatste is de patiënt er stellig van overtuigd dat iemand van hem houdt, wat vaak leidt tot stalking.

Iemand met persoonlijkheidsstoornis wordt vaak gekenmerkt door snelle prikkelbaarheid, tekortschietende impulscontrole en gestoorde relaties. Deze personen zijn niet in staat hun verlangens te beheersen. Toch blijven ze hun gedrag rationeel verklaren. Vooral de antisociale persoonlijkheidsstoornis komt veel voor bij zedendelinquenten. Psychopathie is niet opgenomen in de DSM, maar het blijkt dat aanwezigheid van psychopathie verhoogde recidivekans en verminderde behandelbaarheid voorspelt. Dit is dus wel essentieel om te meten.

Bij zwakbegaafde seksuele delinquenten is vaak sprake van aanranding, ze zijn vaak verlegen en seksueel onervaren, maar ook impulsief. Ze zoeken ook vaak meer toenadering tot weinig weerbare personen en kinderen. Van dementieën is bekend dat er decorumverlies ontstaat, waardoor de patiënt sneller ontremd raakt en toegeeft aan seksuele fantasieën. Belangrijk is het besef dat seksueel delinquent gedrag wel samen kan hangen met een psychische stoornis, en dat beiden gezamenlijk het beloop van de verdere delictsgeschiedenis bepalen, maar dat er niet vanzelfsprekend een oorzakelijk verband is. Over het algemeen raakt iemand door een psychische stoornis meer kwetsbaar. Dit heeft voor de behandeling consequenties. Eerst moet de psychische stoornis aangepakt worden, voordat de ziekelijke seksuele beleving kan worden aangepakt.

Bij een goede motivatie van de psychiatrische patiënt zal een medicamenteuze aanpak van de algemene psychische stoornis de eerste prioriteit zijn. Bij zwakbegaafdheid zal primair symptoombestrijding met behulp van medicatie plaats moetenvinden, aangezien de onderliggende aandoening niet rechtstreeks valt aan te pakken. Ook psycho-educatieve therapie kan worden toegevoegd. Bij de behandeling van parafilieën is een cognitief gedragstherapeutische benadering het beste. Drop-out van een behandeling wordt vaak veroorzaakt door comorbide stoornissen. Ook moet rekening gehouden worden met psychopathie, wat het beloop van de therapie zal beïnvloeden. Momenteel worden bij parafilieën een vaste volgorde van interventies aangehouden, op basis van de ernst van het psychiatrisch beeld. De stappen in de behandeling bestaan uit zes niveaus, met als bedoeling stap voor stap deviante seksuele fantasieën, aandrang en gedrag te onderdrukken, zodanig dat in lichte vormen de geslachtsdrift nog enigszins behouden blijft.

Seksuele delicten worden vaak ondergerapporteerd, onderzoeksgroepen zijn niet te vergelijken, er ontbreekt vaak een controle groep en populaties zijn vaak klein, hierdoor kunnen uitkomsten van verschillende studies slecht met elkaar vergeleken worden. Toch komt eenduidig een tweesplitsing in daders naar voren, de ene groep plegers verschilt nauwelijks van de normale populatie, de tweede groep heeft een psychische aandoening. Co-morbide stoornissen oefenen invloed uit op de behandelbaarheid en de behandeling van de pleger.

Het precieze verband tussen stoornis en zedendelict is nog onduidelijk, er moet meer onderzoek gedaan worden naar determinanten van seksueel grensoverschrijdend gedrag.