Psychische gezondheid en pleeggezinnen - Maaskant, van Rooij, Hermanns - Artikel

Kinderen worden vaak voor langere tijd in pleeggezinnen geplaatst, omdat zij een problematische geschiedenis hebben. Het doel van deze pleegzorg is het creëren van een veilige en stabiele omgeving die het kind moet beschermen en helpen bij de ontwikkeling. Er zijn echter veel kinderen bij wie de plaatsing niet goed verloopt en waarbij er negatieve uitkomsten in de volwassenheid zijn (zoals problemen op de arbeidsmarkt en met de criminaliteit). Het gewenste effect wordt dus niet altijd bereikt. Men verwacht dat zowel proximale als distale risicofactoren, zoals geestelijke gezondheidsproblemen, het opvoedingsproces verstoren.

Het transactionele model

Het transactionele model van Sameroff helpt ons te begrijpen hoe bepaalde factoren de ontwikkeling van een kind beïnvloeden terwijl deze opgroeit in een ingewikkeld systeem van variabelen. De ontwikkeling van een kind is het gevolg van een complexe interactie tussen beschermende factoren en risicofactoren, zowel in het kind zelf als in het systeem waarin het kind opgroeit. Er wordt onderscheid gemaakt tussen distale factoren en proximale factoren. Proximale factoren hebben een directe invloed op het kind, zoals de interactie tussen de ouders en het kind. Distale factoren hebben een indirecte invloed op het kind, zoals het inkomen van de ouders. Wanneer de kenmerken van het kind, de ouders, of de omgeving significant correleren met de negatieve ontwikkeling van het kind, worden deze als risicofactoren beschouwd. Het model stelt dat geen enkele risicofactor op zichzelf kan zorgen voor een negatieve ontwikkeling van het kind. Dit gebeurt alleen bij een accumulatie van risicofactoren, zowel distale als proximale, die de ontwikkeling van het kind dereguleren.

Risicofactoren

Een aantal risicofactoren die niet gerelateerd zijn aan de pleegzorg, maar wel het risico op geestelijke gezondheidsproblemen verhogen, zijn het mannelijk geslacht, een laag opleidingsniveau en een laag inkomen. Daarnaast bestaan er nog specifieke risicofactoren die voor problemen bij pleegkinderen kunnen zorgen. Zo blijkt dat met name kinderen die jonger dan zes jaar zijn en in een pleeggezin worden geplaatst meer risico lopen op slechte uitkomsten. Na hun plaatsing hebben zij meer kans op het ontwikkelen of het in stand houden van bestaande emotionele- en gedragsproblemen. Er werd ook gevonden dat wanneer kinderen langer in de pleegzorg zijn, zij meer plaatsingsproblemen ondervinden als gevolg van gedragsproblemen. Ook vake herplaatsing heeft negatieve gevolgen voor het internaliserende en externaliserende gedrag. Met betrekking tot de pleegouders is een negatieve en inconsistente ouderschapsstijl geassocieerd aan meer gedragsproblemen. Tot slot is het hebben van meer kinderen in het pleeggezin (zowel biologische als andere pleegkinderen) geassocieerd aan meer gedragsproblemen.

Resultaten

In dit onderzoek is gekeken naar de geestelijke gezondheid van Nederlandse schoolkinderen, beoordeeld vanuit het perspectief van de pleegouders, en gerelateerde risicofactoren. De resultaten laten zien dat er een breed spectrum bestaat van emotionele- en gedragsproblemen, van mild tot ernstig. Deze studie bevestigd de resultaten van eerder onderzoek dat kinderen in de pleegzorg hogere niveaus van geestelijke gezondheidsproblemen hebben.

Resultaten: risicofactoren

Met betrekking tot de risicofactoren werd een positieve relatie gevonden tussen geestelijke gezondheidsproblemen en de leeftijd van het pleegkind, met niet-biologische pleeggezinnen, de leeftijd waarop het kind in het pleeggezin wordt geplaatst, en het aantal voorgaande plaatsingen. Een interessant resultaat is dat de meer ervaren pleegouders ook vaker geestelijke gezondheidsproblemen bij hun pleegkinderen rapporteren. Hier kunnen verschillende verklaringen voor zijn. Zo kan het zijn dat de pleegouders die al veel ervaring hebben, vaker pleegkinderen met problemen worden toegewezen, omdat men denkt dat zij daar beter mee kunnen omgaan. Het zou ook kunnen zijn dat jongere pleegouders zulke kinderen minder vermoeiend vinden, er minder last van hebben, en het daarom minder rapporteren. Tot slot is uit onderzoek gebleken dat pleegouders die al vaker pleegkinderen hebben gehad, minder betrokkenheid (commitment) rapporteren, en geassocieerd zijn met een hogere kans op plaatsingsproblemen. Deze resultaten betreffen correlaties, en zijn geen indicatie van causatie! Het is dus belangrijk dat professionals bij het plaatsen van pleegkinderen goed kijken of zij de aanname maken dat oudere, meer ervaren pleegouders daadwerkelijk beter in staat zullen zijn voor een meer problematisch kind te kunnen zorgen dan jongere, minder ervaren pleegouders. Met betrekking tot individuele risicofactoren zijn er geen sterke associaties gevonden. Dit zou kunnen bevestigen dat individuele factoren niet zo belangrijk zijn, en dat het gaat om een accumulatie van risicofactoren. Dit is een ondersteuning voor het transactionele model.

Tot slot

Er kan ook gekeken worden naar de positieve plaatsingen. Zo blijkt uit resultaten dat er een positieve relatie bestaat tussen pro-sociaal gedrag en de lengte van de plaatsing, de leeftijd van de pleegouders, en plaatsing bij familie. Daar gedragsproblemen zijn gerelateerd aan plaatsingsproblemen, zo is prosociaal gedrag misschien gerelateerd aan goede plaatsingen. Het is tevens belangrijk te realiseren dat deze studie slechts tien procent van de variantie verklaart. Dat negentig procent onverklaard blijft, wijst er op dat bepaalde belangrijke variabelen niet in de analyse zitten. Een van die variabelen die in dit onderzoek niet kon worden meegenomen was de geestelijke gezondheidsgeschiedenis van de pleegkinderen. Dit betekent dat een geschiedenis van misbruik en/of mishandeling en dergelijke niet kon worden meegenomen in het onderzoek.