Lost in the Mall with Mesmer and Wundt: demarcations and demonstrations in the psychologies - Artikel

Niet-invasieve hersenapparaten worden steeds meer buiten de academische wereld gebruikt, maar het kost nog steeds moeite om de geloofwaardigheid ervan te bewijzen. Dit soort apparaten stellen men in staat om de hersenen te stimuleren zonder operatie. De apparaten hebben geen bijeffecten, op de mogelijkheid op een epileptische aanval bij gevoelige mensen na. Licht- en geluidsapparaten zijn op internet te koop als hersenapparaten, maar er worden ook tips gegeven hoe je je eigen hersenapparaat kan maken. Het doel is meestal spiritueel (hypnose bijvoorbeeld). Elektrische en magnetische stimulatie van de hersenen wordt met name in instituten gebruikt, maar niet iedereen is hier voorstander van. Voor deze mensen kan neurofeedback de oplossing bieden. Dit is hersengolftherapie waarbij de therapeut de hersengolfactiviteit meet met een EEG. Wanneer de hersenfunctie op een goed niveau zit, worden de hersenen beloond. Dit stopt als de hersenen niet op het goede niveau zitten. Onderzoekers willen graag bewijzen dat therapieën effectief zijn, maar hersentechnologieën zijn nog niet gevestigd als psychotherapeutische behandelingen.

Demonstratie

Ashmore onderscheidt drie vormen van demonstratie in de wetenschap (laten zien, presenteren en beargumenteren). Het is makkelijker om iets te demonstreren in een experimentele setting dan een therapeutische setting, omdat een experiment bijvoorbeeld niet onderhevig is aan de invloed van de sociale relatie, wat bij de therapeut-cliëntrelatie wel hevig van invloed is.

Experimenteren met licht en geluid

Een manier om de drie vormen van demonstratie te gebruiken is het construeren van een indrukwekkende geschiedenis voor een bepaald(e) veld, fenomeen of theorie. Op die manier kan men zeggen het fenomeen er altijd al geweest is, mensen herkennen het en kunnen het nadoen, en er zijn meerdere historische personen die er voor spreken. Dit is het geval voor de effecten van licht- en geluidsmachines. Een belangrijk persoon hierbij is William Grey Walter, die de positieve effecten van flikkerende lichten op de hersenen liet zien. Er werden echter ook bijeffecten gevonden, onder andere dat flikkerende lichten een epileptische aanval konden opwekken. Verschillende groepen mensen vonden deze bevindingen erg interessant. Er werd bijvoorbeeld hierdoor gevonden dat het licht hetzelfde effect kon opwekken als bepaalde drugs. Vervolgens werd een “droommachine” gemaakt, waarbij men “alles kon zien wat hij wilde” met behulp van de droommachine. Het werd ook opgepikt door de filmindustrie waarna er een aantal films over gemaakt zijn. De flikkereffecten werden zichtbaar gemaakt in private domeinen, werden nagespeeld in publieke domeinen en gepromoot door bekende personen. Vervolgens werd het flikkereffect gecombineerd met geluiden en werd gebruikt voor creativiteit, meditatie en ontspanning. De apparaten werden ook populair op dansfeesten. Door de jaren heen werd het voor allerlei doeleinden gebruikt. Vandaag de dag worden deze machines gepromoot voor zelfhulp en zelfexperimentatie. Binnen het wetenschappelijke domein is er weinig aandacht voor geweest omdat het met name in het publieke domein gepromoot is.

Elektrische en magnetische demonstraties

Net zoals bij de licht- en geluidsmachines begon het veld van elektrische en magnetische machines vroeg. In alle experimenten werd er iets zichtbaar gemaakt, namelijk flikkerpercepties en spierbewegingen. Sommige experimenten werden theatraal nagespeeld. Ook de derde manier van demonstreren kan teruggevonden worden. Mesmer was een promoter van de magnetische stimulatie. Aan het einde van de negentiende eeuw was het idee dat elektrische en magnetische kracht energie geeft erg populair. Het werd gezien als oplossing voor allerlei fysieke problemen. Een probleem is echter dat bepaalde effecten goed zichtbaar te maken zijn. De toepassing in de psychologie, zoals het genezen van een depressie, is echter moeilijker waar te nemen en moet nog steeds verdedigd worden.

Neurofeedback als een spirituele wetenschap

Neurofeedback is in Europa relatief nieuw, terwijl het in Amerika al langer onderwerp van onderzoek is. Er is veel onenigheid over de methode, resultaten en definitie van neurofeedback. Er zijn geen strikte standaarden voor opgesteld. Daarbovenop is er ook geen wetenschappelijke overeenstemming. In Amerika wordt neurofeedback geassocieerd met meer spirituele termen. In de kranten wordt neurofeedback vaak genoemd in combinatie met bijvoorbeeld meditatie en yoga. Zowel de spirituele als de wetenschappelijke experimenten zijn in het publiek duidelijk gedemonstreerd door de jaren heen. Als therapie is het sterk gepromoot in het publieke domein, maar is niet sterk afgebakend, en daarom niet sterk gevestigd in het wetenschappelijke domein. Dit kan komen omdat neurofeedback een collectieve ervaring is tussen cliënt en therapeut, waarbij de therapeut gedeeltelijk afhankelijk is van de acties van de cliënt. Om de effecten van neurofeedbacktherapieën te demonstreren, moeten de veranderingen die plaatsvinden tijdens de therapie ook in het publieke domein komen. Dit kan bijvoorbeeld via informatie op het internet, maar geeft nog geen wetenschappelijke geloofwaardigheid. Om het geloofwaardig te maken, moet de therapie evidence-based worden getest. Wat er wellicht ook mist is een representatieve woordvoerder. De conclusie is dat wetenschappelijke geloofwaardigheid gedeeltelijk afhangt van hoe een techniek gedemonstreerd wordt.