Kiesstelsels en coalitievorming (2012) - Camps en Van der Woude - Artikel

Sinds de invoering van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging in 1917 is het aantal politieke partijen in Nederland zo hoog dat nog geen enkele partij de absolute meerderheid heeft weten te veroveren in de Tweede Kamer. De nadelen hiervan komen tot uiting bij de combinatie van ons kiesstelsel met de Nederlandse regeringsvorm. Dat is namelijk een parlementair stelsel, wat betekent dat de personele en partijpolitieke samenstelling van een kabinet rust op de steun van een meerderheid in de Tweede Kamer, waardoor coalities moeten worden gevormd.

Coalitievorming is een frustrerend en tijdrovend proces. Er wordt nagedacht over het anders vormgeven van de Nederlandse parlementaire democratie; bijvoorbeeld het verminderen van het aantal politieke partijen of een nieuwe procedure van kabinetsformatie. De grondwettelijke overgang van het meerderheidsstelsel naar evenredige vertegenwoordiging in de twintigste eeuw verliep goed, maar hierdoor vervaagde de scheiding tussen partijen met een duidelijk linkse of rechtse signatuur. Vanwege de hedendaagse noodzaak tot coalitievorming verwatert de politieke signatuur van de coalitie vooral in het moeten sluiten van compromissen tussen partijen die wezenlijk van opvatting verschillen. Een uitkomst hiervoor zouden andere kiesstelsels zijn. Door bijvoorbeeld het invoeren van een kiesdrempel, komen partijen die niet minstens een bepaald percentage van de stemgerechtigde kiezers hebben niet in aanmerking voor een zetel. De hoogte van de kiesdrempel is hierbij van belang. Een nadeel hieraan is dat een groot aantal stemmen verloren gaat; mensen gaan strategisch stemmen of komen niet meer opdagen. Een andere mogelijkheid is het hebben van slechts drie of vier grote, maar uiteenlopende partijen, die geen van allen een absolute meerderheid hebben en elkaar in een voortdurende politieke patstelling houden. Het samenvoegen van elementen van een meerderheids- en districtenstelsel kan ook een oplossing zijn; zie het Franse kiesstelsel. Dit kiesstelsel leidt, in tegenstelling tot het Nederlandse, tot de vorming van twee grote politieke blokken. Kleine partijen worden hierdoor benadeeld; zij kunnen besluiten zich aan te sluiten bij grote partijen, of besluiten te blijven bestaan met het risico te zwichten onder de absolute-meerderheidseis, of zich helemaal terug te trekken. Ongeacht het kiesstelsel zullen coalities tussen collegiale (regering) en niet-collegiale (volksvertegenwoordiging) gevormd worden, of het nu grotendeels voor of na de verkiezingen gebeurt. Daarnaast wordt in ons stelsel de invloed van kleinere partijen, hoe gering die invloed ook is, toch meegenomen in het regeringsbeleid, waardoor iedere kiezer wel iets van zichzelf herkent in het beleid, waardoor zij zich in ieder geval vertegenwoordigd voelen.