Jeugd, cultuur en seks - Vanwesenbeeck - 2014 - Artikel

Bij seks denken mensen vooral aan de geslachtsdaad, de emotionele aspecten worden hierbij vaak afwezig gelaten. Seks is een veel omvattende kerndimensie in ieders leven. De dimensie omvat het biologische geslacht, gender, seksuele identiteit en oriëntatie, erotiek, hechting en intimiteit, en reproductie. Seksualiteit wordt beleefd en vormgegeven in gedachten, fantasieën, verlangens, overtuigingen, waarden en normen, praktijken, rollen en relaties. Het is een misvatting dat seksualiteit privé is. Ook alles wat zogezegd ‘in de slaapkamer afspeelt’ is doordrenkt met cultuur en gekleurd door allerlei maatschappelijke omstandigheden.

Heteroseksuele dubbele moraal

De heteroseksuele moraal is het geheel aan normatieve opvattingen over wat gepast seksueel gedrag is voor vrouwen en voor mannen. Opvattingen over de vrouw en de man worden vaak radicaal tegenover elkaar afgezet (dit wordt ook wel dichotomisch denken genoemd). In het heteroseksuele paradigma staat seksueel verlangen te boek als actief en mannelijk en het verleidelijke, passieve object van dat verlangen als vrouwelijk (mannen zijn seksueel, vrouwen sexy).

Vrouwen worden vaak beschouwd met grote ambivalentie, enerzijds vertegenwoordigen ze de ultieme seksuele aantrekkelijkheid, anderzijds worden ze beknot in seksueel gedrag en initiatief. Dit was ook al te zien in de 18^e eeuw toen het helemaal niet geaccepteerd was dat vrouwen plezier beleefden aan seks; het zou de controle van mannen over het nageslacht bedreigen. Het culturele residu hiervan is de opvatting dat een goede vrouwelijke seksualiteit terughoudend, dienstbaar en kwetsbaar is. Dit komt overeen met hoe mensen denken over vrouwelijkheid als bijvoorbeeld bescheiden en zorgzaam. Van mannen wordt juist verwacht dat ze assertief en zakelijk zijn, prestaties leveren en respect afdwingen. In het echt verschillen mannen en vrouwen op deze punten veel minder van elkaar maar we worden gevoed met de gedachte dat mannen en vrouwen essentieel van elkaar verschillen. Daarbij komt ook nog het romantische ideaal, kwesties van eer en de commerciële seksualisering die veel invloed hebben op de heteroseksuele moraal.

Gendertypisch: is de mate waarin iets in overeenstemming is met genderstereotypen.

Genderseksnormativiteit: is het geheel aan normatieve opvattingen over gender en seksualiteit.

De dubbele moraal is schadelijk voor de gezondheid

Door de ambivalentie van de vrouwelijke moraliteit ondervinden vrouwen de grootste nadelen van de dubbele moraal door risico’s van reputatieschade en seksueel geweld. Vrouwen voelen vaak meer schuld en schaamte over seksualiteit en zijn onzeker over hun eigen lichaam. Dit doet afbreuk aan seksuele zelfwaardering en seksueel plezier en resulteert in ambivalentie en vermijding van seks. Dit wordt een negatieve seksualiteit genoemd. Vrouwen die sterker geloven in de dubbele moraal stellen zich tijdens seksuele interactie passiever op, hebben minder kennis over seks en meer moeite om over seksualiteit te communiceren met hun partners.

De dubbele moraal heeft sterke invloed op de machtsdynamiek binnen heteroseksuele relaties en is het recept voor fundamentele ongelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Ook zorgt het ervoor dat vrouwen de verwachting hebben dat gedurende relatie intense emoties blijven bestaan en mannen een evenmin haalbare hoop hebben voor blijvende seksuele passie. Onderzoek laat zien dat mensen die er gender traditioneel zijn het minst tevreden zijn over hun relatie, vaak doordat de kloof tussen de verlangens van de man en vrouw te groot is. De traditionele genderrollen doen de rationele en de seksuele gezondheid geen goed.

De dubbele moraal als hefboom

Tijdens de adolescentie lijken de effecten van genderseksnormativiteit op seksualiteitsbeleving en seksuele gezondheid extra groot. De dubbele moraal heeft namelijk ook invloed op de algemene identiteitsontwikkeling en seksualiteit is in deze periode fundamenteel verweven met de manier waarop jongeren zichzelf beleven en in de wereld staan. De adolescentie is de periode waarin het vinden van een balans tussen autonomie en verbondenheid de primaire ontwikkelingstaak vormt, de intieme relaties tijdens deze periode zijn het oefenterrein voor het vinden van deze balans.

Jongens worden verwacht echte heteroseksuele masculiniteit te ontwikkelen, dit is waarschijnlijk minder ambivalent dan bij meisjes, maar het stelt niettemin eisen waar niet gemakkelijk aan voldaan kan worden. Daarnaast beperkt de norm van masculiniteit de ontwikkeling van emotionaliteit, openheid en responsiviteit.

Bij meisjes lijkt de dubbele moraal juist ontwikkeling van autonomie, subjectiviteit en assertiviteit in de weg te staan. Seksuele subjectiviteit is de ervaring van jezelf als seksueel wezen dat recht heeft op seksueel plezier en seksuele veiligheid.

Objectiveringstheorie

De dubbele moraal nodigt meisjes uit vooral hun object kant te ontwikkelen waardoor ze zichzelf vaak meer zien als object waarmee iets gedaan wordt dan als iemand die zelf iets doet. Deze objectivering heeft vaak negatieve gevolgen voor de emotionele gezondheid en geestelijke gezondheid, het cognitieve vermogen en andere prestaties.

The glass slipper effect: vrouwen die hun romantische partners op onbewust niveau sterker blijken te associëren met heldendom en ridderlijkheid zijn terughoudender in hun professionele ambities en in de financiële doelen die ze zichzelf stellen. Tegenwoordig vinden er op dit gebied echter grote verschuivingen plaats.

Het beeld hierboven beschreven is echter wel eenzijdig, het conformeren aan normen levert vaak consistentie op bij mensen. Daarnaast zijn er factoren in iemands leven als bijvoorbeeld een warm emotioneel klimaat in het gezin van herkomst die een buffer vormen voor de dubbele moraal.

Volgens de het artikel leven we in een half veranderende wereld. Oude wetmatigheden kalven af, de moraal is minder rechtlijnig en minder eenduidig. Maar nieuwe ideeën en praktijken zijn nog aarzelend, vaak fragmentarisch, niet zelden tegenstrijdig en soms ronduit ouderwets. Meisjes worden seksueel steeds actiever, openlijker en assertiever. Ook komt seks met andere meisjes steeds vaker voor en twijfelen steeds meer vrouwen aan hun seksuele geaardheid. Ook jongens doen aan ‘gender bending’. Er is geen sprake meer van hegemonie van een bepaalde ideologie of van een enkel systeem van normen en waarden.

Opvallend is dat de seksuele norm voor jongens ook meer dubbel lijkt te worden: er wordt nog steeds verwacht dat ze seksueel competent zijn, maar macho gedrag wordt steeds minder gewaardeerd. Ook is er zorg over de maatschappelijke positie van jongens (jongens zijn de nieuwe meisjes). Ze hebben achterstanden in onderwijs, op de arbeidsmarkt en qua gezondheid. Mannen kunnen eerder terug grijpen op traditioneel masculien gedrag als ze in de verdrukking dreigen te komen en dit gedrag wordt juist minder geaccepteerd.

Over de hele wereld wijken jongeren af van de traditionele scripts maar de meerderheid houdt zich er aan. Uit onderzoek in Nederland blijkt dat gevoelens van onzekerheid, schuld en schaamte niet zijn verdwenen bij meisjes, ze zijn ook nog steeds minder assertief en worden vaak overgehaald voor seks en ervaren hun eerste keer vaak negatief. Meisjes stellen de grenzen, trekken de contouren, maar jongens kleuren ze in en blijven vaak niet eens binnen de lijntjes.

Impliciete attituden

Als je kijkt naar moraal en stereotypen is het niet voldoende alleen naar cognities te kijken aangezien een deel zich onbewust afspeelt. Dit worden ook wel impliciete attituden genoemd. Mensen dragen onbewust normen uit, ook wel ‘norm sending’ genoemd, en wekken wederzijds verwachtingen waaraan ze vervolgens wederzijds voldoen. Stereotypen werken als een selffulfilling prophecy. De dubbele moraal fungeert als vliegwiel in een doorlopend sociaal proces van impliciete wederzijdse verwachtingen en het automatisch tegemoetkomen daaraan.

Een tweede reden waarom niet alleen naar meningen gevraagd kan worden, in een enquête naar deze subtiele sociale processen, is dat alle processen context afhankelijk zijn. We stemmen ons continu op elkaar en op de specifieke omstandigheden af. Aangezien we steeds veranderen in wisselwerking met onze omgeving doet het stereotype gedrag zich soms wel en soms ook niet voor. Ook biologie is belangrijk bij het onderzoek naar seksuele stereotypen maar ook hier weten we nog lang niet alles over.