Increasing the efficacy of cue exposure treatment in preventing relapse of addictive behaviour - Havermans & Jansen (2003) - Artikel

De behandeling waarin een drugsverslaafde herhaaldelijk wordt blootgesteld aan stimuli die verbonden zijn aan het verslaafde gedrag noemen we ook wel cue exposure with response prevention (CERP). De reactie die deze cues oproepen worden ook wel geconditioneerde drugsresponsen genoemd. Dit kan psychofysiologisch, gedragsmatig of subjectief zijn. De respons vergroot de kans dat een verslaafde drugs inneemt. De behandeling leidt tot een geleidelijke uitdoving van de geconditioneerde drugsrespons. Helaas heeft nog geen enkel onderzoek een substantieel effect op terugval gevonden van deze behandeling. Blijkbaar generaliseert het effect niet buiten de behandeling. Dit is te verklaren door het feit dat geconditioneerde responsen weer kunnen herstellen na uitdoving. Er worden in dit artikel een aantal manieren beschreven waarop CERP verbeterd kan worden zodat het wel effectiever is in het bestrijden van terugval. Allereerst wordt er een stuk achterliggende theorie uiteengezet.

Pavlov gaf al aan dat uitdoving niet voor altijd is. Uitgedoofde responsen kunnen herstellen, dit noemt hij spontaan herstel. Daarnaast blijkt uit het renewal effect dat uitdoving niet hetzelfde is als het on-leren van een associatie. Het renewel effect houdt in dat een geconditioneerde respons na uitdoving kan hernieuwen als de geconditioneerde stimulus wordt aangeboden in een omgeving anders dan die van de uitdoving. De verklaring van Bouton (1994) luidt als volgt: na uitdoving voorspelt een stimulus de presentatie en de absentie van een ongeconditioneerde stimulus. Dus de geconditioneerde stimulus heeft een prikkelende betekenis tijdens conditionering en een inhibitorische betekenis tijdens uitdoving. Spontaan herstel van een respons kan voorkomen omdat iemand de betekenis van een geconditioneerde resons niet opvat in een andere omgeving.

De behandeling van drugsverslaafden is moeilijk omdat zij op veel verschillende plekken en in verschillende situaties drugs gebruiken. Er zijn dus te veel praktische problemen om een ‘standaard’ CERP aan te bieden. Het aanbieden van CERP in verschillende omgevingen zou de kans op generalisatie vergroten. Echter, CERP aanbieden in meerdere omgevingen zorgt voor een vertraging van de uitdoving. Bovendien is het onduidelijk hoeveel verschillende omgevingen er nodig zijn. De perfecte CERP zou een behandeling zijn die tegen renewal effecten en spontaan herstel werkt, en bovendien rekening houdt met bovenstaande problemen.

Een veelbelovende optie is het toevoegen van zogenaamde retrieval cues in de CERP behandeling. Retrieval cues zijn opvallende kenmerken van een uitdovingsomgeving, waardoor de inhibitorische betekenis van de geconditioneerde respons wordt herkend buiten de omgeving. Als een retrieval cue buiten de oorspronkelijke omgeving wordt gepresenteerd, verlaagt dat de kans op renewal. Voorbeelden zijn bepaalde kleding dragen tijdens cue exposure sessies, of een herinneringskaart (wat doe ik als ik terugval?) gebruiken.