Evaluating theories - Dennis & Kintsch (2007) - Artikel

Volgens Popper (1959) zijn alle theorieën onjuist. Echter, sommige theorieën zijn meer onjuist dan anderen. Er zijn namelijk theorieën die voordelig zijn voor wetenschappelijke kennis en ervoor zorgen dat wetenschappers voorspellingen kunnen doen over de toekomst onder bepaalde omstandigheden. Er is een verschil tussen formele theorieën en theorieën in verbale vorm. De eerste worden gebruikt in de ‘harde’ wetenschap zoals wiskunde en de tweede in de ‘zachte’ wetenschap zoals psychologie. Formele theorieën worden de laatste tijd ook toegepast op de zachte wetenschap, het geeft meer precisie en consistentie. Ook verminderd het verschillende biases. Een theorie kan erg nuttig zijn wanneer er wordt voldaan aan de volgende voorwaarden:

1). Descriptive adequacy. Komt de theorie overeen met gedrags-, psychische en neurowetenschappelijke data? Waarschijnlijk is dit het belangrijkste criterium. Data wordt voornamelijk verzameld door vragenlijsten, labexperimenten of psychologische metingen, maar ook gesprekken en neuro-anatomische data speelt een rol in de psychologie. Vaak wordt er gebruik gemaakt van hypothese –en significantie toetsen. Dit houdt in dat er (vaak twee) hypothesen worden opgesteld waarvan er één juist blijkt te zijn wanneer de theorie ook juist is. Het gebruiken van deze methode leidt tot onderbouwing voor de conclusie of er een verandering heeft plaatsgevonden. De theorie wordt zo getest tegen de data. Echter het is niet mogelijk om op deze manier te constateren dat er géén verschil is. het kan altijd zijn dat er te weinig proefpersonen meededen of dat het effect er wel was, maar te klein. Het gevaar is dat dat er niet een theorie wordt geformuleerd en getest wordt door hypothese-testen, maar dat er een eindeloze set problemen wordt geproduceerd.

Het voordeel van een formeel model is dat het goed laat zien hoe de theorie aansluit op de data (Pitt & Myung, 2002). Daarnaast kan het opstellen van een formeel model meer inzicht geven in de relatie tussen variabelen gegeven de waarden van de parameters. Zo kunnen er meer vragen worden gesteld en er kan beter worden verwoord dat de data precies betekent.

2). Precision and consistency. Is de theorie duidelijk genoeg beschreven zodat er geen ambiguïteit ontstaat in het interpreteren ervan? Een kritiekpunt van psychologische theorieën is dat er vaak vage en niet precieze taal wordt gebruikt. Dit zorgt ervoor dat het niet duidelijk is welke data de theorie zou ontkrachten. Ook ontstaat hierdoor verwarring over of een theorie aansluit bij andere experimentele situaties.

3). Coherence and consistency. Hierbij gaat het erom dat een theorie geen logische fouten bevat, hier moet vooral voor gewaakt worden wanneer een theorie in verbale vorm wordt gepresenteerd. Een veelvoorkomend probleem is dat een theorie vaak circulaire beweringen doet, daarnaast moet een theorie consistent zijn. Zowel binnen de psychologie als daarbuiten. Daar wordt mee bedoeld dat op dit moment natuurkundige wetten de beste verklaring geven voor hoe de wereld in elkaar zit. Theorieën die hierop aansluiten blijven beter bewaard.

4). Predictions and falsifiability. Een theorie moet falsifieerbaar zijn (Popper, 1959). Op die manier kan iemand niet-ambigue voorspellingen afleiden uit de theorie. Daarnaast kunnen er alleen dan testen gedaan worden die de theorie eventueel ontkrachten. Het verifiëren van voorspellingen zorgt voor een sterker geloof in de theorie. Echter voorspellingen die de theorie juist ontkrachten geven meer informatie dan voorspellingen die de theorie bevestigen.

5). Postdiction and explanation. Voorspellen is alleen mogelijk onder erg strikte voorwaarden in het lab, maar niet in een natuurlijke omgeving. De verklaringen die worden gegeven voor gedrag zijn vaar niet predictief, maar postdictief, die zwakker zijn dan predictieve verklaringen. Echter, het geven van predictieve verklaringen kan geen doel op zich zijn behalve in zeer beperkte omstandigheden. In plaats daarvan wordt er een verklaring gegeven nà het gedrag – postdictief.

6). Parsimony. Volgens Ockham's razor is de meest simpele theorie de beste theorie, wanneer er kan worden gekozen voor meerdere verklaringen van een fenomeen. Het is belangrijk dat een theorie past bij de gevonden data én dat het de simpelste verklaring is. zowel descriptive adequacy en parsimony worden tegelijkertijd nagestreefd.

7). Originaliteit. Theorieën kunnen erg verschillend lijken, maar in de bredere implicaties hetzelfde zijn. Dan is het moeilijk de twee te vergelijken. Wanneer mensen bijvoorbeeld letters moeten identificeren kan dezelfde theorie ondersteund worden, maar er kunnen andere leer-assumpties zijn gebruikt. Twee studies kunnen exact dezelfde voorspellingen doen, gebaseerd op andere assumpties.

8). Breadth. In de natuurkunde wordt er voornamelijk naar gestreefd dat fenomenen zoveel mogelijk worden samengenomen, terwijl in psychologie deze juist worden opgesplitst. Echter, dan houdt je theorie slechts stand onder hele specifieke condities. Vandaar dat ernaar wordt gestreefd dat een theorie zo breed mogelijk is.

9). Usability. Goede wetenschappelijke theorieën moeten actuele sociale problemen aanpakken. In het ‘’Science: The endless frontier’’ legt Vannevar Bush (1945) uit dat wanneer het gaat om technologische innovatie, basisonderzoek en toegepast onderzoek aan het andere eind van het continuüm staan. Recentelijk is er een nieuwe assumptie gekomen dat basis –en toegepast onderzoek ook kan worden gecombineerd (Stokes, 1997). Op die manier sluit een goed onderzoek (en de theorie) aan op het vervullen van een sociale behoefte.

10). Rationality. Maakt de theorie beweringen over het bewustzijn die redelijk zijn gegeven de evolutietheorie? Bijvoorbeeld; Anderson (1990) beweert dat het cognitieve systeem is wat het is omdat het zich zo heeft aangepast in de evolutie. Op die manier kan worden beargumenteerd dat psychologische processen door omgevingsfactoren worden bepaald. Het is niet altijd makkelijk om de relevante omgevingsfactor te identificeren, echter wanneer dat lukt geeft het een krachtig bewijs om een theorie te ondersteunen.