EMDR: Eye movements superior to beeps in taxing working memory and reducing vividness of recollections - van den Hout & Engelhard (2010) - Artikel

EMDR (eye movement desensitization and reprocessing) is ongeveer twintig jaar geleden geïntroduceerd als behandelmethode voor PTSS. EMDR blijkt effectief voor PTSS, net zo effectief als cognitieve gedragstherapie. Bovendien zijn er significante effecten van oogbewegingen gevonden, waarbij oogbewegingen tijdens het oproepen van aversieve herinneringen de levendigheid en emotionaliteit van de herinneringen doen afnemen. Tijdens het oproepen van herinneringen zijn deze ‘labiel’, waardoor ze beïnvloed worden door de ervaringen die men tijdens het oproepen heeft. We gebruiken ons werkgeheugen om herinneringen op te roepen, en de capaciteit van dit werkgeheugen is beperkt. Als we tijdens het oproepen van een herinneringen een tweede taak uitvoeren, is er minder capaciteit beschikbaar voor het oproepen. Daardoor neemt de levendigheid en emotionaliteit af. Oogbewegingen zijn zo’n ‘tweede taak’. EMDR maakt gebruik van de labiele staat van herinneringen tijdens het oproepen en van het feit dat reconsolidatie wordt beïnvloed door de aard van het oproepen van herinneringen.

Horizontale en verticale oogbewegingen zijn even effectief. Taken die nauwelijks capaciteit nodig hebben (zoals simpel tikken met de vingers), hebben geen effect, maar meer complexe bewegingen wel. Niet alleen kan EMDR gebruikt worden voor trauma’s, ook negatieve ideeën over toekomstige gebeurtenissen kunnen ermee behandeld worden. Daarnaast hebben mensen die slecht zijn in multitasken meer baat bij bijvoorbeeld oogbewegingen tijdens het oproepen.

Het werkgeheugen bestaat uit drie subsystemen:

• Central executive (CE): de allocatie en verdeling van aandacht tussen taken, activatie van geheugen, terughalen van herinneringen, inhibitie van afleiding en retrieval strategieën selecteren.

• Visuospatial sketchpad (VSSP): visuospatiële informatie doorvoeren.

• Phonological loop (PL): verbale informatie doorvoeren.

Welke onderdelen worden beïnvloed door taken als oogbewegingen? Over het algemeen stelt de theorie dat er sprake is van modaliteits-specificiteit. Oogbewegingen zouden invloed moeten hebben op de VSSP en verbale taken op de PL. Bij onderzoek is gevonden dat oogbewegingen de levendigheid van beelden verkleinen doordat ze tijdelijk het behoud en de manipulatie van traumatische beelden in de VSSP verstoren. Over het algemeen is er gevonden dat bijvoorbeeld oogbewegingen en tellen geheugeneffecten hebben. Deze effecten zijn zowel algemeen, met invloed op de CE, als modaliteitsspecifiek, met invloed op de VSSP of PL.

Een alternatief voor oogbewegingen is binaurale stimulatie: de patiënt draagt een koptelefoon en hoort piepjes rechts en links. Er zijn geen gecontroleerde data voor deze manier gerapporteerd. De vraag is of deze manier een beroep doet op het WM, omdat er geen actieve cognitieve of motorische handelingen voor nodig zijn.

In vijf experimenten kijken de onderzoekers van dit artikel naar het effect van binaurale stimulatie en oogbewegingen.

• In experiment 1 is gevonden dat oogbewegingen een substantiële vertraging van de reactietijd (als reactie op een auditieve prikkel) veroorzaken, wat impliceert dat oogbewegingen de CE beïnvloeden.

• In experiment 2 is gevonden dat het doen van sommen de reactietijd op visuele prikkels verlaagt.

• In experiment 3 werd gebruik gemaakt van een RIR (random interval repetition task), waarbij reactietijden werden bekeken, en de auditieve prikkels random werden aangeboden. Reactietijden bij een dergelijke taak zijn korter dan bij andere taken. In dit experiment werden inderdaad substantieel kortere reactietijden gevonden dan in experiment 1 en 2. Mogelijk is daarom deze taak gevoeliger voor CE taxing. Ook in dit experiment werd gevonden dat oogbewegingen zorgen voor interferentie. Ook binaurale stimulatie gebruikt CE bronnen, maar dit effect is klein in vergelijking met oogbewegingen.

• In experiment 4 werd gevonden dat oogbewegingen en de daarbij komende taxing van het WM de levendigheid en emotionaliteit doen afnemen. Binaurale stimulatie heeft vrij weinig effect op de levendigheid van herinneringen.

Ongeveer 50% van de EMDR behandelingen worden uitgevoerd met behulp van binaurale informatie in plaats van oogbewegingen. Binaurale stimulatie maakt inderdaad gebruik van de CE, maar vier keer zo weinig als dat oogbewegingen dat doen. Voor emotionaliteit hebben oogbewegingen geen sterkere effecten dan andere methoden, maar voor levendigheid wel. Ook binaurale stimulatie heeft hier effect, maar dit is slechts eenderde van het effect van oogbewegingen. In de klinische praktijk zijn EMDR sessies veel langer, en het lijkt logisch dat de effecten dan ook vergroot worden. Het is niet logisch dat een auditieve taak de VSSP gebruikt, net zoals dat het niet logisch is dat een visuele taak de PL gebruikt. De data die in de experimenten zijn gevonden ondersteunen de CE uitleg van het onderdeel oogbewegingen van EMDR.

Er zitten een aantal beperkingen aan de hier uitgevoerde experimenten. Ten eerste worden de klinische effecten van binaurale stimulatie ten opzichte van oogbewegingen niet getest. Daarnaast wordt de kwaliteit van negatieve herinneringen beoordeeld door zelfrapportage. Bovendien zijn de langetermijneffecten niet getest.