Elettronica Sicula S.p.A. (Verenigde Staten t. Italië) - Arrest

Internationaal Gerechtshof, 20 juli 1989, Elettronica Sicula S.p.A. (Verenigde Staten t. Italië)

Onderwerp

Internationaal recht. Mag een staat bedrijven vertegenwoordigen? Wanneer is er sprake van uitputting van nationale rechtsmiddelen?

Relevante wetsartikelen en beginselen

Verdrag van Verdrag van Vriendschap, Handel en Scheepsvaart (VVHS) en de Aanvullende Overeenkomst

Casus

In 1955 bezit Raytheon, een Amerikaans bedrijf, 14% van de aandelen in Elettronica Sicula (ELSI), een Italiaans bedrijf. Gedurende de jaren 1956 tot 1967 breidt Raytheon het aantal aandelen uit naar een totaal van 99.16%. De overige aandelen kwamen in 1967 in handen van Machlett, een dochteronderneming van Raytheon. ELSI werd opgericht in Palermo en specialiseerde in elektronische componenten. Tussen 1964 en 966 maakte ELSI winst, dit was echter te weinig om alle kosten die eerder gemaakt waren te vereffenen. Er werd daarom geen dividend uitgekeerd. In 1967 begon Raytheon stappen te ondernemen om ELSI zelfvoorzienend te maken. Tegelijkertijd werden er in Italië meerdere gesprekken gevoerd met Italiaanse ambtenaren en bedrijven, met als doel een Italiaanse partner voor ELSI te vinden die de economische macht en invloed had om de mogelijkheid van ondersteuning vanuit de regering te onderzoeken. Deze gesprekken leidden echter niet tot het gewenste resultaat en een oplossing voor de financiële problemen waar ELSI mee kampte. Raytheon en Machlett, als aandeelhouders in ELSI, begonnen concrete plannen te maken om ELSO te sluiten, om zo hun eigen verliezen te minimaliseren. Op 28 maart 1968 werd besloten de activiteiten van ELSI te staken. Er waren echter nog gesprekken gaande met Italiaanse ambtenaren die benadrukte ELSI nog niet te sluiten of de werknemers te ontslaan. Een dag later werden de werknemers echter toch per brief ontslagen.

Op 1 april 1968 vordert de burgemeester van Palermo met onmiddellijke ingang de fabriek en de aanverwante activa van ELSI voor een periode van zes maanden. Hiertegen stelde ELSI administratief beroep in, dat op 22 augustus 1969 werd toegewezen. Tevens werd op 26 april 1968 een faillissementsaanvraag ingediend. Zij verwees naar de vordering ingesteld door de burgemeester als reden waarom het bedrijf de controle over de fabriek had verloren en dat de openstaande betalingen niet vereffend konden worden. Op 16 juni 1970 wordt er door de curator van ELSI een zaak aangespannen tegen de burgemeester van Palermo en de minister van Binnenlandse Zaken ter compensatie in de vorm van een schadevergoeding voor de geleden schade voor het verlies van gebruik van de fabriek ten tijde van de vordering. Deze compensatie wordt door het Hof van Palermo toegewezen.

In november 1985 werd het daadwerkelijke faillissement gesloten. Raytheon en Machlett ontvingen als aandeelhouders geen uitkering.

Op 6 februari 1987 wordt door de Verenigde Staten een zaak aangespannen tegen Italië wegens vermeende schendingen van het Verdrag van Vriendschap, Handel en Scheepsvaart (VVHS) en de Aanvullende Overeenkomst. De Verenigde Staten willen schadeloos worden gesteld voor de onteigening van ELSI. Italië beroept zich er in eerste instantie op dat het Gerechtshof geen jurisdictie heeft nu de nationale rechtsmiddelen niet zijn uitgeput.

Overwegingen Internationaal Gerechtshof
Het Gerechtshof spreekt zich als eerste uit over de vraag van ontvankelijkheid van de het Gerechtshof. Italië heeft bezwaar ingediend tegen de jurisdictie van het Gerechtshof nu, in de ogen van Italië, de bevoegdheid van de Verenigde Staten Raytheon en Machlett te vertegenwoordigen in twijfel wordt getrokken. Het Gerechtshof beslist echter unaniem dat een staat bevoegd is het recht van diplomatieke bescherming ten behoeve van aandeelhouders uit te oefenen. Daarbij moet wel aan het vereiste van uitputting van de lokale rechtsmiddelen worden voldaan. Dit is het tweede punt dat Italië in twijfel trekt. Volgens Italië hebben de twee Amerikaanse bedrijven namens wie de Verenigde Staten de claim voert, niet de lokale rechtsmiddelen die voor hen in Italië openstaan hebben uitgeput. Volgens de Verenigde Staten is de regel dat de nationale rechtsmiddelen uitgeput moeten zijn in dit geval niet van toepassing, wegens de categorische opstelling van het VVHS en omdat het in casu gaat om een verklaring van recht wegens directe schade aan Raytheon en Machlett. Dit wordt door het Gerechtshof verworpen. In deze zaak was het echter aan Italië om aan te tonen welke weg er voor Raytheon en Machlett openstond voor de Italiaanse rechter. Nu zij dit verzaakt hebben wordt de ontvankelijkheid van de zaak als positief beoordeeld.

Volgens de Verenigde Staten is met name de invordering van de fabriek en de aanverwante activa door de burgemeester van Palermo in strijd geweest met het VVHS. Dit heeft in de ogen van de Verenigde Staten het proces van ordelijke liquidatie verstoord en daarmee is er schade berokkend.

Uitspraak

In deze zaak is er sprake van een conflict tussen een verdragsrechtelijke regel en een vroegere gewoontenorm. Volgens het Gerechtshof geldt in deze gevallen principieel de verdragsrechtelijke norm. De verdragsregel mag echter niet worden uitgelegd en toegepast zonder acht te slaan op het geldende internationale gewoonterecht. Wanneer er namelijk na het ingaan van een verdrag een nieuwe gewoonterechtregel ontstaat, prevaleert deze boven de verdragsrechtelijke norm. Deze zaak wordt daarom voor het gerechtshof ontvankelijk verklaard.

Met betrekking tot de verantwoordelijkheid van de Italiaanse autoriteiten oordeelt het Gerechtshof dat het niet dit optreden is geweest wat beslissend is geweest voor het faillissemnet, maar de financiële situatie voorafgaand aan de vordering van de burgemeester van Palermo. Het Gerechtshof verwerpt hiermee alle claims van de Verenigde Staten over schending van het VVHS. Nu Italië zich niet schuldig heeft gemaakt aan schending van het VVHS, wordt ook de vraag om schadevergoeding verworpen.