Coping en aanpassing in de kindertijd en adolescentie - Fields, Prinz (1997) - Artikel

Inleiding

Coping is een belangrijke mediator bij ervaringen die de persoonlijke ontwikkeling vormgeeft. Hiernaast beïnvloedt coping het aanpassingsvermogen en de veerkracht in moeilijke situaties. Coping bestaat uit steeds veranderende, gedragsmatige en cognitieve pogingen om te voldoen aan de externe en interne eisen, die de bronnen van het individu te boven lijken te gaan. Het is mogelijk dat kinderen ten opzichte van volwassenen beperkt zijn in hun copingstrategieën door cognitieve, affectieve, expressieve of sociale factoren van de ontwikkeling en door een gebrek aan ervaring. Kinderen worden ook beperkt door realistische beperkingen, zoals de mogelijkheid om stressfactoren te vermijden, en door hun persoonlijke en financiële afhankelijkheid van hun ouders. Terwijl de copingstrategieën van volwassenen relatief gezien, vergeleken bij kinderen, meer gebaseerd zijn op de dagelijkse beslommeringen en grote (langetermijn-)gebeurtenissen in het leven, zijn de copingstrategieën van kinderen meer gericht op de situationele context.

Classificatie van stressfactoren

Het concept coping is direct gerelateerd aan stress. Er wordt onderscheid gemaakt tussen controleerbare en oncontroleerbare stressfactoren. Deze stressfactoren vereisen andere copingstrategieën. De impact van een stressfactor op een kind kan kleiner zijn, doordat het deels wordt opgevangen door familie en doordat ze niet bekend zijn met de manier waarop gebeurtenissen met elkaar verbonden zijn. Daarnaast kan de impact ook groter zijn door hun gebrek aan kennis en gebrek aan ervaring om hun reacties te leiden. Ze kunnen dus moeilijk een situatie beoordelen in hoeverre ze controle hebben over de situatie.

Operationalisatie van coping

Coping kan het beste worden benaderd met een proces model, waarin de meting van coping sensitief is voor situationele en tijdveranderingen, in plaats van door een trait model, die zegt dat coping consistent is over situaties en tijd. Verdere belangrijke aspecten zijn de pogingen/krachtinspanningen die inhouden dat de situatie niet onder controle is en daarnaast is aanpassing van belang. Coping wordt gedefinieerd door de uiteindelijke aanpassing en niet door de strategieën die zijn uitgeoefend.

Conceptuele modellen van coping onder kinderen en adolescenten

Probleem- en emotiegerichte coping model

Coping kan worden ingedeeld in probleem- en emotiegerichte strategieën. De eerste zijn gericht op het aanpassen van de stressfactor, terwijl de tweede gericht zijn op de regulatie van de emotionele staten die gepaard gaan met de stressfactor. Moos en Billings (1983) hadden een vergelijkbare indeling gemaakt, namelijk in praktisch georiënteerde pogingen (het doel om problemen te vermijden of op te lossen), emotiegeoriënteerde pogingen (het doel om de negatieve gevoelens te dempen of tegen te gaan) en cognitiegeoriënteerde pogingen (het veranderen of minimaliseren van een beoordeling van dreiging of ongeluk). 

Primary en secondary control model

Een andere indeling is primary en secondary control. Bij primary control wordt geprobeerd de omgeving zoveel mogelijk te laten voldoen aan de eigen wensen. Bij secondary control wordt geprobeerd de zelf zo goed mogelijk aan te passen aan de bestaande situatie. Primary control is beter als je een situatie wilt aanpakken die je daadwerkelijk zelf in de hand hebt en dus kan veranderen. Bij secondary control is de situatie niet te veranderen en daarom is het beter om je erbij neer te leggen. Primary control wordt beïnvloed door je interne staat, terwijl secondary control pas plaatsvindt als je door schade en schande bent wijsgeworden door je omgeving. Het duurt daarom langer voordat secondary control wordt verkregen dan primary control.

Het benadering en vermijdingsmodel

Nog een andere indeling is die van benadering en vermijding. Benadering, actieve coping, monitoren en sensitisatie zijn pogingen om actief informatie te zoeken, bezorgdheid te tonen en plannen te maken. Vermijding, afstompen, passieve coping, en repressie vormen een dispositie om informatie te voorkomen, weinig bezorgdheid te tonen en afleiding te zoeken in de aanwezigheid van stress. Het gebruik van vermijdingstechnieken is geassocieerd met een slechter functioneren. Er is overigens niet aangetoond dat benaderingstechnieken gerelateerd zijn aan beter functioneren.

Convergentie van modellen

Er lijkt toch een overkoepelend verband te zijn tussen de meerdere indelingen. De eerste groep strategieën heeft het doel om direct de stressfactor aan te pakken, en betreft de pogingen om sommige aspecten van het individu, de omgeving of de relatie hiertussen te veranderen of te beheersen om de stress te verminderen. Hierbij hoort een probleemgerichte benadering van het probleem. De tweede groep strategieën betreft pogingen om negatieve emoties te reguleren die geassocieerd zijn met een stressvolle gebeurtenis. Hierbij gaat het om emotiegerichte coping en is er sprake van een vermijding van het probleem.

Materiële fouten

Beschrijvende studies: copingstrategieën gebruikt door specifieke leeftijdsgroepen

Peuters en kleuters (2-7)

Medische stressfactoren

Bij medische stressfactoren werden voornamelijk vermijdingstechnieken, waarbij ze vaak gebruikmaken van gedragsmatige afleiding en probleemgerichte vermijdingstechnieken en minder van cognitieve afleiding en emotiegerichte vermijdingstechnieken. Ook werd er frequent gebruik gemaakt van agressie, beeldende afleiding en catastroferende gedachten.

Sociale stressfactoren

Bij sociale stressfactoren werden meer probleemgerichte dan emotiegerichte strategieën gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn: probleem oplossen, probleemgerichte steun en actief verzet.

Academische stressfactoren

Bij academische stressfactoren werden meer probleemgerichte dan emotiegerichte strategieën gebruikt, zoals: probleemgerichte vermijding, direct probleem oplossen en probleemgerichte agressie.

Basisschoolkinderen (7-12)

Medische stressfactoren

Bij medische stressfactoren worden meer vermijdingstechnieken gebruikt dan benaderingstechnieken. In vergelijking met jongere kinderen, gebruiken oudere kinderen meer cognitieve vermijding en minder probleemgerichte vermijding. Ook gebruiken ze meer emotiegerichte en minder probleemgerichte technieken. Dit verschil wordt ook groter naarmate het kind ouder wordt.

Sociale stressfactoren

Bij sociale stressfactoren worden voornamelijk probleemgerichte strategieën gebruikt, zoals: probleem oplossen, probleemgerichte agressie, interventies voor ruzie met de ouders en geruststelling aan de ouders.

Academische stressfactoren

De academische stressfactoren worden meestal aangepakt met behulp van probleemgerichte strategieën, zoals direct probleem oplossen en probleemgerichte vermijding. Oudere kinderen rapporteren het gebruik van positieve zelfspraak als een emotiegerichte copingtechniek, terwijl jongere kinderen dit vrijwel nooit gebruiken.

Zelf-geïdentificeerde stressfactoren

Emotiegerichte coping wordt vaak gebruikt met de focus op angst, bezorgdheid, zichzelf kalmeren, en positieve zelfspraak. 10-jarigen zijn zich meer bewust van emotieregulatie als copingmechanisme dan 7-jarigen, maar ze zijn nog niet in staat de strategieën op een goede manier te gebruiken. Sociale steun lijkt ook belangrijk te zijn. Peuters en kleuters gebruiken meer vermijdingstechnieken dan basisschoolkinderen.

Adolescenten (13-20)

Medische stressfactoren

Medische stressfactoren worden aangepakt door middel van emotiegerichte strategieën zoals positieve zelfspraak en aandacht afleiden. Adolescenten gaan meer benaderingsgericht om met medische stressfactoren dan jongere kinderen.

Sociale stressfactoren

Adolescenten gebruiken, in tegenstelling tot jongere kinderen, meer emotiegerichte strategieën met de nadruk op actieve cognitieve coping bij sociale stressfactoren. Ook direct probleem oplossen en steun zoeken worden veel gebruikt.

Academische stressfactoren

Adolescenten maken veel gebruik van emotiegerichte en probleemgerichte strategieën. Tot de emotiegerichte strategieën behoren angstig verwachtingen, positieve zelfspraak, focussen op de taak, steun zoeken, verminderen van spanning en wishful thinking.

Zelf-geïdentificeerde stressfactoren

Onder 14- tot 16-jarigen zijn relatieproblemen de belangrijkste stressfactoren. Als kinderen ouder worden gaan ze een wijdere range van copingstrategieën gebruiken. De voorkeur voor één van beide categorieën wordt minder sterk en de cognitieve strategieën worden beter gebruikt in het verbeteren van emotionele situaties.

Leeftijdsverschillen in het gebruik van copingstrategieën

Onderzoeken die de peuterschool met de basisschool vergelijkt

Het gaan naar de basisschool betekent een groter gebruik van emotiegerichte en cognitieve copingstrategieën. Het gebruik van probleemgerichte strategieën vermindert. Er wordt minder gebruik gemaakt van de steun van de verzorger en juist meer van de steun van leeftijdsgenoten. Er blijkt een reductie te zijn in het gebruik van vermijdingstechnieken. Tenslotte gaan kinderen meer gebruik maken van stressfactor-specifieke strategieën naarmate ze ouder worden.

Vergelijkingen tussen de verschillende leeftijdgroepen op de basisschool

Gedurende de basisschool gaan kinderen een grotere variatie aan cognitieve strategieën gebruiken. Er wordt minder sociale steun gezocht, alhoewel de voorkeur van steun van leeftijdsgenoten weer langzaam verschuift in de richting van de ouders. Dit kan betekenen dat kinderen gedurende de basisschool doorkrijgen hoe andere kinderen hen zien en daarom minder geneigd zijn hun zwakheden te laten zien. Daarnaast lijkt het erop dat kinderen beter worden om de geschikte copingstrategie bij een specifieke stressfactor te kiezen. Dit kan komen omdat ze beter zijn in het conceptualiseren van de stressfactor maar ook omdat ze beter operationeel kunnen denken.

Vergelijkingen tussen de kinderen op de basisschool en adolescenten

Van basisschool naar de middelbare school lijken kinderen minder verschillende strategieën te gaan gebruiken, maar het gebruik van cognitieve strategieën lijken toe te nemen. Dit komt waarschijnlijk door een toename van cognitieve capaciteiten. Er worden minder probleemgerichte strategieën gebruikt.

Vergelijkingen tussen de verschillende leeftijdgroepen van adolescenten

Gedurende de adolescentie lijkt het gebruik van gedragsmatige vermijdingsstrategieën af te nemen en het gebruik van cognitieve afleidingstechnieken toe te nemen. Jonge adolescenten gebruiken meer emotiegerichte dan probleemgerichte strategieën. Dit is andersom voor oudere adolescenten.

Copingstrategieën en aanpassing

Peuters en kleuters (3-7)

Strategieën als agressie, wraak en woede-uitbarstingen zijn niet sociaal aangepast als coping bij een conflict met een leeftijdsgenoot. Er is een kleine indicatie dat het uiten van ongenoegen en probleemoplossend vermogen wel positieve gevolgen hebben. Steun zoeken lijkt positief te zijn voor de sociometrische status en benaderingsstrategieën zijn adaptief in het omgaan met medische stressfactoren.

Basisschoolkinderen (8-12)

Actieve coping of direct een probleem oplossen vermindert internaliserende en externaliserende symptomen. Cognitieve strategieën als zichzelf neerhalen, negatief affect en vluchtgedachten zijn geassocieerd met meer angst. Andersom geldt dat cognitieve afleiding, zichzelf kalmeren en direct een probleem oplossen zorgt voor verminderde angst. Steun zoeken en ingaan op ouderlijke conflicten zijn positief gerelateerd aan internaliserende symptomen en gedragsproblemen. Emotiegerichte coping en verminderde probleemgerichte coping zijn geassocieerd met agressie, delinquentie en denkstoornissen. Vermijdingsstrategieën zijn gerelateerd aan meer depressie, angst en gedragsproblemen.

Adolescenten (13-18)

Afleiding, verdragen, coping, ouderlijke steun, probleem oplossen en sociale entertainment zijn geassocieerd met minder internaliserende symptomen. Andersom geldt dat zelfdestructie en agressie zorgt voor meer internaliserende symptomen. Emotie- en probleemgerichte coping, vermijding en ouderlijke steun, zware fysieke activiteit en relaxatie zijn gerelateerd aan minder substantiemisbruik. Dit geldt andersom voor steun van leeftijdsgenoten, afleiding, agressie en ventilerende gevoelens. Emotionele ontlading, acceptatie, cognitieve en gedragsmatige vermijdingstechnieken zijn gerelateerd aan meer externaliserende en internaliserende problemen. Andersom geldt dat er sprake is van een betere aanpassing aan de internaliserende en externaliserende symptomen bij cognitieve coping, praktische coping, zoeken naar alternatieve beloningen, benaderingstechnieken van sociale steun, probleem oplossen en positieve herwaardering.

Discussie

Verkrijgen van copingstrategieen

Sociale ontwikkelingfactoren beinvloedt bij kinderen het verkrijgen van copingsmogelijkheden. Hierbij horen de waargenomen sociale acceptatie, sociale vergelijkingen en perspectief inname. Jonge kinderen ervaren steun via de activiteiten van hun ouders. De relaties met leeftijdsgenoten en steun worden steeds belangrijker naarmate het kind ouder wordt. De sociale ontwikkeling zorgt voor het gebruik van sociale steun en sociale interacties en deze zijn cruciaal voor het ontwikkelen van cognitieve vaardigheden die de emotiegerichte copingstechnieken beinvloedt.

Aanpassing en coping van een ontwikkelingsperspectief

Een aantal overeenkomsten zijn zichtbaar tussen de verschillende leeftijdsgroepen. Woede uiten, emotionele ontlading en agressie zijn positief gerelateerd aan externaliserende symptomen. Probleem oplossen, belonen en veeleisende activiteiten zijn juist gerelateerd aan betere aanpassingen. Meer gebruik maken van benaderingsstrategieën was geassocieerd met beter functioneren, maar met meer geïnternaliserende problemen onder peuters en kleuters. Vluchtgedachten, cognitieve en gedragsmatige vermijding is gerelateerd aan slechter functioneren. Andersom geldt dat algemene cognitieve strategieën leiden tot een beter functioneren.

Aanpassing en coping van een situationeel perspectief

Situationele stressfactoren

Het gebruik van benaderingstechnieken is gerelateerd aan steun zoeken, positieve cognitieve herstructering, cognitieve beslissingen maken en direct problemen oplossen. Vermijdingsgedrag bij conflictsituaties zijn geassocieerd met minder externaliserende symptomen.

Medische stressfactoren

Er is een sterke relatie gevonden tussen een benaderingstechniek en de snelheid van het herstel van een medische gebeurtenis of probleem.

Academische stressfactoren

Benaderingstechnieken zijn geassocieerd met een hogere zelfwaarde, sociale acceptatie, schoolcompetentie en prestaties dan bij zelfverwijttechnieken het geval is. Middelbare scholieren zoeken vaker hulp bij het hebben van problemen met leeftijdsgenoten dan bij schoolproblemen en familieproblemen. Ook wordt er vaker probleem oplossend gewerkt bij leeftijds- en schoolproblemen dan bij familieproblemen.