Behandeling van Zedendelinquenten - van Beek - 2007 - Artikel

De behandeling van zedendelinquenten is een complexe zaak, de heterogeniteit onder de zedendelinquenten is groot, waardoor het bieden van een gepast behandelaanbod niet eenvoudig is. De vaak ambivalente houding van deze delinquenten zorgt voor minder motivatie vanuit de behandelaar en een (on)bewuste straffende bejegening.

Er zijn drie typen verkrachters te onderscheiden. De opportunistische verkrachter, met een algemeen crimineel, impulsieve levenshouding, de wraakzuchtige verkrachter, die zijn angstige of agressieve gevoelens tegenover vrouwen wilt reguleren en de seksualiserende verkrachter, met een afwijkende seksuele interesse. Psychopathie is een grote risicofactor en hangt samen met emotionele ongevoeligheid en een antisociale impulsieve levensstijl.

Bij pedoseksuelen is vaker sprake van seksueel afwijkende interesses en een angstige onveilige hechting. Er wordt onderscheid gemaakt in interesse in jongens en meisjes en bekenden en onbekende slachtoffers. Plegers die onbekende jongens misbruiken vormen de hoogste risicogroep voor terugval, het laagste risico wordt gevonden bij incestplegers.

Wetenschap heeft uitgewezen dat cognitieve gedragstherapie (CGT) en medicamenteuze behandeling enigszins effectief zijn. Binnen de CGT worden zowel het integrale biopsychosociale model als het zelfregulatiemodel veel gebruikt. De grondgedachte bij dit eerste model is dat hechtingsproblemen leiden tot vertekende en verstarde informatieverwerking. Dit kan leiden tot persoonlijkheidsstoornissen en een emotioneel isolement. Het begrip impliciete theorie beschrijft dat zedendelinquenten vervolgens gedachtenkronkels of cognitieve vervormingen gebruiken. Deze gedachten kunnen in een situatie waarin de gelegenheid zich voordoet, de delinquent brengen tot het misbruiken van kinderen of vrouwen. Dit beschreven model doet in zekere mate recht aan de complexe wisselwerking tussen allerlei vroege ontwikkelingspsychologische factoren die zedendelicten kunnen veroorzaken, maar kritiek is dat er te veel wordt geleund op de hechtingsproblematiek als drijvende kracht, terwijl de betekenis van seksuele motivatie op zichzelf wordt onderschat. Van dit laatste is namelijk bewezen dat het een grote rol speelt bij het voorspellen van recidive.

Het zelfregulatiemodel beschrijft hoe een zedendelinquent door zelfregulatieproblemen of door maatschappelijk niet-acceptabele doelen komt tot het plegen van zedendelicten. Dit kan door onderregulatie of verkeerde regulatie, wat beiden leidt tot verlies van controle. Bij intacte zelfregulatie is er een planmatige variant en een impulsieve variant. De impulsieve variant is een onbewuste versie van onderregulatie. In de behandeling worden de opvattingen van de pleger geproblematiseerd, om vervolgens oplossingen te bieden.

Hormonale behandelingen (bij intens seksueel verlangen) en het voorschrijven van psychofarmaca (bij stemming- en dwangstoornis) dienen ervoor het testosteronniveau omlaag te brengen. Het verband tussen seksueel gedrag en de testosteronspiegel is echter complex en niet eenduidig. Bovendien is het effect omkeerbaar, ontbreekt het vaak aan motivatie en zijn er bijwerkingen.

In het artikel wordt nu uitgebreid de behandelingswijze in Groot-Brittanië besproken, waarbij eerst gekeken wordt wat het beste werkt, wie krijgt welke behandeling toegewezen. In Nederland wordt hier niet mee gewerkt dus dit stuk wordt in de samenvatting niet behandeld. Zedendeliquenten worden in Nederland intramuraal behandeld, in het kader van TBS. Het psychodynamische denkkader werkt als verklaringsmodel en gestructureerde risicotaxatie speelt in de rapportage nog nauwelijks een rol. Bij de opname en beslissingsmomenten gedurende de behandeling speelt risicotaxatie wel mee. In de forensische instituten worden integrale zorgprogramma’s geboden voor patiënten met persoonlijkheidsstoornissen en psychotische problematiek. Deze programma’s bestaan vaak uit een breed aanbod van ontwikkelingsactiviteiten zoals onderwijs, werktraining, sport, creatieve vakken en psychotherapie. Integrale zorgprogramma’s voor zedendelinquenten zijn nauwelijks aanwezig. Wel is in de meeste instituten de aandacht voor delictgerelateerde risicofactoren en terugvalpreventie sterk toegenomen en krijgt in de behandeling van de hechtingsproblematiek en persoonlijkheidsstoornissen en de omgang daarmee uitdrukkelijk aandacht. Medicatie bij parafilieën zijn eerder regel dan uitzondering geworden. Na de intramurale fase gaat de patiënt meestal over naar een transmurale fase, waarin hij kan laten zien dat hij zich staande kan houden in de maatschappij. In andere gevallen gaat de patiënt naar een psychiatrisch ziekenhuis. Als de patiënt er bij zijn tweede kans nog niet in slaagt zich te ontwikkelen gaat hij naar een long-stay afdeling. In Nederland is vanaf de jaren ’80 de ambulante behandeling voor zedendelinquenten sterk toegenomen. De behandeling bestaat uit cognitieve gedragstherapie, gericht op terugvalpreventie en verandering van basale onaangepaste aannames over zichzelf en anderen. Dit wordt gegeven in groepsverband. Voor jeugdige plegers, pedoseksuelen en zwakbegaafde plegers zijn speciale programma’s ontwikkeld.