Vragen

Vraag 1a

De overheid maakt nogal eens gebruik van privaatrechtelijke instrumenten om haar beleidsdoeleinden te bereiken.

Geef van dit gebruik twee voorbeelden. Het is de bedoeling dat u hierbij tweeverschillende soorten privaatrechtelijke instrumenten aan de orde stelt. Lichtuw voorbeelden toe aan de hand van de bestudeerde literatuur en jurisprudentie.

Vraag 1b

Geef aan waarom de overheid in bepaalde gevallen het privaatrecht wil gebruiken om haar beleidsdoelen te bereiken. Maak bij uw antwoord eventueel gebruik van voorbeelden uit de jurisprudentie die u deze week moet bestuderen.

Vraag 1c

Welke twee lijnen zijn in de jurisprudentie ontwikkeld om het gebruik van het privaatrecht door de overheid aan beperkingen te onderwerpen?

Vraag 2a

Medio 2012 sluit de gemeente Lelystad een overeenkomst met de Stichting overeenkomst omschreven maatregelen te nemen (zoals geregistreerde kaartverkoop) om het op het terrein van de Stichting te houden Polderpopfestival ordelijk te laten verlopen. De gemeente doet op haar beurt in de overeenkomst de toezegging om de voor het festival vereiste evenementenvergunning uiterlijk vier maanden voorafgaand aan de festivaldatum te verlenen.

Wat voor type overeenkomst is dit?

Vraag 2b

Tegen de evenementenvergunning wordt door omwonenden bezwaar ingesteld. De uitkomst van de bezwaarprocedure is dat de vergunning alsnog geweigerd wordt. De Stichting meent, dat de gemeente Lelystad daarmee in strijd met de overeenkomst heeft gehandeld. Welke mogelijkheden heeft de Stichting om dit standpunt aan de bestuursrechter en/of de burgerlijke rechter voor te leggen?

Vraag 3a

In het kader van een landelijke campagne tegen aids wil de Stichting Stop Aids Nu! Op het dorpsplein van de gemeente Staphorst vanuit een actiebus de Staphorstenaren voorlichten over het voorkomen van aids. De Stichting wendt zich daartoe tot het gemeentebestuur van Staphorst. Op het gemeentehuis krijgt men te horen dat de gemeente geen standplaatsvergunningenstelsel kent, maar dat de Stichting zich dient te houden aan de ‘privaatrechtelijke voorwaarden gebruik gemeente-eigendommen’, die in een gemeentelijke brochure zijn vastgelegd. Onder verwijzing naar deze brochure worden aan het innemen van een standplaats aan de Stichting de volgende voorwaarden gesteld:

1. De Stichting dient een vergoeding van € 800 per dag aan de gemeente te betalen
2. In verband met de bescherming van de openbare zedelijkheid mogen aan de buitenkant van de bus geen affiches zichtbaar zijn met beelden of teksten die refereren aan homoseksualiteit of seksualiteit in het algemeen.

De Stichting vindt de voorwaarden onacceptabel.

Als argument tegen de financiële voorwaarde stelt de Stichting dat deze onevenredig bezwarend is. Zij verwijst hierbij naar artikel 3:4, tweede lid, Awb. Is deze bepaling in casu van toepassing?

Vraag 3b

Welk argument kan de Stichting aanvoeren om de ontoelaatbaarheid van de onder 2 gestelde voorwaarde te onderbouwen?

Vraag 3c

Stel, de gemeenteraad van de naburige gemeente Zwartewaterland heeft een Standplaatsenverordening vastgesteld. Artikel 13, tweede lid, van de Standplaatsenverordening luidt als volgt:

2. Burgemeester en wethouders weigeren de vergunning indien naar hun oordeel:
   
   1. het innemen van de standplaats of de verkoopinrichting gevaar veroorzaakt voor de openbare orde en veiligheid;
   2. het innemen van de standplaats of de verkoopinrichting een doelmatig en veilig gebruik van de weg belemmert.

De Stichting heeft inmiddels een standplaatsvergunning verkregen voor een locatie op het dorpsplein van het naburige dorp Zwartsluis (gemeente Zwartewaterland). Deze locatie is in eigendom bij de gemeente Zwartewaterland en de Stichting heeft toestemming nodig van de eigenaar om de actiebus te mogen plaatsen. De gemeente als eigenaar weigert de Stichting toestemming te geven om de actiebus te plaatsen. De reden voor de weigering is dat de gemeente meent dat het uiterlijk van de actiebus niet voldoet aan redelijke eisen van welstand en bovendien niet past bij het bijzondere historische en architectonische karakter van het dorpsplein.

Mag de gemeente haar privaatrechtelijke toestemming weigeren?

Vraag 4

In 2012 heeft garagebedrijf Van Dongen een overeenkomst gesloten met de gemeente Landerd waarin aan Van Dongen voor de duur van vijf jaar toestemming wordt verleend om tegen betaling van € 2500 per jaar een met reclameteksten beschilderde auto te plaatsen in een groenstrook langs de doorgaande weg die eigendom is van de gemeente. Na twee jaar wil de gemeente onder het contract met Van Dongen uit. Gezien de toename van het aantal verkeersongevallen heeft het gemeentebestuur namelijk besloten alle in de berm aanwezige reclame-objecten te doen verwijderen. Kan de gemeente om deze reden van het contract af?

Antwoordindicatie

Vraag 1a

• Vermogensovereenkomsten: De overheid sluit een overeenkomst: Voorbeeld: Staat is eigenaar van een stuk grond en verkoopt deze, gemeente verhuurt een locatie. Koop, huur, verhuur, verkoop, dit zijn allemaal vermogensrechtelijke overeenkomsten.

• Bevoegdheidsovereenkomsten: De overheid heeft exclusieve bevoegdheden, zo kan zij bv. een vergunning verlenen. De overheid maakt bij een bevoegdheidsovereenkomst een afspraak over hoe zij die bevoegdheid gaat gebruiken. Voorbeeld: Een projectontwikkelaar wil huizen bouwen op een stuk grond dat in eigendom is van de gemeente. Stel dat de gemeente en de projectontwikkelaar overeenkomen dat de gemeente ervoor gaat zorgen dat de projectontwikkelaar daar huizen kan gaan bouwen, door een bestemmingsplan te maken/vergunning te verlenen. Dan is dit een bevoegdheidsovereenkomst.

Aantekening arresten:

De overheid kan ook een onrechtmatige daad actie starten (schadevergoeding). Kijk maar eens naar

• HR Zomerhuisje: Een familie verblijft permanent in een zomerhuisje (goedkoper dan een echte woning). Dit mag niet en dus zegt de gemeente: ‘’Wij willen niet dat u daar heel het jaar verblijft’’. Er was een bestuursrechtelijk instrument, namelijk om de familie uit te zetten, maar dit ging de burgemeester erg ver. Daarom ging de gemeente uit van de onrechtmatige daad, deze moet ongedaan gemaakt worden door het voldoen van een dwangsom. Dit werd toegestaan door de civiele rechter onder het mom van: ‘’U heeft een publiekrechtelijke bevoegdheid, maar u heeft niet de bevoegdheid op basis van het publiekrecht om een dwangsom te vorderen’’. Let op: Tegenwoordig bestaat die mogelijkheid wel! In dit geval was dit nog niet zo en moest de gemeente dus een dwangsom vorderen op basis van het privaatrecht.

• HR Brandweerkosten Vlissingen: Spoedeisend optreden bij brand is een kerntaak van de overheid. De gemeente probeerde hier ook via de onrechtmatige daad kosten vergoed te krijgen, in dit geval was dit niet mogelijk: Het blussen hoorde zo tot de aard van het overheidshandelen, dat de gemeente deze rekening niet bij de eigenaar van het schip kon neerleggen.

• HR Windmill:

  • Is er een publiekrechtelijke regeling die toestemming geeft voor privaatrechtelijk handelen?

  • Zo niet, is er sprake van een ontoelaatbare doorkruising?

1. Inhoud en strekking van de regeling

2. De wijze waarop en de mate waarin in het kader van die regeling de belangen van de burgers zijn beschermd

Vraag 1b

Soms is er niet direct een bevoegdheid voor de overheid met een basis in een publiekrechtelijke wet. Dan kan de overheid via het privaatrecht alsnog proberen te bereiken, wat via het publiekrecht niet zal lukken.

Daarnaast moet de overheid in het publiekrecht veel meer rekening houden met beginselen, zoals de beginselen van behoorlijk bestuur. Deze beginselen zouden wel eens te bezwarend kunnen zijn. Het privaatrecht biedt dan ook uitkomst. In het privaatrecht hoeft namelijk niet zoveel rekening gehouden te worden met al die beginselen. Er kan dan veel sneller gehandeld worden.

Tot slot is er in het privaatrecht geen eis om andere mensen op de hoogte te stellen van de overeenkomst. In het publiekrecht worden vergunningen etc. bekend gemaakt. Hiertegen kunnen tegenstanders dan weer in bezwaar. Dit kan nadeel opleveren voor de aanvrager van de vergunning. In het privaatrecht speelt dit probleem veel minder.

Soms strekt de privaatrechtelijke weg ten voordeel van de burger.

Vraag 1c

In het Windmill arrest is allereerst het gebruik van de privaatrechtelijke weg minder snel aangenomen. Er is dan sprake van een ontoelaatbare doorkruising. Een tweede beperking is dat de overheid gebonden is aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (HR Amsterdam/Ikon) (Art. 3:14 BW jo. 3:1 lid 2 Awb).

Vraag 2a

De gemeente legt in de overeenkomst vast dat zij een vergunning zal verlenen aan Polderpop. Het verlenen van een vergunning is een publiekrechtelijke bevoegdheid van de gemeente. De bevoegdheid die aan de rechtshandeling ten grondslag ligt (het verlenen van de vergunning) is publiekrechtelijk van aard. Burgers hebben namelijk niet de bevoegdheid een vergunning te verlenen, dit heeft alleen de overheid. Er is dus sprake van een exclusieve bevoegdheid, dit maakt de rechtshandeling ook publiekrechtelijk De overeenkomst zelf is privaatrechtelijk (iedereen kan een overeenkomst aangaan), maar de bevoegdheid en rechtshandeling zijn publiekrechtelijk. Er is in dit geval sprake van een bevoegdheidsovereenkomst, nu er sprake is van een publiekrechtelijke inhoud van de overeenkomst en de overeenkomst betrekking heeft op de uitoefening van een publiekrechtelijke bevoegdheid (verlenen van een vergunning).

Conclusie: Er is sprake van een bevoegdheidsovereenkomst.

Vraag 2b

• Bestuursrechter: Beroep op het vertrouwensbeginsel, de gemeente heeft toegezegd dat zij het vergunning binnen 4 maanden zouden verlenen. De weigering van de vergunning is in strijd met het vertrouwensbeginsel.

• Burgerlijke rechter: Niet nakoming aan de overeenkomst. Je vordert dan nakoming (Art. 3:296 BW) of een schadevergoeding.

Vordering tot nakoming is lastig, de civiele rechter kan namelijk niet beslissen dat een bestuursorgaan een vergunning moet verlenen. De schadevergoeding blijft dan over als mogelijkheid, op grond van wanprestatie (Art. 6:74 BW).

Vraag 3a

Ja, op basis van schakelbepaling Art. 3:1 lid 2 Awb. Bestuursorganen moeten zich op grond van dit artikel bij privaatrechtelijk handelen ook aan houden.

Vraag 3b

Art. 7 GW, vrijheid van meningsuiting jo. Art. 3:14 BW. Vrijheid van meningsuiting is een geschreven publiekrechtelijke regel. Volgens Art. 3:14 mag niet in strijd gehandeld worden met ongeschreven of geschreven recht van publiekrecht. In casu gebeurt dit wel en dit mag dus niet.

Vraag 3c

Er is sprake van een misbruik van bevoegdheid. Er is publiekrechtelijke toestemming gegeven (vergunning), maar privaatrechtelijke is er geen toestemming gegeven. (HR Amsterdam/Geschiere): Geschiere is boos op gemeente Amsterdam. Hij wilde bij de ArenA spulletjes verkopen, maar de gemeente keurde dit niet goed. Hij voldeed echter wel aan de gestelde voorwaarden.

HR: ‘’Op het moment jij een vergunning verleent, moet jij die toestemming als uitgangspunt nemen als die persoon privaatrechtelijke toestemming vraagt’’. De gemeente moest dus dulden dat er van dit vergunning gebruik wordt gemaakt.

De gemeente mag de privaatrechtelijke toestemming dus niet zomaar weigeren.

Vraag 4

De overheid denkt in het algemeen belang. Het voorkomen van verkeersongevallen hoort hierbij. De overheid moet zich inspannen om het aantal verkeersongevallen te verminderen. Het gaat hier om een vermogensrechtelijke overeenkomst. Het betreft een privaatrechtelijke afspraak tussen de gemeente en het garagebedrijf. In beginsel heeft het garagebedrijf recht op nakoming. Kan de overheid af van die overeenkomst? Ja, dit kan op grond van Art. 6:248 BW, de onvoorziene omstandigheden. Van tevoren kon de gemeente niet weten dat er meer verkeersongevallen zouden gebeuren ten gevolge van de aanwezigheid van het reclamebusje.

De gemeente kan dus onder de overeenkomst uit op grond van Art. 6:248 BW. Ook van belang is HR GCN/Nieuwegein II. Lees dit arrest daarom nog eens na.