Hoorcollege Strafrecht 3 Week 2B

Het slachtoffer

Slachtoffer: posities in het strafprocesrecht

Veranderende rol

• Sinds de jaren 80 werd steeds meer geschreven over het slachtoffer in het strafproces, voornamelijk dat die er bekaaid af kwam. Van oudsher wordt gezegd dat het strafproces draait om de verdachte. We gaan namelijk uit van de onschuldpresumptie, iemand heeft recht op een proces. Hoe ernstiger het feit, hoe meer waarborgen er zijn tot een schuldigverklaring. Het is voortdurend balanceren tussen de onschuldpresumptie en de kant van het slachtoffer. Er was grote consensus dat er iets gedaan moest worden aan de slechte positie van het slachtoffer. Door internationale afspraken, maar ook nationale wijzingen.
• In jaren 90 werd de civiele procedure voor schadevergoeding deel van het strafproces
• In 2005 kwam er spreekrecht voor slachtoffers van ernstige misdrijven

• Echter we zien het slachtoffer in Nederland thans hooguit als procesdeelnemer en niet als procespartij. We zien het slachtoffer nog steeds niet als een vergelijkbare positie als de verdachte.

Discussiepunten

• Moet het slachtoffer niet een procespartij worden?
• Hoe kunnen we het slachtoffer beter beschermen? Als slachtoffer wil je vaak niet ondervraagd worden door of namens de verdachte, maar aan de andere kant als de verdachte er anders over denkt is dat wel handig als getuige.
• Als de verklaring berust op een getuige die het slachtoffer is en de verdediging heeft geen mogelijkheid gehad om de slachtoffer te ondervragen, dan heb je een probleem.
• In Nederland kan een slachtoffer opgeroepen worden om te spreken onder ede en moet dus spreken
• Zero-sum game. Als je het slachtoffer meer rechten geeft, kan er gebeuren dat de verdediging minder rechten krijgt. Dat zou niet moeten.

Posities van het slachtoffer

• Aangifte (161,163 Sv)
• Klachtdelict (64 sr, 164 Sv). Moet je onderscheiden van beklag. Delicten waarvan de wetgever heeft bepaald dat het slachtoffer zelf mag bepalen of er vervolgd wordt of niet.
• Hoorrecht (165a, 167a Sv). Slachtoffer heeft het recht om gehoord te worden.

• Artikel 165a Sv minderjarigen, geen klachtrecht maar wel hoorrecht.
• Artikel 167a Sv gaat over zedendelicten

• Beklag (12 Sv). Klagen bij het gerechtshof dat het OM de beslissing niet had mogen maken om niet te vervolgen. Je mag ook klagen tegen het gerechtshof als er voor een verkeerd feit vervolgd wordt.

• Het hoeft niet altijd om het slachtoffer zelf te gaan, een getuige kan ook aangifte doen. Ook een belanghebbende kan beklag doen.

Strafproces

• Benadeelde partij artikel  51f e.v. Sv en artikel 332 e.v. Sv
• Slachtoffer artikel 51a e.v. Sv
• Spreekgerechtigde artikel 51e en artikel 302 Sv

Aangifte

• Artikel 160 Sv

Ieder die kennis draagt van eens strafbaar feit is verplicht daarvan onverwijld aangifte te doen bij een opsporingsambtenaar. Dat is een kort rijtje van ernstige delicten. Ze zijn momenteel aan het uitzoeken of ze dat rijtje breder willen hebben.

• Artikel 136 Sr

Ieder die kennis heeft van het voornemen tot het plegen van een misdrijf voor zover daardoor levensgevaar wordt veroorzaakt wordt gestraft als hij opzettelijk nalaat daarvan tijdig voldoende kennis te geven waardoor het misdrijf voorkomen had kunnen worden. Tevens kan het niet van jezelf worden verwacht dat je aangifte tegen jezelf zou doen. Er kan ook niet van je worden verwacht dat je je naasten belast.

• Nemo tenetur.

Het recht om aangifte te doen

• Artikel 161 Sv

Ieder die kennis draagt van een begaan strafbaar feit is bevoegd daarvan aangifte of klacht te doen opsporingsambtenaren zijn ook verplicht om elke aangifte op te nemen.

• Als er geen aangifte is betekent niet dat de politie niks kan. Als de politie genoeg opsporingsindicaties heeft, kan die zelf aan de slag. Er mag niet de voorwaarde aan opsporing worden gesteld dat er een aangifte is

Klacht

• Ratio: het privéleven (niet-vervolgen) moet soms wijken voor het algemeen belang

• Absolute klachtdelicten

-knopen aan bij daad (bij art 285b Sr, belaging)

• Relatieve klachtdelicten

-knopen aan bij relatie dader/slachtoffer (bepaalde vermogensdelicten)

-het gaat hier voornamelijk om familiebanden.

-als het gaat om gehuwden, is er helemaal geen vervolgingsrecht. Bij diefstal tussen gehuwden heeft het OM geen vervolgingsrecht. Als het huwelijk ontbonden is, dan mag het wel.

-voor zover er geweldscomponenten inzitten, dan is zonder meer het OM bevoegd voor die componenten.

…Klacht

• Artikel 164 Sv

• De klacht bestaat in een aangifte verzoek tot vervolging.

• Artikel 265 Sv.

• Justitie is verplicht om dat op te nemen.

Valse aangifte/klacht

• Artikel 188 Sr

Hij die aangifte of klacht doet dat een strafbaar feit is gepleegd, wetende dat het niet gepleegd is, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste jaar.

• Aangifte wordt heel ruim uitgelegd, het is namelijk ook een verklaring afleggen bij de politie wetende dat het niet waar is.

Artikel 265 Sr (bij bepaling bij laster)

Een voorbeeld in een geval van een zedenzaak: De een zegt dat het niet gebeurd is, de ander houdt vol dat het wel gebeurd is. Je hebt dan twee zaken, seksueel misbruik en laster. De een is de verdachte in de ene zaak, de andere de verdachte in de andere zaak. Het zedenfeit moet dan voorgaan. Stel dat mondt uit in een veroordeling, dan heb je met het eerste lid te maken. Laster is dan uitgesloten. Als de verdachte wordt vrijgesproken, dan verbindt de wet daaraan dat dat als volkomen bewijs van de onwaarheid van het feit wordt aangemerkt. Dan is er dus een lasterzaak. Dan staat het dus onherroepelijk v ast. Dus degene die aangifte heeft gedaan tegen de zedenzaak is een leugenaar (gechargeerd gezegd). Dit is erg lastig, want er is vaak een gebrek aan bewijs in een zedenzaak. Maar aan de andere kant moet de onschuldpresumptie ook doorwerken wanneer je bent vrijgesproken.

Positieve verplichtingen EVRM

• Artikel 1 EVRM
• Alle artikelen van het EVRM gelden voor een ieder
• Horizontale werking is ook veel belangrijker geworden de laatste tijd.

Artikel 2 EVRM

Osman t. VK. Het recht op leven. Dit is een strafbepaling die het leven beschermt en de staat moet daar ook werk van maken om dat te beschermen. De staat moet daar actief naar handelen en moet het ook processueel verwezenlijken.

• Als iemands leven in gevaar is, kan ook de verplichting worden opgeroepen bij een verdragsstaat om die te beschermen
• Politie viel een loods binnen, kwamen er achter dat een man allang werd gevolgd die werd gefilmd. Er leek iets ergs in de lucht te hangen. Ze hebben de persoon in kwestie opgespoord, dit levert geen schending op  iemands leven op dat punt meteen erg in gevaar moet zijn (levensbedreigend)
• Andere zaak: buurtbewoners hoorden vreselijk gegil. Politie kwam eraan. Ze kozen ervoor om te wachten voor versterking. Slachtoffer werd gemarteld, toen ze binnen kwamen was het slachtoffer overleden. Bij gijzeling moet je niet zomaar wild naar binnen gaan, er treedt dan een heel protocol in werking. Je kan artikel 2 EVRM ook in verband brengen voor de plicht van de overheid om politiebescherming in te schakelen.
• Natuurlijk verplicht artikel 2 EVRM om doodslag en moord strafbaar te stellen

Artikel 4 EVRM

Verbod van slavernij

• Verbod van uitbuiting, mensenhandel
• Rantsef t Cyprus t. Rusland
• Plicht om op te sporen, dat mag niet afhankelijk zijn van een aangifte. Het directe slachtoffer of aanverwant moeten in de procedure worden betrokken om hun belangen te beschermen.
• Controversieel effect van horizontale verplichting: we zijn extra hard geworden door die horizontale verplichting. Dat een verdragsstaat bij hard optreden kan zeggen dat ze daartoe verplicht zijn. Ze hebben een verregaande staatsmacht.

• Repressieve werking.

• G t. VK. 15 jarige jongen had seks met een 12 jarig meisje. Had kunnen vervolgd voor een bepaling voor het seks hebben met een minderjarige als een minderjarige. Maar de justitie ging voor het anker voor verkrachting leggen, met  een beroep op de positieve verplichting. Het Hof heeft gezegd dat het niet buiten de grenzen is. Dat zou je kunnen zien als een voorbeeld van agressievere aanpak in strafprocesrecht.

Richtlijn slachtofferzorg (2012/29/EU)

• Eerder: Kaderbesluit Slachtofferzorg (2001/220/JBZ)
• Nu is het de richtlijn
• Bij richtlijnen is het zo dat als het goed is geïmplementeerd, dan heeft het directe werking en kan een slachtoffer direct beroepen op zo’n richtlijn.
• Je hebt hier te maken met de EU, dat is veel strakker en veel dwingender.

Slachtoffer: schadevergoeding

• Artikel 51f Sv, je moet rechtstreekse schade hebben geleden
• Als iemand is getroffen in een belang dat door de overtreden strafbepaling wordt beschermd.

• Voorbeeld: delicten waarbij de openbare orde worden beschermd, zoals huisvredebreuk of heimelijk filmen. Daar kun je schade van hebben ondervonden. Maar je kan niet geraakt worden in de openbare orde. De Hoge Raad laat toe dat er specifiek wordt gekeken naar de specifieke schade

Tenlastelegging = grondslag

• Soms rekkelijk genomen (Gevallen fiets HR2015) meisje was aan het fietsen. Zag iemand aanlopen met kwade zin. Gooide haar fiets op de grond en kreeg klappen. Maar de mishandeling begon pas nadat de fiets was gevallen. De Hoge Raad zei dat dat genoeg was, het is rechtstreekse schade ook al vond het ervoor plaats.
• Geforceerde deur: er zou sprake zijn van een inbraak. Politie komt eraan, forceert een deur en maakt die helemaal kapot. Daders waren allang gevlucht. Het feit was afgelopen en daarna maakt de politie nog iets kapot. Dat is ook rechtstreekse schade, want de politie dacht dat de daders er nog waren.
• Soms beperkt (Indirecte slachtoffers)

• 1994: moeder was aanwezig bij een poging doodslag bij haar zoon. Ze stond dichtbij terwijl het pistool afging. Zij had gehoorschade door het afgaan van het pistool. Dat was geen rechtstreekse schade
• 1998: poging doodslag, moeder was erbij. Schade in de vorm dat er overal bloed was.  Ook geen rechtstreekse schade.
• Het is heel casuïstisch.

Schadevergoedingsmaatregel

• Het gaat niet om een straf, maar een maatregel.
• Je wilt dat de situatie zich herstelt in de rechtmatige situatie
• De staat is verantwoordelijk voor de incasso
• Verstrekt positie slachtoffer/benadeelde partij

Slachtoffer: spreekrecht

Het slachtoffer mocht zich eerst alleen uiten over de gevolgen wat het voor hem of haar heeft gehad. Mocht zich uitlaten over de eventuele straf van de verdachte. Sinds 1 juli 2016 hebben we te maken met het uitgebreide spreekrecht.

Artikel 51^e Sv

• Bij misdrijven 8 jaar of meer
• Aantal misdrijven die minder jaar hebben, hebben ook spreekrecht.
• Het spreekrecht is onbeperkt. Uitdrukkelijk wordt juist gezegd dat het over bewijs mag gaan.
• Maar de slachtofferadvocaat mag dat ook doen. Er is geen responsieplicht gecodificeerd.
• Voorbeeld zaak: Hendriquez. Man met nekklem en is te komen overlijden. Politiemannen vervolgd voor doodslag. Je hebt dan met nogal met procesactoren te maken. Veel mensen die benadeelde partij zijn, voornamelijk om het spreekrecht uit te oefenen.
• De standpunten van de procesdeelnemers zijn opgenomen in het vonnis. Er is geen responsieplicht, maar ze nemen het wel op. Maar er is wel een gevaar dat je weer als slachtoffer wordt opgeroepen als getuige als je steeds dingen gaat roepen over de feiten.