Hoofdstuk 34 Aandachts- en activiteitsstoornissen

• Aspecten van ADHD zijn onoplettendheid, overactiviteit en impulsiviteit volgens de DSM-IV-TR. De ICD-10 noemt het de hyperkinetische stoornis

• Klachten moeten in meerdere situaties voorkomen wil de diagnose gegeven worden

• Er zijn verschillende subtypes binnen ADHD: aandachtsproblemen zonder hyperactiviteit, overactiviteit of impulsiviteit zonder aandachtsproblemen, situationaliteit en overactiviteit met stereotype bewegingen

• ADHD komt vaak voor met neurologische ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme, leerproblemen en het Syndroom van Gilles de la Tourette. Wat ook vaak samengaat met ADHD zijn intellectuele beperkingen, gedragsstoornissen, angststoornissen, middelenmisbruik, bipolaire stoornis en schizofrenie

• ADHD zou een genetische stoornis kunnen zijn, een executieve functie stoornis of een catecholamine stoornis

• ADHD komt internationaal bij 5-10% van de mensen voor en de hyperkinetische stoornis in 1-2%

• Vanaf het vierde levensjaar blijven ADHD symptomen constant. Blijvende impulsiviteit en overactiviteit kan leiden tot agressief, antisociaal en crimineel gedrag. Aandachtsproblemen, antisociaal gedrag en impulsiviteit lijken te blijven tot in de volwassenheid

• Beoordeling gebeurt door direct observaties, self-report bij volwassenen, interviews met ouders en familie en fysieke en psychologische onderzoeken

• Interventies richten zich op educatie, advies, medicatie, gedragstherapie en dieettherapie

Hoofdstuk 37 Depressie in de kindertijd en adolescentie

• Depressie wordt gekenmerkt door somberheid, anhedonie, verveling, prikkelbaarheid en het niet ontvankelijk zijn voor leuke activiteiten, interactie en aandacht van andere mensen

• Depressies volgen een continuüm afhankelijk van ernst, aanhoudendheid en aan- of afwezigheid van manie

• Belangrijke differentiaaldiagnoses van unipolaire depressie zijn: bipolaire depressie, angststoornis, ADHD, oppositionele stoornis, middelenmisbruik en eetstoornis

• De kans op depressie is hoger aan het begin van de puberteit, vooral bij meisjes

• Een depressie duurt drie tot zes maanden, met een hoge kans op terugval

• Depressie kan leiden tot gedragsstoornis, persoonlijkheidsstoornis, middelenmisbruik en suïcidaal gedrag. Een bipolaire stoornis wordt in 10 tot 20% ontwikkeld

• Depressie heeft een hoge erfelijke component: 40-65%

• Depressie gaat vaak gepaard met een cognitieve bias gericht op een negatief beeld van zichzelf, de wereld en de toekomst

• Risicofactoren voor depressie zijn fysiek en seksueel misbruik, pesten, aangetrokken voelen tot het eigen geslacht, overlijden van een familielid en medische problemen

• Het behandelplan bevat psycho-educatie en richt zich op vier omgevingsfactoren: ouders, leeftijdsgenoten, school en het individu

• Behandelingen zijn antidepressiva, cognitieve gedragstherapie en interpersoonlijke therapie. Bij cognitieve gedragstherapie worden negatieve en disfunctionele gedachten omgezet in positieve gedachten. Bij interpersoonlijke therapie wordt interpersoonlijke stress verlicht door betekenisvolle, lage conflict relaties te vormen

• De combinatie van medicatie en cognitieve gedragstherapie is de beste behandeling voor een depressie

• Andere behandelingen zijn familiegerichte therapie, psychosociale behandeling, lichttherapie en elektroconvulsieve therapie

Hoofdstuk 38 Bipolaire stoornis bij kinderen en adolescenten

• Onder kinderen met bipolaire stoornis komt euforie minder vaak voor, maar uit de stoornis zich vaak als prikkelbaarheid

• Symptomen van een manie zijn: euforie, prikkelbaarheid, grootheidswaanzin, verminderde behoefte aan slaap, grote doelen najagen

• ADHD, ODD, schizofrenie, middelenmisbruik en angststoornis moeten onderscheiden worden van bipolaire stoornis

• De levensprevalentie van bipolaire stoornis is één tot drie procent

• PDB brengt problemen in het verbale- en werkgeheugen mee, evenals moeite aandacht vast te houden, problemen met wiskunde, gedragsaanpassing en emoties van gezichten herkennen

• Door PDB is de amygdala verkleind

• Er zijn vele genen betrokken bij PDB, waarbij er niet één gen is dat een doorslaggevend effect heeft

• Gebruikte medicatie voor bipolaire stoornissen zijn lithium anti-epileptica en antipsychotica

• Ook psychotherapie is belangrijk bij bipolaire stoornis. Drie voorbeelden zijn psycho-educatie, cognitieve gedragstherapie met familie betrokkenheid en familie gerichte pscyho-educatie

Hoofdstuk 39 Angststoornissen

• Er is sprake van een angststoornis als het functioneren of ontwikkelingsgeschikt gedrag hierdoor beperkt wordt, als het gepaard gaat met significante ‘distress’ of als er sprake is van falen in aanpassen

• Er zijn veel verschillende angststoornissen: fobieën, separatieangststoornis, sociale angststoornis, gegeneraliseerde angststoornis en paniekstoornis

• Sociale angst komt vaak samen voor met separatie angst en gegeneraliseerde angst. Ook zijn angststoornissen vaak comorbide met depressie, middelenmisbruik of gedragsstoornissen

• 5 tot 10% van de kinderen heeft een angststoornis

• Risicofactoren voor angststoornis zijn: vrouw, angst in kindertijd, trauma, negatieve levensgebeurtenissen, medische condities, neurologische schade, laag geboortegewicht, koortsstuipen, blootstelling aan gevaarlijke stoffen, ademhalingsdisregulatie, roken en inhiberend temperament

• Risico voor angst wordt voor 40% bepaald door de genen en voor 60% door ongedeelde omgevingsfactoren. Verder hebben endofenotypen en moleculaire genetica invloed op het ontwikkelen van angststoornissen

• Angst kan aangeleerd worden door conditionering. De amygdala is hierin belangrijk

• Angststoornissen kunnen behandeld worden met cognitieve gedragstherapie en medicatie

Hoofdstuk 41 Eetstoornissen

• Er zijn vier soorten eetstoornissen: anorexia nervosa, bulimia nervosa, ‘eating disorder not otherwise specified’ en binge eetstoornis

• Bij anorexia is er sprake van het over evalueren van vorm en gewicht, erg laag lichaamsgewicht en amenorroe

• Bij bulimia is er sprake van het over evalueren van vorm en gewicht, herhaaldelijk enorm veel eten en extreem gewichtscontrole gedrag door gebruik van laxatiemiddelen of overgeven

• Er is sprake van eetstoornis NOS als er symptomen van anorexia en bulimia in mindere mate of in gemixte vorm aanwezig zijn

• Eetstoornissen starten vaak in de adolescentie door het fysieke zelfbewustzijn bij de lichamelijke veranderingen door puberteit

• Anorexia leidt tot een hogere kans op mortaliteit, angst- en affectieve stoornissen, sociale en persoonlijkheidsproblemen en problemen in de zwangerschap

• Risicofactoren voor eetstoornissen zijn genetische factoren, vrouw zijn, adolescentie en vroeg volwassenheid, westerse landen, andere psychische stoornissen, premorbide negatieve ervaringen, zoals misbruik, en negatieve premorbide eigenschappen, zoals laag zelfvertrouwen

• Bij de binge eetstoornis is er sprake binge eten en een algehele neiging om teveel te eten. Het komt vooral voor bij adolescenten, vaak samen met obesitas

• Behandeling van eetstoornissen kan met, zonder of gedeeltelijke opname, zowel farmacologisch, psychologisch als een combinatie hiervan zijn. Voorbeelden zijn interpersoonlijke psychotherapie, familietherapie en cognitieve gedragstherapie

Hoofdstuk 42 Posttraumatische stressstoornis

• Symptomen van PTSS zijn: niet gescheiden willen worden van de ouder(s), herbeleven van het trauma, slaapproblemen, sneller geïrriteerd of boos, moeite om erover te praten met ouders of leeftijdsgenoten, cognitieve veranderingen, bewust zijn van de dood, lichamelijke arousal en ‘survivors guilt'

• Naast PTSS ontwikkelen zich vaak depressies, suïcidale gedachten, overdosis, angststoornissen en paniekaanvallen

• PTSS uit zich anders in kinderen als in volwassenen. Het komt maar weinig voor onder de tien jaar

• Risicofactoren voor PTSS zijn: een grote stressor, moederlijke depressie, slechte coping strategieën, slechte familie sfeer, niet praten over het trauma met de ouders, eerder blootgesteld aan geweld, psychiatrisch verleden, cognitieve verstoringen en misinterpretaties, vrouw zijn en slechte familie relaties

• Overproductie van cortisol, bij acuut trauma, vermindert het hippocampale volume

• Behandeling van PTSS kan zijn: cognitieve gedragstherapie, EMDR, narrative exposure therapy en medicatie en vooruitdenken als preventiemiddel

Hoofdstuk 45 Schizofrenie en aanverwante stoornissen

• Schizofrenie wordt gekenmerkt door hallucinaties, wanen, ‘passivity phenomena’, gestoorde gedachten en spraak, verminderde of ongepaste emotionele reacties, gebrek aan wilskracht en motorische abnormaliteiten

• Positieve symptomen zijn een overmaat of verstoring van normaal functioneren en negatieve symptomen zijn een reductie of verlies van normaal functioneren

• Het premorbide functioneren is gebrekkig met vroege ontwikkelingsachterstanden in taal, motorische ontwikkeling, sociaal functioneren, gedrag en IQ

• Volgens de DSM-IV zijn er vier typen schizofrenie: het paranoïde type, gedesorganiseerde type, catatone type en residuele type

• Herstel vindt vooral in de eerste zes maanden na psychose plaats. Echter houden de symptomen vaak lang aan

• Voorspellers voor een slechte uitkomst zijn: premorbide sociale en cognitieve beperkingen, langdurige eerste psychose, onbehandelde psychoses en aanwezigheid van negatieve symptomen

• Risicofactoren voor schizofrenie zijn wellicht zwangerschaps- en geboortecomplicaties, ernstige ondervoeding, cannabis gebruik, sterke emoties of kritiek van ouders, migratie en mishandeling

• Bij schizofrenie is het aantal dendrieten en synapsen beperkt. Daarnaast zijn de hersenen kleiner, vooral de frontale en temporale kwabben met de hippocampus en amygdala

• Differentiaaldiagnoses zijn affectieve, schizoaffectieve en atypische psychosen, autismespectrumstoornissen, ‘multidimensionally impaired syndrome’, schizotypische persoonlijkheidsstoornis, epilepsie, neurologische stoornissen en drugsgebruik

• Schizofrenie wordt behandeld met antipsychose medicatie, pscyho-educatie, intensieve familie interventies, cognitieve gedragstherapie en cognitieve remediation

Hoofdstuk 46 Stoornissen in het autismespectrum

• Autisme wordt gekenmerkt door beperkingen op sociaal gebied, beperkingen op communicatief gebied en beperkte interesses en repetitief gedrag

• ASD gaat vaak gepaard met intellectuele beperkingen, cognitieve beperkingen en soms met medische condities

• Voorspellers van de uitkomst van autisme zijn non-verbaal IQ en taal

• Differentiaaldiagnoses zijn ‘pervasive developmental disorder not otherwise specified’, syndroom van Asperger, Rett syndroom, ‘childhood disintegrative disorder’, Landau-Kleffner syndroom, intellectuele beperking, sensorische beperking en emotionele verwaarlozing

• Er zijn drie theorieën over ASD: 1) mensen met ASD hebben moeite mentale staten van zichzelf en anderen te begrijpen, 2) ze focussen zich op details, in plaats van globale informatie, en 3) door prefrontale cortex abnormaliteiten is er sprake van executief disfunctioneren

• Behandeling van ASD moet multimodaal zijn: ouders en familie moet worden betrokken, de interventie moet zo vroeg mogelijk plaatsvinden, het kind moet onderwijs krijgen, gedragstherapie kan helpen en medicatie kan comorbide symptomen aanpakken

• Onderdeel van ASD kan zijn: erfelijkheid, abnormale ontwikkeling van chromosomen, door disfunctioneren van spiegelneuronen, grote hoofdomtrek, grijze massa verstoring, abnormale EEG activiteit en stijging serotonine niveaus in bloedplaatjes

Hoofdstuk 50 Persoonlijkheidsstoornissen

• Bij persoonlijkheidsstoornissen is er sprake van aanhoudende afwijkende gedragspatronen, inflexibiliteit en doordringendheid in verschillende situaties, significante beperking en stabiliteit over tijd

• Er zijn vier factoren van disfunctioneren bij persoonlijkheidsstoornissen: emotionele disregulatie, antisociaal gedrag, inhibitie en compulsiviteit

• As I stoornissen zijn episodische stoornissen, As II zijn persoonlijkheidsstoornissen

• Volgens de ICD-10 zijn er negen soorten persoonlijkheidsstoornissen. Volgens de DSM zijn het er elf, onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: vreemd/excentriek, dramatisch/emotioneel/instabiel en angstig/bang

• Er zijn verschillende soorten persoonlijkheidsstoornissen: antisociale persoonlijkheidsstoornis, psychopathische stoornis, borderline persoonlijkheidsstoornis, dissociatieve identiteitsstoornis, schizotypische persoonlijkheidsstoornis en schizoïde persoonlijkheidsstoornis

• Dialectical behaviour therapy is een mogelijke behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Het richt zich op het vergroten van capaciteiten en motivatie. Het is een effectieve therapie

Hoofdstuk 55 Hechtingsstoornissen

• Hechting is de neiging om nabijheid en contact te zoeken met een specifiek figuur

• Functies van hechting zijn: het geven van en zoeken naar comfort bij distress, warmte, empathie en koestering, emotionele beschikbaarheid en emotie regulatie en fysieke en psychologische bescherming

• Een gedesorganiseerde hechtingsstijl is geassocieerd met het ontwikkelen van psychopathologie

• Er is sprake van een hechtingsstoornis wanneer een jong kind afwijkend hechtingsgedrag vertoont en er sprake is van abnormaliteiten op sociaal en emotioneel gebied

• Er zijn twee soorten hechtingsstoornissen: ‘withdrawn/inhibited’, ofwel emotioneel teruggetrokken en geremd, en ‘social/disinhibited’, ofwel ongeremd in sociale contacten

• Differentiaaldiagnoses zijn autisme, intellectuele beperking en ADHD

• Risicofactoren zijn verwaarlozing van de zorg van een kind, opname in een instituut, Williams syndroom en fetal alcohol syndrome

• Het verbeteren van de verzorgingsomgeving zorgt voor vele verbeteringen in het hechtingsgedrag. Verzorgers moeten emotioneel beschikbaar zijn, sensitief en de behoeftes van hun kind voor hun eigen behoeftes laten komen

Begrippelijst

[toc:menu]

Hoofdstuk 1 Kinder- en adolescentiepsychiatrie: ontwikkelingen van de afgelopen 50 jaar

Hoofdstuk 2 Classificatie

Hoofdstuk 34 Aandacht- en activiteitstoornissen