In 2006 startte Nederland met invoeren van het desegregatiebeleid om de cultureel-etnische segregatie te voorkomen, de intergratie te bevorderen en achterstanden te bestrijden. Dit segregatiebeleid wordt ook gevoerd in de hele westerse wereld. Vrijwel overal wordt de cultureel-etnische segregatie in het onderwijs als een ongewenst fenomeen beschouwd, dat bestreden moet worden.

Welke achtergrond heeft de schoolsegregatie?

De cultureel-etnische segregatie kent drie hoofdoorzaken:

1. Kenmerken van het onderwijssysteem.
2. Ruimtelijke segregatie.
3. Residentiële segregatie. 

Welke kenmerken kent het onderwijssysteem?

De segregatie kan voor een deel aan het onderwijssysteem worden toegeschreven. Het onderscheid tussen private en publieke scholen draagt bij aan de verdeling tussen rijke, blanke kinderen en arme, zwarte kinderen. Daarnaast is er ook een onderscheid tussen openbare en confessioneel-bijzondere scholen. Daardoor hebben scholen de macht om leerlingen te weigeren wanneer hun religie niet overeenkomt met de identiteit van de school. Het verschilt per land hoe sterk deze selectieprocedure van toepassing is. Verder zijn er meer openbare scholen in de regio's en buurten waar relatief veel allochtonen wonen. Scholen zijn verplicht om aan te sluiten bij de godsdienstige voorkeur van ouders. Hoe eerder de overgang van primair naar secundair onderwijs, hoe sterker de verschillen tussen etniciteit tussen secundaire scholen.

Welke rol spelen ruimtelijke of residentiële segregatie?

Etnisch bepaalde residentiële segregatie komt sterk voor in de Verenigde Staten, waar blanken en zwarten van elkaar gescheiden wonen. Wel worden de woonwijken in Europa steeds homogener. Onder politici bestaat er een groeiende consensus dat residentiële segregatie van cultureel-etnische groepen een ongewenst fenomeen is en daarom bestreden moet worden. Eenzijdig samengestelde buurten zijn vaak ook de achterstandswijken waar veel sprake is van criminaliteit, werkloosheid en onveiligheid. Hierom willen beleidsmakers buurten meer gaan mengen. Dit kan bijvoorbeeld door een maximaal aantal burgers per etniciteit per wijk te stellen of door subsidies te verlenen die het aantrekkelijk maken om naar een andere buurt te verhuizen. 

Hoe dragen ouders bij aan de segregatie?

Woonsegregatie creëert schoolsegregatie, omdat de meeste kinderen naar een school gaan die bij hun in de buurt is. Ouders preferen een school voor hun kinderen die aansluit bij hun eigen sociale en culturele achtergrond. Hierdoor zijn de leerlingpopulaties van scholen geen adequate afspiegeling van de bevolkingssamenstelling van de buurt. Echter, een gemengde wijk betekent nog niet direct een gemengde school. Ouders moeten zich bewust zijn van de verschillende en van de verschillend samengestelde scholen in hun directe omgeving en beschikken over de nodige informatie om tot een juist oordeel te komen. Het meest effectieve beleid om schoolkeuzeprocessen te beïnvloeden is het controlled-choice-beleid. Scholen kunnen zelf ook initiatieven ontwikkelen om het schoolkeuzegedrag van ouders te beïnvloeden, zoals het concept magneetschool waarbij de school aantrekkelijker wordt gemaakt met andere activiteiten als sport, kunst en drama. 

Waarom moet schoolsegregatie bestreden worden?

In de zaak Brown vs Board of Education of Topeka worden een aantal argumenten genoemd waarom schoolsegregatie bestreden moet worden. Ten eerste hebben zwarten op hun 'eigen' scholen niet dezelfde onderwijskansen als blanken. Ten tweede staat gescheiden onderwijs de zelfwaardering van zwarten in de weg. En ten derde vormt separaat onderwijs een hindernis om to volwaardige interetnische verhoudingen te komen wat zowel zwarten als blanken schade aanricht. Deze rechtszaak was een beginpunt van het onderzoeken van de gevolgen van schoolsegregatie. 

Welke invloed heeft schoolsegregatie op leerprestaties?

De samenstelling van de leerlingpopulatie van een school heeft invloed op de schoolprestaties. De witte middenklasse-kinderen deden een cultuur van ijver en ambitie ontstaan die ook de zwarte lageklasse-kinderen aanspoorden tot hoge schoolprestaties. Het belang van desegregatie werd hierbij benadrukt. Dit blijkt uit peer effect-studies, die zijn opgezet door Coleman (1975). Andere onderzoeken konden ook aantonen dat kinderen afkomstig van cultureel-etnische minderheidsgroepen beter presteren in heterogeen samengestelde scholen dan in gesegreerde en homogeen samengestelde scholen. Echter kwamen andere onderzoeken tot de conclusie dat de schoolsamenstelling er niet toe deed. Wel is het meerendeel er over eens dat allochtone kinderen baat van autotochtone kinderen wanneer het gaat om reken- en taalprestaties. Naast het peer effect is er misschien ook sprake van een invloedrijke relatie tussen de leerlingen en de leerkrachten. Wanneer leerkrachten de leerlingen een gevoel geven dat ze niet goed genoeg zijn, heeft dit een negatief effect op hun schoolprestaties. Met name sterk bevooroordeelde leerkrachten hebben lagere verwachtingen van kinderen uit cultureel-etnische minderheidsgroepen vergeleken met minder bevooroordeelde collega's. 

Welke invloed heeft schoolsegregatie op interetnische verhoudingen?

Desegragatie van het onderwijs zou de interetnische verhoudingen ten goede komen en daardoor de sociale cohesie in de samenleving helpen bevorderen. Deze resultaten zijn afgeleid van de contacthypothese. Echter zijn er ook onderzoeken die tegenstrijdige resultaten vonden, waarbij de gevolgen van gemengde scholen niet vast te stellen zijn. Deze tegenstrijdige bevindingen leiden tot de conclusie dat etnisch gemengde samengestelde schoolklassen niet onvermijdelijk leiden tot het interpersoonlijk contact dat aan attitudeverbetering ten grondslag ligt. Dit betekent niet dat de vooroordelen direct negatief beïnvloed worden. Etnisch gemengde scholen garanderen lang niet altijd duurzaam interetnisch contact en dit hoeft ook niet gelijk tot gunstigere attitudes te leiden. Het is noodzakelijk dat leerlingen zelf diepere contacten ontwikkelen en daarmee hun attitude verbeteren. Een negatieve attidude ontstond alleen wanneer de out-group een bedreiging gaat vormen. Wanneer op een school veel gepest wordt, zal dit de attitude- en relatievorming negatief beïnvloeden. Eén ding staat wel vast en dat is dat intercultureel onderwijs, dat in menig beleidsdocument gepropageerd wordt om tolerantie en wederzijds respect te bevorderen, niet altijd de gewenste effecten zal leveren. Dit kan verklaard worden doordat het 'ander-zijn' op die manier te veel benadrukt wordt. Met name de experimenten die kinderen ertoe brachten om in etnisch samengestelde klassen individuele verschillen in plaats van groepsverrschillen waar te nemen, leidden tot een significante reductie van vooroordelen en groepsstereotypen. Experimenten met empathie en self-disclosure leidden ook tot positieve resultaten. De meest effectieve strategie om in cultureel-etnisch gemengd samengestelde klassen de groepsrelaties te stimuleren, is het coöperatief leren.

Wat is de conclusie?

Een volledige dessegregatie is geen garantie voor een verscheidenheid in cultuur en etniciteit op scholen. Ook kan niet worden aangetoond dat een multi-etnische samenstelling van scholen de interetnische relaties van kinderen ten goede komt en daarmee wellicht de sociale cohesie in de samenleving bevorderd wordt. 

Welke aanbevelingen zijn er voor vervolg onderzoek?

De meeste onderzoeken die zijn besproken, zijn peer-effect studies. Deze studies geven slechts een globale indruk van de samenhang tussen schoolcompositie en leerlingprestaties en laten belangrijke factoren onderbelicht. Meer onderzoek is nodig naar het gedrag en de attitudes van leraren.