Introductie

In dit paper wordt de antagonistische houding jegens etnische out-groups uitgelegd, met name jegens gemengde huwelijken. Ongeveer 10% van de Nederlanders is een niet-westerse immigrant. 5% van alle huwelijken was tussen een autochtone Nederlander en een niet-westerse immigrant. Deze gemengde huwelijken zijn een laatste stap in het integratieproces, en geven de mate van cohesie in de samenleving aan. Afkeuring hiervan geeft aan dat sociale afstand, slechte cohesie en een stagnerend integratieproces aan de gang is.

ECT (Ethnic Competition Theory) is ontwikkeld om individuele of contextuele effecten op antagonistische houdingen te voorspellen. Etnische competitie vergroot negatieve sentimenten jegens de etnische out-group. Groepscompetitie is de versterkte versie van individuele gevoelens van competitie om economische bronnen, macht, culturele bronnen of een collectieve identiteit. Mensen in dezelfde sociale lagen nemen elkaars afkeurende houding over. Snelle groei van bepaalde immigranten leidt tot afkeuring omdat die dan een grotere dreiging vormt.

Studies naar de structurele bronnen van variatie gaan uit van een relatie tussen groepsgrootte en economische positie; en dreiging, en dus vooroordelen tegen die groep. Dit paper zoekt naar de verschillende maten van impact die verschillende soorten etnische competitie hebben op de afkeuring van een gemengd huwelijk. Ten tweede wil de auteur onderzoeken in hoeverre zijn buurt en gemeente-eigenschappen deze houding tegen gemengde huwelijken beïnvloeden.

De effecten van groepsgrootte en andere leefomstandigheden op een vijandige houding kunnen afhangen van het antagonistische perspectief, de meetwijze en de specifieke out-group. Als etnische competitie inderdaad etnisch exclusionisme opwekt, zou het ook afkeuring van etnische heterogamie moeten opwekken. In dit paper zijn drie meetniveaus:

• individueel

• buurt

• gemeente

Om groepspecifieke exclusionistische reacties te meten zullen vijandige houdingen jegens huwelijken met Turken, Marokkanen en Surinamers worden gemeten. Regionale variatie, groepsgrootte en individuele eigenschappen zullen meegenomen worden als variabele.

Theoretische verwachtingen

Buurten en gemeenten hebben in Nederland een eigen autoriteit, eigen verkiezingen en variatie in werkloosheid. Buurten verschillen aanzienlijk van elkaar. Daarom verwachten we een variatie in afkeuring van gemengde huwelijken op het niveau van gemeentes en buurten. Dit is de regionale variatie hypothese. Voor mogelijke compositie-effecten wordt gecontroleerd, aangezien we van ouderen, mannen, lager opgeleiden en gelovigen sterkere afkeurende houdingen verwachten.

De etnische minderheden die worden onderzocht maken in totaal 7% van de Nederlanders uit.

• Surinamers zijn Christelijk, Hindoe, Moslim

• Turken zijn vooral Moslim

• Marokkanen zijn vooral Moslim

We verwachten dat religie een sterker effect heeft op een afkeurende houding tegen een gemengd huwelijk dan voor andere afkeurende houdingen. Religie zal ook vooral de regionale verschillen veroorzaken. Ook verwachten we dat de opleiding van de ouders en occupatie van de vader een effect heeft.

Relatief veel mensen van een etnische out-group in de wijk, die erg zichtbaar zijn een grote groepsgrootte hebben zal leiden tot regionale variatie. Ook grote veranderingen in groepsgrootte zal effect hebben. Een verslechterende economische situatie van een groep zal de afkeurende gedachten doen versterken.

Culturele en fysieke competitie

Zowel economische als culturele competitie als relatieve groepsgrootte wordt dus gemeten. Deze competitie komt voor in de religieuze plaatsen en in scholen. Aanwezigheid van moskees kunnen culturele afstand doen vergroten, door zorgen over culturele identiteit. Geografische informatie over moskees en moslimscholen worden gebruikt als indicator voor culturele competitie, en verwacht wordt dat dit voor meer vijandige houdingen leidt.

Etnische minderheden zijn veel vaker verdacht van criminaliteit, en ook in de media wordt dit beeld versterkt. Dit zorgt voor een gevoel van dreiging en onveiligheid, en we verwachten dat dit weer leidt tot een negatieve houding tegen gemengde huwelijken. Ook een gebrek aan sociale cohesie heeft dit gevolg, gemeten in de mate van mobiliteit (de coherente omgeving hypothese). Ook wordt verwacht dat grote steden zorgen voor meer vijandige gevoelens vanwege de georganiseerde misdaad, woningentekort en illegalen (grote stad hypothese).

Contact theorie

ECT biedt nog een alternatieve hypothese: contact tussen verschillende groepen zorgt voor een reductie van vooroordelen en dus de vijandige gevoelens. Dit leidt tot de contact hypothese: een hoger percentage etnische minderheden in een wijk of gemeente correleert met een lagere vijandige houding tegen gemengde huwelijken. Echter, veel contact is ook een gevolg van hoge tolerantie. We nemen aan dat mensen met een lage opleiding veel in buurten wonen met veel immigranten, dit noemen ze selectieve migratie. Dit zou leiden tot een positief effect tussen relatieve groepsgrootte en een vijandige houding bij de lager opgeleiden. Het tegenovergestelde is juist een bevestiging van de contact theorie. Het mechanisme van dreiging is dus tegenovergesteld aan het mechanisme van contact.

Data en methodes

Er is gebruik gemaakt van een gerandomiseerde sample, van mensen in Nederland tussen 18 en 79. De negatieve houding tegen een gemengd huwelijk is gemeten door drie vragen: zou je het erg vinden als een van je kinderen met een Turk/Marokkaan/Surinamer trouwde? Hieruit bleek dat een gemengd huwelijk met een Marokkaan als ergst ervaren wordt, daarna met een Turk. Ongeveer 40% van de Nederlanders vindt elk gemengd huwelijk erg.

Voor de constructvaliditeit zijn nog andere vormen van sociale afstand getest. Zoals verwacht gaat etnische heterogamie met een exclusionistische houding samen. Ook strenge gedachten over immigratiebeleid gaan samen met oppositie tegen een gemengd huwelijk.

Metingen op macroniveau

Voor informatie over waar alle gegevens vandaan komen, zie de tekst. Uiteindelijk waren er 6.095 respondenten uit 2.096 buurten en 437 gemeenten.

Resultaten

Het volgende is gebleken:

• Hoe langer iemand op school heeft gezeten en hoe hoger de sociale klasse, hoe minder negatief tegen etnische heterogamie

• De negatieve houding tegen etnische heterogamie kwam het meest voor bij gepensioneerden, huisvrouwen, katholieken en calvinisten, ouderen, en mannen.

• Hoe groter de out-group in de buurt, hoe lager de negatieve houding tegen etnische heterogamie (bevestiging contact hypothese).

• De negatieve houding tegen etnische heterogamie komt meer voor bij buurten die economisch achteruit gaan.

• Alle andere verwachtingen blijken een tegenovergesteld effect te hebben dan verwacht.

Afkeuring van een gemengd huwelijk

3,5% van de variatie is tussen gemeentes, niks tussen buurten, en dus is de regionale variatie hypothese niet bevestigd. De opleiding en sociale klasse van de ouders beinvloeden de negatieve houding tegen een gemengd huwelijk als een positief verband. De werkloze student is het minst tegenstander van gemengd huwelijk. Werkloosheid en hoge sociale klasse zorgen voor een minder negatieve houding tegen etnische heterogamie.

Voor laagopgeleiden is het percentage immigranten in de buurt positief verbonden met de negatieve houding tegen etnische heterogamie (dreiging hypothese). Voor hoogopgeleiden is het percentage immigranten in de buurt negatief verbonden met de negatieve houding tegen etnische heterogamie (selectieve migratie en contact mechanisme).

Grootte van de out-group in de gemeente correleert negatief met een negatieve houding tegen etnische heterogamie. Het contactmechanisme domineert. Een snel verslechterde economische positie in een buurt leidt tot negatieve houding tegen etnische heterogamie. In gemeentes is dit echter tegenovergesteld. De economische omgeving hypothese is deels bevestigd. Criminaliteit en veel moskeeën en islamitische scholen hebben geen effect.

Mobiliteit leidt tot minder negatieve houding tegen etnische heterogamie. Ook de grote stad hypothese klopt niet.

Out-groep specifieke afkeuring van gemengde huwelijken

Tussen de etnische groepen blijkt het verschil niet te komen door religie. Katholieken en Calvinisten zijn net zozeer tegen Surinamers als tegen Turken/Marokkanen. De negatieve houding tegen etnische heterogamie verschilt nauwelijks per groep.

Antagonistische houding-specifieke relaties

Op individueel niveau zijn de effecten vergelijkbaar, behalve bij religie. In steden is het effect van religie sterker dan in het algemeen. Gek genoeg is het effect van kerkbezoekers omgekeerd: die hebben een minder negatieve houding. Ook hier geldt het positieve verband tussen een grote out-group en negatieve houding tegen etnische heterogamie.

Tot slot zijn de mensen die tegen een gemengd huwelijk zijn vaak ook tegen religieuze heterogamie. Tegenstanders van de grote hoeveelheid immigranten in Nederland zijn ook tegenstanders van een gemengd huwelijk.

Conclusies

Er is een kleine variatie tussen gemeentes, voor het grootste deel te verklaren door compositionele verschillen zoals religie. Religie voorspelt veel van de afkeuring tegen gemengde huwelijken. Tussen buurten was nauwelijks variatie. Contextuele eigenschappen van buurten en gemeenten hebben wel effect. Hoe groter de out-group in een wijk, hoe minder de negatieve houding, een ondersteuning van de contact theorie.

Van de vormen van etnische competitie is de economische het sterkste, die zorgt voor een negatieve houding tegen etnische heterogamie. Culturele en fysieke competitie is een mythe. Wanneer de inkomende mobiliteit in een buurt hoog is, zullen slechts de minder exclusionistische mensen daar gaan wonen, omdat ze een keus hebben. Mobiliteit gaat dus samen met een lage negatieve houding tegen etnische heterogamie.

Zowel de contact theorie als de dreiging theorie is bevestigd. Voor meer begrip over deze mechanismen zijn meer data nodig.