Werkgroep week 6 'de rechter in de trias politica' constitutioneel recht

Opdrachten

Opdracht 1

Zet u schrap voor een droevig geval. Gelukkig een fictief, maar helaas wél deels op de werkelijkheid gebaseerd verhaal. De kleine Lara van Driessen is net 8 jaar geworden als bij haar een agressieve variant van de ziekte Multiple Sclerose (MS) wordt geconstateerd. Haar gezondheidstoestand gaat snel achteruit en binnen een jaar kan Lara niet meer lopen, kan ze maar beperkt zien en kan ze haar behoefte niet meer ophouden. Ze heeft bovendien regelmatig aanvallen van ernstige spierkramp en hevige pijn in haar gezicht.

Aan haar ziekte is weinig te doen maar in 2018 gloort er licht aan de horizon. Lara’s arts, de Utrechtse hoogleraar-internist Judith Vossen, vertelt de ouders dat het al jaren bestaande geneesmiddel Monentaf redelijk goed blijkt te werken bij bepaalde vormen van MS. Monentaf werkt tijdens de aanvallen pijnstillend, en het zorgt er ook voor dat de ziekte niet verergert. Monentaf is in Europees verband uitvoerig getest en de resultaten zijn positief. Ze schrijft Monentaf voor en Lara gaat met sprongen vooruit.

Dan komt er echter een kink in de kabel. De zorgverzekeraar meldt de ouders dat Monentaf niet voor vergoeding in aanmerking komt. Aangezien zij het, met hun modale inkomen, niet zelf kunnen betalen, wordt de behandeling stopgezet. De situatie verergert snel. De verwachting is dat Lara zonder Monentaf binnen twee jaar zal overlijden.

Vossen vraagt zich af waarom de zorgverzekeraar weigert om Monentaf te vergoeden. Ze schrijft het geneesmiddel namelijk ook geregeld bij volwassenen voor en dan wordt het wél probleemloos vergoed. Navraag leert dat artikel 11, derde en vierde lid van de Zorgverzekeringswet jo. Art. 2.8 Besluit Zorgverzekering (een Amvb) jo. Art. 2.5 Regeling zorgverzekering (een ministeriële regeling) voorschrijven dat Monentaf alleen voor volwassenen mag worden vergoed. De reden zou zijn dat Monentaf bij volwassenen al uitgebreid getest is, terwijl dat bij kinderen nog niet zo is. Er zijn eenvoudigweg te weinig kinderen met deze vorm van MS om wetenschappelijk bewijs te kunnen leveren dat het geneesmiddel werkt.

Vossen blijft dat verschil onzinnig vinden, discriminatie zelfs. Ze begint een campagne om dit aan de kaak te stellen. Zo nodig gaat ze met een bord voor de Tweede Kamer staan. Die actie heeft maar beperkt effect. Weliswaar neemt de Tweede Kamer een motie aan dat de regeling ook voor kinderen moet gelden, maar de verantwoordelijke minister weigert die motie uit te voeren. Tijdens de Diës van de universiteit zit ze echter naast een hoogleraar mensenrechten. Ze legt het geval voor. Kan dit zomaar? De jurist belooft er werk van te maken. Al snel onderzoekt een team van docenten en studenten, de mogelijkheden voor een procedure.

Na overleg besluit men twee routes te bewandelen. Eerst zullen docenten en studenten van de UU de ouders van Lara ondersteunen bij een bestuursrechtelijke procedure tegen het besluit van de zorgverzekeraar om Monentaf niet te vergoeden. Daarnaast begint de Stichting Kinderbelangen een civiele zaak tegen de Staat om ervoor te zorgen dat de regeling wordt aangepast. Kinderbelangen komt, aldus de statuten van de stichting, zowel in politieke als in juridische zin op voor de belangen van kinderen.

Het team begint met de bestuursrechtelijke procedure. Na in eerste aanleg nul op het rekest te hebben gekregen, oordeelt de Centrale Raad van Beroep in hoger beroep dat in de regeling van de Zorgverzekeringswet sprake is van leeftijdsdiscriminatie. De Centrale Raad overweegt dat de minister niet verplicht was om Monentaf te laten vergoeden, maar dat als het medicijn voor volwassenen vergoed wordt, het ook voor kinderen moet worden vergoed. Hij overweegt dat de wettelijke regeling dus in strijd komt met artikel 1 Twaalfde Protocol bij het EVRM.

Vraag 1a

Welke mogelijkheden heeft de Centrale Raad, in het algemeen, om rechtsbescherming te verlenen als hij tot het oordeel komt dat een wettelijke regeling in strijd komt met een verdragsbepaling? Hoe kan hij, met andere woorden, ervoor zorgen dat de wettelijke regeling niet langer discriminerend wordt toegepast?

Vraag 1b

Hoe groot acht u de kans dat de Centrale Raad van Beroep in dit geval van deze mogelijkheden gebruik zal maken?

Vraag 1c

Welke belangen staan bij deze beslissing tegenover elkaar?

Vraag 1d

Stel dat vader en moeder Van Driessen het er niet bij willen laten zitten, en een gang naar het EHRM overwegen. Op welke EVRM-artikelen zouden zij zich dan kunnen beroepen? Heeft het beroep, denkt u, kans van slagen?

Nadat de procedure voor de Centrale Raad van Beroep in een Pyrrusoverwinning is geëindigd, is de hoop gevestigd op de civiele procedure van Stichting Kinderbelangen tegen de Staat. Kinderbelangen vordert een rechterlijk bevel aan de Staat, inhoudende dat deze de leeftijdseis van 18 jaar uit de relevante wetgeving haalt.

Vraag 1e

Is deze vordering toewijsbaar?

Opdracht 2

Het constitutionele recht bevat verschillende bepalingen die de onafhankelijkheid van Nederlandse rechters waarborgen.

Vraag 2a

Noem twee van deze constitutionele bepalingen en geef aan van welk type rechterlijke onafhankelijkheid zij een uitvloeisel zijn.

Vraag 2b

Gelden de door u geïdentificeerde bepalingen voor alle Nederlandse rechters?

Opdracht 3

In de Verenigde Staten is de benoeming van rechters in het federale Supreme Court een belangrijke politieke aangelegenheid. Wanneer een zetel vacant komt, ontstaat meteen een politiek getouwtrek van jewelste tussen de tot benoeming bevoegde organen. Kandidaten voor de vacante zetel worden doorgaans stevig doorgelicht en aan de tand gevoeld. 

Vraag 3a

Zoek in de Amerikaanse grondwet naar de procedure voor benoemingen in het Supreme Court en vergelijk deze met de procedure in de Nederlandse grondwet voor benoemingen in de Hoge Raad.

Vraag 3b

Laat de procedure in de Nederlandse grondwet politisering van benoemingen in de Hoge Raad toe?

Opdracht 4

De Raad van State neemt een bijzondere positie in binnen het Nederlandse constitutionele bestel.

Vraag 4a

Beschrijf de positie van de Raad van State binnen het Nederlandse constitutionele bestel.

Vraag 4b

Volgens sommige politici en juristen is de huidige vormgeving van de Raad van State nog altijd problematisch in het licht van rechterlijke onpartijdigheid. Leg uit waar de zorgen vandaan komen en in hoeverre ze – op basis van de jurisprudentie van het EHRM – terecht zijn.

Antwoordindicatie

Opdracht 1

Vraag 1a

De rechter heeft de mogelijkheid om de bepaling geheel/gedeeltelijk buiten toepassing te laten op grond van art. 94 Gw of de bepaling verdragsconform uit te leggen.

Vraag 1b

Voor de beantwoording van deze vraag moet worden gekeken naar het arrest Arbeidsforfait. In casu zijn verschillende regelingen denkbaar, waardoor de rechter hier geen rechtsvormende taak toekomt. Hieruit volgt dat dit bij de wetgever ligt.

Vraag 1c

Hier staat de effectieve rechtsbescherming tegenover het belang van een terughoudende rechter, omdat de wetgever democratisch gelegitimeerd is.

Vraag 1d

Zij zouden een beroep kunnen doen op art. 8 EVRM. Een jong ziek meisje valt namelijk onder een kwetsbare groep.

Vraag 1e

Deze vordering is niet toewijsbaar, omdat er een bevel tot wetgeving wordt gegeven. Zie ook het arrest Waterpakt.

Opdracht 2

Vraag 2a

Er wordt onderscheid gemaakt tussen persoonlijke, institutionele en zakelijke onafhankelijkheid. Artikel 117 lid 1 en 116 lid 4 Gw zijn voorbeelden van persoonlijke onafhankelijkheid.

Vraag 2b

Nee, de CRvB en het College voor Beroep van Bedrijfsleven zijn geen onderdeel van de rechterlijke macht. Hierdoor gelden de genoemde grondwetbepalingen niet voor deze rechters.

Opdracht 3

Vraag 3a

In zowel Amerika als Nederland worden de rechters benoemd door de uitvoerende macht.  Verschillend is dat in Nederland de Tweede Kamer onderdeel is van het benoemingsproces en in Amerika is dat de Senaat. Daarnaast is in Nederland ook bij wet vast gelegd dat de Hoge Raad een rol speels in het benoemingsproces en in Amerika niet. Tot slot beslist in Nederland de Regering en in Amerika draagt de president voor en heeft de Senaat medebeslissingsbevoegdheid.

Vraag 3b

Dit kan wel. De Tweede Kamer is namelijk niet gebonden aan de aanbevelingslijst van de Hoge Raad. Uit de praktijk blijkt wel dat zij zich vaak aan de lijst houden.

Opdracht 4

Vraag 4a

De RvS is een zogenaamd Hoog College van staat. De raad heeft een tak die wetgevingsadvies levert (en advies uitbrengt over geschillen ex art. 136 Gw en een rol kan spelen rond de uitoefening van koninklijk gezag) en een tak die rechtspraak verzorgt. Voorzitter van de RvS is de Koning (art. 74 lid 1 Gw). De Koning heeft echter geen stem in de raad (art. 1 lid 4 en art. 16a lid 3 Wet op de RvS). Verder bestaat de RvS uit leden (waaronder de Vice-voorzitter en de voorzitter van de ABRvS) en staatsraden. Beiden worden bij KB voor het leven benoemd.

Vraag 4b

De zorgen die leven over de RvS betreffen de vereniging van wetgevingsadvies en rechtspraak in één en hetzelfde orgaan. In 2010 is de RvS zo gestructureerd dat behalve een afdeling bestuursrechtspraak nu ook een aparte afdeling advisering bestaat. Daarnaast is in art. 42 lid 4 Gw bepaald dat leden van de ABRvS die betrokken zijn geweest bij een wetgevingsadvies mbt een bepaald geschil niet deelnemen aan de behandeling van zo’n geschil. Vervolgens blijkt uit het arrest Kleyn dat art 6 EVRM zich er niet in algemene zin tegen verzet dat de RvS zowel adviserende als rechtsprekende taken heeft. Wel blijft er een mogelijkheid open voor het geval het gaat om ‘eenzelfde zaak of eenzelfde rechtszaak’.