Strafrecht 1 - De inhoud van de culpa - RUG

Schuld in de delictsomschrijving 
De wetgever heeft schuld in de delictsomschrijving op verschillende manieren tot uiting gebracht. Bij culpose gevolgsdelicten gaat het om schuld aan het veroorzaken van een gevolg. De wet spreekt hier meestal van "aan zijn schuld te wijten". De wet kent verschillende uitdrukkingen als het gaat om schuld dat betrekking heeft op een bepaalde omstandigheid die als bestanddeel in de delictsomschrijving staat. Voorbeelden zijn: "Ernstige reden hebben om te vermoeden", "redelijkerwijs moeten vermoeden", "onachtzaamheid", "moeten verwachten" en "gebrek aan de nodige onvoorzichtigheid of voorzorg". Schuld komt eigenlijk alleen maar voor als bestanddeel voor bij misdrijven, maar er zijn een paar uitzonderingen.  

Schuld als verzamelbegrip
Het eerste kenmerk van schuld als verzamelbegrip is de eis dat de dader zich anders had moeten gedragen dan wel bewust had moeten zijn van wat hij deed. Het tweede kenmerk van schuld als verzamelbegrip is het ontbreken van opzet. De dader had geen opzet op een bepaald gevolg, maar de wetgever is toch van mening dat hij zich beter had moeten gedragen. Een dader kan dus niet tegelijk opzet of schuld hebben aan een bepaald gevolg. De inhoud van de schuld moet steeds worden bepaald aan de hand van de formulering daarvan in de strafbepaling en in verband met de in die bepaling opgenomen bestanddelen. Een uitzondering op deze regel is schuld die betrekking heeft op het veroorzaken van een bepaald gevolg. In deze gevallen gebruikt de wetgever steeds de term "schuld"  in combinatie met de woorden "te wijten zijn, dat". Aan deze omschrijving van de schuld, ook wel culpa genoemd, kan een meer algemene inhoud worden gegeven die voor alle bepalingen geldt waarin de schuld betrekking heeft op een gevolg.  

Culpa 
Schuld (culpa) bestaat uit twee begrippen, namelijk "aanmerkelijke onvoorzichtigheid" en "verwijtbaarheid". Eerst moet de onvoorzichtigheid worden vastgesteld. Daarna moet worden gekeken of die onvoorzichtigheid de dader ook kan worden verweten. Als aan beide voorwaarden is voldaan, dan is er sprake van schuld. Schuld is dus verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid. Tot slot moet er sprake zijn van causaal verband tussen de verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid en het gevolg.  

Culpa - aanmerkelijke onvoorzichtigheid 
De aanmerkelijke onvoorzichtigheid bestaat uit twee delen, namelijk de voorzienbaarheid (kon en behoorde de dader te voorzien dat zijn gedrag tot het gevolg leidt) en de op die voorzienbaarheid gebaseerde plicht dat gedrag achterwege te laten. Er is sprake van onvoorzichtigheid als de dader gedrag verricht waarvan hij kon en behoorde te voorzien dat het tot ernstige gevolgen kon leiden en dat hij daarom achterwege had moeten laten. Van bewuste schuld is sprake als iemand zich wel heeft gerealiseerd dat er de mogelijkheid is op een slechte afloop, maar de kans op verwezenlijking daarvan verkeerd heeft ingeschat. Van onbewuste schuld is sprake als iemand zich de mogelijkheid van een slechte afloop helemaal niet heeft gerealiseerd. Meestal is dit onderscheid niet van belang. 

Wat de dader behoort te voorzien moet steeds in het concrete geval, aan de hand van alle omstandigheden van dat geval worden geformuleerd. Als maatstaf geldt de voorzienbaarheid die men eist van de normale mens verkerend in de omstandigheden van de dader. De eisen van de voorzienbaarheid moeten worden geformuleerd met behulp van de omstandigheden die de dader kon en hoorde te zien of te kennen. Als de dader speciale kennis of bekwaamheid heeft dan kan de voorzienhaarheid mede daarop gebaseerd worden.  
In het Onvoldoende rechts rijden in Winssen-arrest is bepaald dat de aanmerkelijkheid wordt afgeleid uit de aard en de ernst van de gezamenlijke gedragingen en de omstandigheden van het geval.  

Onvoorzichtigheid kan ook gezien worden als schending van een zorgplicht. In verschillende situaties rust op mensen een zorgplicht om bepaald gedrag te vermijden. Soms moet de omvang van die zorgplicht ingevuld worden door de voorzienbaarheid. Echter kan in de meeste gevallen de omvang worden bepaald met hulp van regels die op die situatie betrekking hebben, zoals in het verkeer de Wegenverkeerswet. Er is sprake van objectivering van de culpa als aan de hand van algemene regels schending van een zorgplicht en vervolgens onvoorzichtigheid wordt aangenomen. Hierbij is namelijk de beoordeling van de voorzienbaarheid van een slechte afloop verschoven van het individu naar de wetgever.  

Het kan zijn dat het gedrag van de dader, ondanks dat de ernstige gevolgen voor hem voorzienbaar waren, door een omstandigheid van het concrete geval gerechtvaardigd wordt. Daarnaast kan het zijn dat ondanks de voorzienbare ernstige gevolgen, de dader het gedrag toch niet achterwege hoefde te laten, omdat aan het gedrag behalve dit nadeel ook voordelen verbonden zitten. Het gedrag van de dader is dus ondanks de voorzienbaarheid van het gevolg gerechtvaardigd wanneer de dader een beroep heeft op een rechtvaardigingsgrond. Er is van onvoorzichtigheid, en dus van schuld, geen sprake wanneer het gedrag van de dader gerechtvaardigd, en dus niet wederrechtelijk, is. Er kan alleen sprake zijn van schuld als het ook wederrechtelijk is. Bij een culpoos delict is de wederrechtelijkheid dus bestanddeel van de delictsomschrijving.  
Naast het ontbreken van de wederrechtelijkheid is er nog een andere reden waarom de voorzienbaarheid van het gevolg niet zonder meer de plicht meebrengt dat gedrag achterwege te laten. In sommige gevallen is het de dader namelijk geoorloofd enig risico te nemen omdat voor zijn riskante gedrag belangrijke redenen zijn. Door dat geoorloofd risico is van onvoorzichtigheid en dus van schuld geen sprake.  

Culpa - verwijtbaarheid 
Verwijtbaarheid betekent anders kunnen en behoren te handelen. Men spreekt ook wel van vermijdbaarheid. Ook moet van de dader gevergd kunnen worden dat hij anders had gehandeld. Wanneer de dader een beroep heeft op een schulduitsluitingsgrond kan gezegd worden dat hij niet anders kon handelen. Dan is er geen sprake van verwijtbaarheid en dus ook niet van schuld. Bij een culpoos delict maakt de verwijtbaarheid dus deel uit van het bestanddeel schuld.