rechtseconomie hoorcollege week 2a en b

College 2A

Eigendomsrechten

• Er bestaan stelsels van wetten en regels waarmee de private eigendom van en de beschikkingsbevoegdheid over goederen en diensten zijn vastgelegd.
• Regels en bescherming garanderen dat de eigenaar de exclusive gebruiksrechten heeft en houdt over de goederen en diensten

Vanuit een economisch perspectief bekijken we de eigendomsrechten. En we kijken naar hoe het wordt nageleefd in Nederland. De begrippen exclusiviteit en rivaliteit horen bij goederen. Exclusiviteit: de mogelijkheid om anderen van het gebruik en de baten uit te sluiten. Rivaliteit: het gebruik door de een gaat ten koste van het gebruik door iemand anders. Wanneer hier beide spraken van is spreken we van private goederen. Bij collectieve goederen is er sprake van non rivaliteit en non exclusiviteit. Voorbeeld daarvan is een straatlantaarn: het gebruik van de ene persoon gaat niet ten koste van de andere persoon. Immers als 1 persoon geniet van het licht van de straatlantaarn gaat het licht niet uit voor een ander persoon. Het sluit elkaar niet uit. Verder is er hier sprake van non exclusiviteit, als de ene gebruik wil maken van de lantaarn gaat dat niet ten koste van het gebruik en de baten van iemand anders.

Het recht van de sterkste

Eigendomsrecht is een sterk recht. Verder wordt er nu gekeken naar het sociaal contract. Het instellen van een overheid in combinatie met het regelen en handhaven van eigendomsrechten maakt een einde aan het recht van de sterkste. Dit leidt tot besparing op particuliere legertjes en de schade van krijgshandelingen, en leidt daardoor tot verbetering van de maatschappelijke welvaart.

Tragedy of the commons.

Iedereen kiest voor zichzelf en kijkt niet naar de gevolgen voor een ander. Dus men kijkt niet naar de collectieve kosten die er onstaan door jouw gedrag. Wij veronderstellen dat er een overheid is, compleet met politieapparaat en rechterlijke macht. Voorbeeld: er bestaat in ons land grond voor gemeenschappelijk gebruik. Een rationeel handelende veehouder heeft als doelstelling het maximaliseren van zijn nette opbrengst (opbrengsten minus kosten). Het grondgebruik bij een klein aantal koeien is non rivaliserend, maar bij een voortdurende uitbreiden van de kuddes is het rivaliserend > overbegrazing. Inefficiënt omdat de totale welvaart van de gezamenlijke veehouders kleiner is dan maximaal haalbaar. Veehouders kijken wel naar eigen private kosten en opbrengsten, maar houden geen rekening met de negatieve gevolgen van hun handelen voor anderen.

Vanaf een bepaalde mate van gebruik van gemeenschappelijke hulpbronnen treedt er schaarste op; er ontstaan rivaliteit in het gebruik. Vanaf het moment dat het gebruik rivaliserend wordt, brengt additioneel gebruik kosten met zich mee. Bij gemeenschappelijke eigendom draagt de individuele gebruik de kosten van additioneel gebruik niet of niet ten volle. Wat kan je doen om probleem op te lossen? Privatisering van grond, zodat stuk niet door iedereen gebruik wordt, dus dan is er niet sprake van overbegrazing. Verder is het mogelijk  om het te corrigeren via boetes, dat heeft een afschrikkend effect. Collectief eigendom is dus goed voor het oplossen van: tragedy of the commons.

Speltheorie

Speltheorie: een methode om de interactie tussen verschillende individuen te onderzoeken. Voorbeeld: economie bestaande uit twee personen, beide kunnen kiezen om wel of niet uit te breiden. Gaat persoon a uitbreiden en persoon b niet, dan heeft a een voordeel van 1900 en b een nadeel van 1000. Gaat persoon a niet uitbreiden en persoon b ook niet, dan hebben ze beide geen voordeel. Gaat b uitbreiden en a niet, dan heeft b voordeel van 1900 en a een nadeel van 1000. Gaan ze beide uitbreiden, dan hebben ze beide een voordeel van 980. In dit geval is wel uitbreiden de beste keuze die a en b kunnen maken, als ze onafhankelijk van elkaar een keuze maken. Want dan hebben ze of een voordeel van 1900 of een voordeel van 980, maar ze gaan er dan dus altijd op vooruit. Dominante strategie: het geval dat een speler voor 1 bepaalde strategie kiest, ongeacht wat de andere speler of spelers doen. Individuele rationaliteit kan leiden tot collectieve irrationaliteit.

Collectief eigendom

• Collectieve eigendom met vrije gebruiksmogelijkheden leidt tot overgebruik.

Private eigendomsrechten

Hierbij zijn twee dingen cruciaal. 1: het recht om anderen van het genot en de opbrengsten uit te sluiten (exclusiviteit bewerkstelligt dat elke veehouder wordt geconfronteerd met de volledige kosten van zijn handeling en dat is efficiënt). 2: overdraagbaarheid; wanneer de overdraagbaarheid van eigendomsrechten een markt creëert waar de partijen door middel van onderhandelen en wederzijds voordelige ruil hun welvaart kunnen verbeteren. De werking van de markt en de totstandkoming van de efficiënte allocatie zijn afhankelijk van: de initiële allocatie van de eigendomsrechten en; het gemakt waarmee A en B tot 1 succesvolle onderhandeling kunnen komen.

invoering van private eigendomsrechten heeft alleen zin als de baten voor de samenleving groter zijn dan de kosten.

Coase-theorema

Coase theorma: het theorem stelt dat het inefficiënte gebruik van schaarse middelen dat kan ontstaan bij gemeenschappelijke eigendom kan worden opgeheven door private eigendomsrechten toe te wijzen aan 1 van de betrokken partijen; aan wie de eigendomsrechten precies worden toegekend, maakt voor de efficiëntie van de uiteindelijke uitkomst niets uit, zolang de transactiekosten voor de betrokken partijen nihil zijn. bepaalde problemen kunnen door de markt worden opgelost, hoeft niet via de rechtbank. Transactiekosten zijn de kosten die gepaard gaan met het opstellen, afsluiten en naleven van overeenkomsten. Wanneer we er echter vanuit moeten gaan dat er transactiekosten zijn, althans dat ze niet verwaarloosbaar klein zijn, is volgens het Coase Theorem een efficiënte uitkomst niet altijd verzekerd. Als de overheid een keuze heeft en er zijn transactiekosten in het geding, dan verdient het vanuit efficiëntieoopgunt de voorkeur als de eigendomsrechten direct worden toegewezen aan diegenen die de efficiënte aanwending kunnen verzorgen. Het is verstandig de regels zodanig in te richten dat de transactiekosten zo laag mogelijk blijven.

Waarborging tegen particuliere interventie

Als een particulier het eigendomsrecht van een ander particulier schendt, kan dat leiden tot onderhandelingen tussen beiden waarbij de schender van het recht een schadevergoeding betaalt. Schadevergoeding: compensatie voor de negatieve externe effecten. Door de verplichting om schadevergoeding te betalen wordt een partij gedwongen rekening te houden met de effecten van zijn handelen voor een andere partij, zodat een efficiënte uitkomst kan worden verwacht.

Waarborging tegen overheidsinterventie

De overdraagbaarheid van eigendomsrechten draagt ertoe bij dat een object in de efficiënte aanwending kan terecht komen. De overheid is geen normale partij, de overheid heeft een monopolie op macht. Bij willekeur kan de markt voor objecten kan niet functioneren en er komt geen efficiënte allocatie tot stand. Onteigeningswet > schadeloosstelling: volledige vergoeding voor alle schade die de eigenaar rechtstreeks en noodzakelijk door het verlies van zijn zaak lijdt. De prijs is de marktprijs.

College 2B

Vervolg op eigendomsrechten

Grenzen aan de uitoefening van eigendomsrechten

• Art 5:1 lid 2 BW: een eigenaar wordt in de uitoefening van zijn rechten beperkt door: de rechten van anderen; de wet; regels van ongeschreven recht.
• Zie ook watertorenarrest waarin het ging om misbruik van bevoegdheid.
• De welvaart van de maatschappij gaat erop achteruit door hinder.

Intellectueel eigendom

het reguleren van eigendomsrechten is wenselijk. Markt is daar in het algemeen een goed instrument voor, deze zorgt voor efficiëntie. Private eigendomsrechten zijn voorwaarden voor de markt, daarbij hoort: exclusiviteit en overdraagbaarheid. De efficiënte allocatie van middelen wordt bereikt als de ideeën worden ontwikkeld waarvan de maatschappelijke baten hoger zijn dan de ontwikkelingskosten. Maar hoe doe je dit? Via accijns kan dit, dus dat de overheid het reguleert, maar het kan ook aan de markt overgelaten worden door het toekennen van een exclusief gebruiksrecht en dat zorgt voor een monopolie positie. Toekennen van een monopolie op het gebruik van informatie vergroot de maatschappelijke welvaart van informatie, omdat er dan meer info verkregen wordt door een organisatie. Maar door een monopolie gaat de welvaart ook omlaag. Hoe zo is dat bij een monopolie? Omdat 1 partij de prijs kan bepalen, en kan prijs dus te hoog vast stellen.

Octrooien

Vroeger werden er meer medicijnen ontwikkeld dan nu, dit is bijvoorbeeld het geval bij antibiotica. Maar hoezo is dit het geval? Daarvoor kijken we eerst naar het product antibiotica. Dit kan alleen verkregen worden op recept. We reguleren de markt van antibiotica omdat iedereen er baat bij heeft dat het niet te vaak ingenomen wordt, virussen raken dan resistent tegen antibiotica. Dat is op dit moment een probleem. Er zijn verschillende types antibiotica, maar veel werken dus niet meer doordat virussen resistent geworden zijn. Daarom wordt deze markt dus gereguleerd. Maar varkens krijgen ook wel eens antibiotica, deze markt wordt niet gereguleerd, terwijl wij dit wel kunnen binnen krijgen omdat we varkens eten. Dus indirect gebruiken we veel antibiotica. Het is erg duur om een medicijn te ontwikkelen. Dus als bedrijven dit niet willen doen, hoe moet het dan wel. De overheid kan hierbij helpen, deze kan prikkels inzetten. Meestal is er een combi van markt en overheid nodig.

Weesgeneesmiddel is een geneesmiddel die erg zeldzaam is. De vraag is klein, dus de markt is klein en dus is het erg duur. Zoals bijvoorbeeld een spierziekte. Op DNA manier kan je zo’n spierziekte soms oplossen. Maar de markt klein. Er is een spuit ontwikkelt, maar elke spuit kost ongeveer 100.000 euro, een eerste spuit kost meer dan een volgende spuit. Dat is veel geld voor een maatschappij. Hoe wordt dit betaald? Door de zorgverzekering in Nederland. Dus ergens moeten we beslissing nemen over wat we doen. Economisch wordt gekeken naar wat een leven waard is. Aan de hand daarvan wordt gekeken wat wel in de zorgverzekering komt en wat niet. Bedrijf die de spuit bedacht heeft wil het voor hoogste prijs in de markt zetten, heel veel kunnen dat niet betalen. Dus wat wil je. Is het ontwikkelt, kan het niet gebruikt worden omdat het te duur is, terwijl er veel in geïnvesteerd is, dus product kan niet gebruikt worden en dat is slecht voor de maatschappelijke welvaart omdat er dus wel veel geld en tijd in is geïnvesteerd.

De optimale duur van een octrooi wordt bereikt waar het saldo van de maatschappelijke baten en kosten van bescherming maximaal is. Een octrooi recht kan verkregen worden voor een periode van 20 jaar. In Nederland is het zo dat elk jaar een bijdrage geleverd moet worden voor het behouden van het recht (art 36 lid 6 rijksoctrooiwet 1995. De gemiddelde feitelijke octrooiduur is in Nederland slechts 9 jaar. Dat betekent dat bedrijven vaak niet meer de bijdrage betalen na 9 jaar. Wanneer je een uitvinding opsplitst in meerdere octrooien is dat beter, dan heb je meerdere beperkingen voor andere bedrijven om iets soortgelijks op de markt te brengen. Bedrijven proberen eigen markt te beschermen door meer octrooien op te bouwen. Je probeert stappen die concurrenten moeten doen om hetzelfde als jou te bereiken te belemmeren. De markt wordt zo belemmert en dat is niet goed voor de maatschappij. Dit omdat veel investeringen worden gedaan, om iets nieuws uit te vinden. Iets nieuws uitvinden kan effectief zijn, maar dat is niet altijd het geval. Dit ook omdat er zoveel andere producten in de markt kunnen komen.

Wat is belang voor ons van een octrooi? De aanvraag kost geld en dan moet je dat dus overal betalen, overal waar je het aanvraagt. Verder heb je iemand nodig hebt die een octrooi in elkaar kan schrijven. Octrooi is belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe dingen. Omdat het ontwikkelen anders weggegooid geld kan zijn omdat andere het zo kunnen overnemen. Men betaald alleen als men denkt dat de uitvinding economisch relevant is.

Beginsels

• Consensualisme is wilsovereenkomst
• Contractvrijheid is partijautonomie.
• Verbindende kracht van een overeenkomst is de verplichting om de afspraak na te komen

Overeenkomst en pareto

Wanneer vrij wel weloverwogen door alle betrokken partijen wordt besloten tot een bepaalde transactie, en die transactie wordt uitgevoerd via gelijk oversteken, leidt die transactie zonder twijfel tot een welvaartsverbetering > bij zulke transacties is er geen behoefte aan een overeenkomstenrecht.

Afdwingbaarheid

Het overeenkomstrecht maakt de nakoming van contracten afdwingbaar en daardoor wordt het afsluiten van contracten interessant. Kijken naar beslissingsboom dia 16.

Transactiekosten en overeenkomsten

Het opstellen van volledige overeenkomsten is slechts zinvol als er geen kosten verbonden zijn aan het opstellen van zulke overeenkomsten:

1. De kosten van hen inventariseren van alle mogelijke eventualiteiten
2. De kosten van het onderhandelen over oplossingen
3. De kosten om achteraf te verifiëren

Al deze kosten zijn erg duur, dus dat wil men liever niet. Daarom is overeenkomsten recht ook nodig, dan is er altijd de mogelijkheid om beroep te doen op de rechter.

Totstandkoming van een overeenkomst

Nutsmaximaliserend gedrag houdt in dat een individu zijn keuzes maakt door uit de beperkte mogelijkheden die hm geboden zijn, dat alternatief te kiezen dat hem het hoogste nut oplevert.

1. Consistente voorkeursordening. A boven B kiest, en B over C, dan ook A boven C.
2. Realistische beperking keuzemogelijkheden
3. Optimale keuze.

Onvolmaaktheden bij totstandkoming

• Dit is het geval bij handelingsonbekwaamheid. Dit kan zich voordoen bij minderjarige personen, personen met een verstandelijke handicap of wanneer iemand onder curatele staat bijvoorbeeld.
• Verder kan een onvolmaaktheid zich voordoen bij discrepantie tussen wil en verklaring. Hier hoort bij: vertrouwensleer en de onredelijkheid en de verhouding hiertussen. Discrepantie tussen wil en verklaring kan er zijn wanneer iemand zijn huis eigenlijk zou verkopen voor 200.000 euro, maar per ongeluk 20.000 opschrijft. Dan is er een discrepantie tussen wil en verklaring
• Ten slotte kan een onvolmaaktheid zich voordoen bij wilsgebreken: bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden en dwaling.

Inhoud van de overeenkomst

De inhoud van een overeenkomst kan worden beperkt en opzijgezet worden door de wet of door de eisen van redelijkheid en billijkheid. Waar niets is afgesproken, gelden over het algemeen de bepalingen van de wet, of wat volgens de gewoonte gebruikelijk is of volgens de eisen van redelijkheid en billijkheid mag worden verwacht. In het geval van marktfalen leidt de markteconomie niet tot een efficiënte uitkomst. Door verschillende wetten geeft de overheid vorm aan haar beleid ter correctieve van marktfalen. Sommige overeenkomsten worden expliciet bij wet verboden, andere worden nietig omdat ze in strijd zijn met een regel uit een wet.

Voorbeelden wanneer iets niet goed is bij de inhoud van de overeenkomst:

• Wanneer de inhoud in strijd is met de goede zeden. Dit is het geval wanneer iets onbehoorlijk, onethisch of onbetamelijk is.
• Wanneer de inhoud in strijd is met de openbare orde: dit doet zich voor bij corruptiezaken.
• Wanneer de inhoud in strijd is met de redelijkheid en billijkheid. Dit is het geval bij een exoneratiebeding waarbij een van de contractpartijen contractueel laat opnemen in bepaalde gevallen niet verantwoordelijk te zijn of niet na te komen. Dit kan naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid door de rechter onaanvaardbaar worden verklaard.

Wat je moet weten voor het tentamen:

• Goed het Coase theorem kunnen uitleggen en toepassen, dit geldt ook voor het speltheorie.
• Wat houdt een eigendomsrecht precies in