Kühne & Heitz - Arrest

Essentie: Bestuursorgaan, besluit dat door de hoogste nationale rechter in stand is gelaten, strijd met EG-recht.

EG-Verdrag art. 10 en 234 lid 3, Awb art 4:6 en 8:88.

Een besluit in de Awb dat definitief is geworden, met name wanneer alle rechtsmiddelen ter verkrijging van antwoord op de vraag naar geldigheid van dat besluit zijn uitgeput en alle beroepstermijnen zijn verstreken, kan onder bepaalde omstandigheden worden herzien of ingetrokken door het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen.

Omtrent deze materie is een prejudiciële vraag gesteld over de toepassing van art. 10 EG-verdrag dat gaat over het beginsel van samenwerking aan de hand van art. 234 lid 3 EG-Verdrag in opgemelde zaak.

Kühne & Heitz kreeg exportrestitutie van het Productschap voor Pluimvee en Eieren. Deze restitutie wenste het Productschap naar aanleiding van een herindeling van producten terug te vorderen. Kühne & Heitz is daartegen in bezwaar gegaan, waarna ze in beroep is gegaan bij het CBB. CBB verwierp het beroep, omdat het zich hield aan de nieuwe indeling van producten die in aanmerking kwamen voor restitutie.

Bij uitspraak van 5 oktober 1994 heeft het hof beslist dat, gezien het feit dat er nog een communautaire regelgeving bestond ter zake de herindeling van de producten, de nationale rechter rekening dient te houden met de nationale handelsgebruiken en de gebruikelijke uitsnijmethoden.

Deze uitspraak vernemende alsmede een arrest waarin de uitspraak van het hof kennelijk is bevestigd, heeft Kühne & Heitz verzocht om terugbetaling van het haar inziens onterecht teruggevorderde geldbedrag. Het productschap wees de aanvraag af en verwierp het daartegen ingestelde bezwaar. Het daartegen ingestelde beroep werd aanleiding van het hoofdgeding.

Het CBB wees de afwijzing van het bezwaar door het Productschap van de hand, stellende dat een bestuursorgaan als het Productschap in beginsel bevoegd is om terug te komen op een definitief geworden besluit (in casu dus het besluit tot verwerping van het bezwaar tegen de handhaving van de intrekking van de exportrestituties van 21 juli 1997-mijn toevoeging). Een dergelijke bevoegdheid kan zelfs de verplichting impliceren om op een besluit terug te komen (zie punt 12). Zodoende handelende is het Productschap van een verkeerde rechtsopvatting uitgegaan.

Om aan de rechtszekerheid niet af te doen zouden besluiten die zijn genomen voor latere -communautaire- rechtspraak, niet met die rechtspraak in overeenstemming moeten worden gebracht, zo is de opvatting van het CBB.

Bepaalde omstandigheden kunnen echter nopen tot het tegenovergestelde, bijvoorbeeld wanneer de nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput of niet meer openstaan.

Moet, gezien het voorgaande, nu het definitieve karakter van de besluitvorming worden doorbroken en is een versoepeling van de regel van het definitieve karakter van een besluit gerechtvaardigd, nu Kühne & Heitz alle haar openstaande rechtsmiddelen te hebben uitgeput, waarbij het CBB een andere uitleg aan het communautaire recht heeft gegeven dan had gemoeten blijkens een later arrest van het Hof van Justitie van de EG en nu Kühne & Heitz als belanghebbende zich direct na het haar bekend worden van het arrest tot het bestuursorgaan heeft gewend?

Het Hof is van mening dat een bestuursorgaan, gezien het in het gemeenschapsrecht algemeen erkende beginsel van de rechtszekerheid, in beginsel niet moet terugkomen op een besluit dat definitief is geworden na uitputting van de openstaande rechtsmiddelen.

In deze zaak vindt het Hof dat het Productschap haar besluit dient te herzien. Hierbij speelt het samenwerkingsbeginsel van art. 10 EG een rol, alsmede het feit dat het Productschap in de kwestie Kühne & Heitz heeft voldaan aan de volgende door het Hof vermelde criteria:

• hij is naar nationaal recht bevoegd op het besluit terug te komen

• het in het geding zijnde besluit is definitief geworden ten gevolge van een uitspraak van een nationale rechterlijke instantie waarvan de beslissingen niet vatbaar zijn voor hoger beroep;

• de voormelde uitspraak berust, gelet op latere rechtspraak van het Hof op een onjuiste uitlegging van het gemeenschapsrecht, en is gegeven zonder dat het Hof overeenkomstig art. 234 derde alinea om een prejudiciële beslissing is verzocht;

• de betrokkene heeft zich tot het bestuursorgaan gewend onmiddellijk na van die rechtspraak kennis te hebben genomen.

Relevantie van de noot: de herindeling van de onderhavige producten hield in concreto in dat eerst voor dijen en delen van dijen van pluimvee een hogere exportrestitutie werd gegeven dan voor andere delen, omdat daar meer vlees aanzit. Kühne en Heitz exporteerden kippenpoten met een deel van de rug. Ze exporteerden dus zowel ‘andere delen’ als ‘dijen en delen van dijen’, waardoor het niet helemaal duidelijk was of ze in aanmerking kwamen voor de hoge restitutie. Naar aanleiding van de herindeling van producten is besloten dat de hoge restitutie werd teruggevorderd.

De vier genoemde criteria zijn cumulatief en dwingend van volgorde.

Wanneer het de particulier niet lukt om via deze weg zijn gelijk te halen, kan hij altijd nog de staat aansprakelijk stellen voor de geleden schade, of het bestuursorgaan aansprakelijk stellen ivm kennelijke en voldoende kwalificeerbare schendingen van het recht maar ook ivm rechtsschendingen.

Art. 4:6 Awb staat herziening, naar aanleiding van een met het EG-recht strijdige besluiten die definitief zijn geworden, toe. Art. 8:88 biedt hier geen soelaas, omdat deze herziening alleen gegrond acht indien nieuwe feiten aan het licht komen.