Jongeren en vrijheidsbeneming; inleiding - Eichelsheim & Van der Laan - 2011 - Artikel

Inleiding

In de afgelopen jaren zijn er veranderingen opgetreden in de Justitiële JeugdInrichtingen (JJI's), met het idee erachter dat jongeren moeten leren van detentie. De reactie van de jongere op vrijheidsbeneming speelt hierbij een rol. De beleidsgedachte is dat (emotionele) beleving van vrijheidsbeneming zowel van invloed is op de effectiviteit van de sanctie en daarmee uiteindelijk op de recidive, als op de veiligheid binnen de inrichting. Vrijheidsbeneming levert veel stress op. Het is dan ook te verwachten dat zeker in het begin heftige emotionele reacties zullen ontstaan die zich bij sommigen kunnen uiten in psychische en gedragsproblemen. Naarmate mesnen langer in een vrijheidsbenemende situatie verblijven, ontstaat er een emotioneel en psychisch evenwicht en/of acceptatie van de situatie. Dit evenwicht is echter fragiel en kan verstoord raken door allerlei gebeurtenissen. In dit artikel wordt de invloed van vrijheidsbeneming besproken, omdat dit zowel op korte termijn voor het functioneren in de inrichting als op lange termijn in termen van recidiveverandering invloed heeft.

Achtergrond vanuit de praktijk en beleid

Een belangrijke aanzet tot de verbetering van de kwaliteit van JJI's, is dat uit onderzoek bleek dat de veiligheid van de jongeren niet goed werd gewaarborgd. Speerpunten zijn nu onder andere: ouderparticipatie in de begeleiding, veiligheid van de gebouwen, kleine leefgroepen, procedures rondom klachten verbeteren en het terugdringen van middelengebruik in de JJI's.

Beleidsrelevantie

Hoe jongeren vrijheidsbeneming ervaren en wat daarop van invloed kan zijn, is om de volgende redenen relevant voor het justitiële beleid ten aanzien van jongeren:

• De toenmalige Minister van Justitie (2007-2008) heeft toegezegd nader onderzoek te laten doen naar de manier waarop jongeren omgaan met hun vrijheidsbeneming en de individuele verschillen.

• Er is de afgelopen jaren geïnvesteerd in en er zal de komende jaren aandacht zijn voor de kwaliteit van (jeugd)detentie. De kwaliteit is nauw verbonden met de ervaringen van vrijheidsbeneming.

• De manier waarop gedetineerden omgaan met vrijheidsbeneming kan een voorspeller zijn voor latere recidive.

Omgaan met vrijheidsbeleving

Een adequate aanpassing aan detentie is relevant voor het functioneren van gedetineerden in een gesloten setting. Een inadequate aanpassing kan onder andere leiden tot regelovertredend gedrag, agressie, teruggetrokken of geïsoleerd gedrag, vermindering van zelfwaardering, depressie, suïcidepogingen of suïcide en problemen in contacten met familieleden of vrienden. In het onderzoek van dit artikel worden de volgende vijf factoren als uitkomstmaten van “omgaan met vrijheidsbeneming” genomen:

• Ervaren veiligheid.

• Ervaren autonomie.

• Ervaren welbevinden en stress.

• Psychosociaal functioneren.

• Gedrag gedurende detentie.

Factoren die 'omgaan met vrijheidsbeneming' beïnvloeden

In de literatuur worden twee dominante invalshoeken onderscheiden om de wijze waarop gedetineerden omgaan met vrijheidsbeneming te verklaren; het deprivatiemodel en het importmodel. Beiden blijken belangrijk voor het verklaren van aanpassing aan vrijheidsbeneming. Het deprivatiemodel gaat ervan uit dat aanpassing verklaard kan worden door situationele en instutitionele kenmerken van de detentie, zoals type gevangenis, duur van de detentie en gedrag van de staf. Deze kenmerken kunnen worden opgedeeld in twee categorieën:

• Sociaal: deze hebben betrekking op het functioneren van de groep, de relatie met groepsgenoten en de groepsleiding.

• Praktisch: kwaliteit van de dagbesteding, handhaving regels en rechtvaardigheid van de bejegening.

Het importmodel stelt dat kenmerken van individuen die voorafgaand aan de vrijheidsbeneming al aanwezig waren bepalen hoe iemand ermee omgaat en het gedrag dat hij/zij in detentie vertoont. Er zijn aanwijzingen voor het feit dat personen met psychiatrische problematiek meer problemen hebben met de aanpassing. Importkenmerken zijn bijvoorbeeld copingstijl, leeftijd, etniciteit, geslacht, duur detentie, ernst van het delict, psychosociaal functioneren en eventuele eerdere detentie.

De rest van het artikel behoord niet tot de verplichte literatuur.