Grootboom - Arrest

Grootboom, Constitutional Court of South-Africa, 4 oktober 2000

Onderwerp
Huisvesting voor gezinnen in Zuid-Afrika

Casus
Veel volwassenen en kinderen leefden in arme sloppenwijken, waar ze niet waren voorzien, van water, elektriciteit en riolering. Ze verplaatsten zich naar een particulier onbebouwd stuk grond wat was gereserveerd voor goedkope bewoning. De eigenaar van deze grond verdreef hen. Hun huizen werden platgewalst en verbrand, hun spullen werden vernietigd. Deze mensen eisten bij de High Court om de regering te verplichten om hen een woonplaats te bieden. De High Court besliste dat de Zuid-Afrikaanse regering verplicht was om de kinderen een dak boven het hoofd te bieden, wanneer de ouders hier niet toe in staat waren. De regering ging vervolgens in hoger beroep bij het Constitutional Court.

Rechtsvraag
In hoeverre is de regering verplicht tot de zorg voor huisvesting voor gezinnen?

Rechtsgang
Artikel 26 van de Grondwet houdt een negatieve verplichting voor de staat en alle andere entiteiten in om af te zien van aantasting van het recht op toegang tot adequate huisvesting. De wijze waarop de ontruiming in de huidige omstandigheden was uitgevoerd had geleid tot een schending van deze verplichting. Artikel 26 lid 2 maakt duidelijk dat er ook een positieve verplichting bestaat. De omvang van de verplichting van de staat wordt bepaald door drie belangrijke elementen, die apart moeten worden beschouwd:
- de verplichting tot redelijke wettelijke en andere maatregelen te nemen
- om de geleidelijke verwezenlijking van het recht te bewerkstelligen
- binnen de beschikbare middelen.

Redelijke wettelijke en andere maatregelen: de verschillende bestuurslagen kennen allemaal hun eigen bevoegdheden en taken, dit moet goed op elkaar afgestemd zijn. Er moet voor worden gezorgd dat de nodige financiële en personele middelen bij de hand zijn om de doelstellingen te realiseren. De vorming van een programma is echte slechts de eerste stap bij het voldoen aan de verplichtingen van de staat. Het programma moet ook redelijk uitgevoerd worden.

Geleidelijke verwezenlijking: het recht uit art. 26 behoeft niet onmiddellijk te worden gerealiseerd. Het doel van de Grondwet is dat aan de basisbehoeften van een ieder kan worden voldaan. Het vereiste van geleidelijke verwezenlijking betekent bovendien dat de staat stappen moet nemen om dit doel te bereiken.

Beschikbare middelen: er moet een balans zijn tussen het doel en de middelen. De maatregelen moeten worden afgestemd om het doel snel en doeltreffend te bereiken, maar de beschikbaarheid van de middelen is een belangrijke factor bij het bepalen van wat redelijk is.

Conclusie
De omvang van de verplichting van de staat wordt bepaald door drie belangrijke elementen, die apart moeten worden beschouwd:
- de verplichting tot redelijke wettelijke en andere maatregelen te nemen
- om de geleidelijke verwezenlijking van het recht te bewerkstelligen
- binnen de beschikbare middelen.