Forumkeuze - Arrest

Forumkeuze (HR 16 mei 2008, LJN BC7716)      

Artikel 23 Brussel I Vo. verlangt als basis van een geldige forumkeuze een overeenkomst van partijen tot aanwijzing van een bevoegd gerecht die voldoet aan bepaalde, in het eerste lid van het artikel onder a, b en c nader omschreven vormvoorschriften. Dat artikel 23 Brussel I Vo. een overeenkomst verlangt, betekent volgens vaste rechtspraak van HvJ EG dat de aangezochte rechter verplicht is in de eerste plaats te onderzoeken of de clausule welke hem bevoegd verklaart, inderdaad het voorwerp heeft uitgemaakt van een wilsovereenstemming tussen partijen, die duidelijk en nauwkeurig tot uitdrukking komt, terwijl de vormvereisten van artikel 23 Brussel I Vo. ten doel hebben te waarborgen dat de wilsovereenstemming tussen partijen inderdaad vaststaat.   

Het vereiste van het bestaan van wilsovereenstemming en het vereiste dat voldaan moet zijn aan de door artikel 23 Brussel I Vo. gestelde vormvoorschriften hangen derhalve samen, aangezien de vormvoorschriften het bestaan van wilsovereenstemming moeten waarborgen. Maar de vereisten vallen niet geheel samen: voor een geldige forumkeuze is vereist dat wilsovereenstemming bestaat én dat de vormvoorschriften zijn nageleefd.   

Algemeen aanvaard is dat het vereiste van wilsovereenstemming ‘verordeningsautonoom’ moet worden begrepen en dus niet onderworpen is aan het nationale rechtsstelsel dat op grond van het conflictenrecht van de aangezochte rechter op de overeenkomst tot aanwijzing van de bevoegde rechter toepasselijke is. Een moeilijkheid is evenwel dat de tekst van artikel 23 Brussel I Vo. als maatstaf voor een geldige forumkeuze-overeenkomst slechts het vereiste dat voldaan moet zijn aan bepaalde vormvoorschriften uitwerkt (in (1) (a), (b) en (c) en in (2)), maar zwijgt over de voorwaarden waaronder het geldig tot stand komen van wilsovereenstemming kan worden aangenomen en ook zwijgt over de samenhang tussen het formele en materiële vereiste. Uit de rechtspraak van HvJ EG blijkt dat een zekere ruimte wordt gelaten voor toepassing van nationaal recht bij de beoordeling van de vraag aan het vereiste van wilsovereenstemming is voldaan. Hoe de grens tussen het gebied waar autonome beoordeling van het vereiste van wilsovereenstemming is voorgeschreven en het gebied waar toepassing van nationaal recht is toegelaten, exact loopt is echter niet geheel duidelijk.        

Wat de samenhang tussen het formele en materiële vereiste betreft, valt uit de rechtspraak van HvJ EG op te maken dat het materiële vereiste wordt geobjectiveerd indien aan de vormvoorschriften van artikel 23 Brussel I Vo. is voldaan. Zo is met betrekking tot het verband tussen het vormvereiste van (1) (c) en het vereiste van wilsovereenstemming overwogen dat wilsovereenstemming van de contracterende partijen over een clausule tot aanwijzing van de bevoegde rechter wordt geacht te bestaan wanneer er dienaangaande in de betrokken tak van de internationale handel handelsgebruiken bestaan die deze partijen kennen of geacht worden te kennen en dat derhalve moet worden aangenomen dat het ontbreken van reactie en het stilzwijgen van een van de partijen bij het contract ten aanzien van een door de andere partij vermelde forumkeuze in een vorm die voldoet aan lid 1 onder c als instemming met die forumkeuze kan gelden.    

Het ligt voor de hand dat dit a fortiori geldt indien de forumkeuzebeding is gesloten in een vorm die voldoet aan (1) (a) of (b). Dit betekent dat, indien het forumkeuzebeding is gesloten in een vorm die voldoet aan de vereisten van artikel 23 Brussel I Vo. en niet is geprotesteerd tegen de forumkeuze, op basis van de door HvJ EG kennelijk direct aan artikel 23 Brussel I Vo. ontleende regel: wie zwijgt, stemt toe, wilsovereenstemming geacht wordt te bestaan.