Aantekeningen Samenleven en de sociale mens week 2 - Universiteit Utrecht 23/24

1.2.1 Optionele distinctiviteit (SP)

Sociale mens

• We hebben een need to belong, maar we willen ook uniek zijn.
• Optimale distincitiviteitstheorie is deels erbij horen en deels uniek zijn.
• Sociale identiteit is voorbij onszelf. Dus waar Ik tot Wij word.
• Ik kan me dan gedragen als een groepslid en niet als een individu.

Assimilatie: we willen bij anderen horen

Differentiatie: we willen juist uniek zijn

Beide behoeftes van het zelf kunnen gemaakt worden door connecties met anderen.

1.2.2 Visual perspective taking, embodiment en mimicry (SP)

Sociale individuen hebben een need to belong.

Visual perspective taking: VPT task. 

• Deze mensen zijn het eerder eens met een ander
• Vinden de ander sympathieker
• Vinden dat de ander meer op ze lijkt

Verschillende manieren om empathie op te wekken

• Dus nadat je je in andermans schoenen hebt ingebeeld.
• Embodiment → het gevoel dat een virtueel lichaam jouw lichaam is.
• Ons letterlijk in een ander verplaatsen → dan kunnen we ons beter verplaatsen in een ander.
• Enfacement illusie
  • Je ziet een video van iemand die in zijn gezicht wordt aangeraakt en op dat moment werd jezelf ook aangeraakt in je gezicht.
  • Meer gelijkenis
  • Meer overlap (closeness)
  • Meer aantrekkelijk vonden de mensen de mensen in de video
  • Meer conformatie naar de mening van anderen

Praktisch nut van dit in de praktijk: beperkt, we moeten steeds bewust ons verplaatsen in een ander. We doen dit al onbewust trouwens. We hoeven niet na te gaan of beren gevaarlijk zijn. Automatische neiging tot imitatie of mimicry. Dit bevordert overleving.

Mimicry heeft een sociale functie.

• We doen na hoe iemand spreekt: hoe snel of hoe langzaam iemand spreekt. Hoeveel pauzes iemand inlast in zijn gesprek.

Mimicry fungeert als sociale lijm:

• Interacties worden soepeler ervaren
• Gesprekspartners worden aardiger gevonden
• Door imitatie werd de onderzoeker aardiger gevonden.
• Mimicry is geassocieerd met prosociaal gedrag en empathie:
• Als we zelf imiteren, zijn we behulpzamer.
• Als ik snel geïmiteerd ben, dan doneer ik sneller.

Maar ook als ik bewust een ander persoon imiteer, dan doneer ik ook sneller. Mimicry is meer voorgehouden bij leden van onze eigen groep. Die imiteren we eerder en sneller.

• Er is minder automatische imitatie van outgroups.
• Bewuste imitatie van een zwart persoon leidt tot minder racial bias.

De uitkomsten van perspective taking, embodiment en mimicry zijn vergelijkbaar.

• Gevoel van meer overeenkomst
• Aardiger 
• Gedragen ons meer prosociaal
• Meer conformatie naar de nader
• Interacties lopen soepel

Er is dus een belang van het lichaam in de interactie met een ander. Bewust synchroniseren kan dus altijd.

1.2.3 Neurobiologie van emotie en empathie (CP)

Emoties worden ervaren als intens. Emoties worden ook sterk lichamelijk ervaren

Autonome zenuwstelsel (ANS)

• Grotendeels automatisch aangestuurd vanuit de hersenstam
• PS: rest and digest
• S: Fight or flight
• Stress en angst wordt vaak in je buik gevoeld. Balans tussen PS en S, slaat iets te ver door naar S. Je darmstelsel ligt dan stil.
• Bewust uitzetten van ANS kan moeilijk zijn: dan kom je moeilijker in slaap.

Hersenstructuren

• Hypothalamus activeert niet alleen ANS, maar start ook de aanmaak van hormonen. Heeft verbindingen met de hersenstam.
• Amygdala activeert en controleert ANS en hypothalamus op basis van multi-sensorische informatie.
• Amygdala kan een bewustere vorm van aansturing uitvoeren.
• We hebben twee amygdala’s.
• Beweging van emoties: ANS en subjectief gevoel
• Anterior insular cortex. Daar hebben we er ook twee van.
• Staat aan de basis van emotionele beleving via functie van ‘interoceptive awareness’: bewust zijn van wat er gebeurt in je lichaam.
• Walging is hieraan gekoppeld, dit is vaak smaak of reuk.

Op basis van deze beleving kan je vervolgens dus actie ondernemen (prefrontale controle van het ANS via de amygdala). Het adequaat reageren gaat via de prefrontale controle via de amygdala. Op een rationele manier reageren.

Bottom-up en top-down:

• Brein-lichaam reacties die automatisch zijn. Aangestuurd door hypothalamus.
• Bewustwording van deze emoties, daar is de insula essentieel voor.
• Automatische brein-lichaam interacties (hypothalamus, ANS)
• Gecontroleerd door de cortex via de amygdala.

Empathie

• Affectieve empathie
  • Voelen van de emotie van anderen
• Cognitieve empathie
  • Begrijpen van andermans perspectief (theory of mind).

Affectieve empathie: insula

Cognitieve empathie: Temporoparietal junction

Hebben beiden automatische en bewuste componenten.

Empathie for pain:

• Voelen van de pijn voor iemand anders
• Vorm van automatische affectieve empathie → naald gaat in een hand.
• Het emotionele systeem (hersenstam, amygdala, hypothalamus, insula) is sterk actief bij het zien van pijn.
• Automaticiteit gaat fout bij psychopaten. De empathy for pain.
• Psychopaten moeten echt empathie actief aanzetten (‘’leef je nu in in deze persoon die wordt geslagen). Psychopaten moeten moeite doen om deze empathie aan te zetten.

Spiegelneuronen

• Basis voor automatische cognitieve empathie
• Deze neuronen zijn actief bij het uitvoeren van een actie, maar ook bij het observeren van een actie als iemand anders het doet.
• Dit is belangrijk voor het leren, maar ook het begrijpen en aanleren van actief en intenties van anderen.
• Begrijpen van intenties is de basis van cognitieve empathie.
• Basis voor automatische cognitieve empathie
• Dit lijkt fout te gaan voor autisme.

Autisten minder cognitieve empathie.

• Sally-Anne test, bestaat uit Sally en Anne.
• Met autisme gaan uit wat zij hebben gezien: die begrijpen niet dat de onderzoeker niet zag dat de knikker is verplaatst.
• Autisten kunnen zich dus minder inleven in anderen.

In ‘competitieve versie’ gaat dit niet mis bij autisme. Kind moet Anne laten zeggen waar ze moet pakken. Dan toont het kind aan dat hij over competitieve cognitieve empathie beschikt. Dan maakt het kind kans om zelf het cadeautje te krijgen. Het gaat ook hier fout bij het automatisme om te begrijpen wat de intenties zijn van anderen.

• Cognitieve empathie is een automatisch proces aangestuurd door de spiegelneuronen.
• Affectieve empathie, empathy for pain, daar ligt het emotionele systeem aan de basis voor het automatisme.
• Automatische affectieve empathie gaat mis? Dan psychopathie.
• Automatische cognitieve empathie gaat mis? Dan autisme.

Emotie en empathie hebben beiden een automatische en een niet-automatische component. Dit geldt dus ook voor ons sociaal gedrag, deels automatisch en deels doelbewust.

1.2.4 Waarneming (CP)

Waarneming is de basis voor alles wat we opnemen.

• Wat je waarneemt wordt niet alleen bepaald door wat bij je zintuigen binnenkomt, maar door een samenwerking van al je zintuigen. Je zintuigen werken altijd met elkaar samen.
• Aandacht bepaalt wat we meekrijgen en wat niet.
• Het Cocktaileffect: er is veel geroezemoes, maar je oren krijgen ook de gesprekken om je heen mee, maar dit merk je niet bewust.
• Totdat je je naam hoort.

In de multisensorische neuronen zit een speciaal typische zenuwcel. Deze zenuwcel reageert op zowel licht als geluid als tast. Als er geluid en licht binnenkomt, dan gaat deze zenuwcel veel harder vuren. Zowel zien als horen, dan wordt onze emotieherkenning beter. Dat komt door de multisensorische herkenning. Ook spraak kunnen we beter herkennen dmv multisensorisch.

• De ogen en de mond worden vaak als eerste opgemerkt.
• Mensen die veel naar de mond kijken, hebben vaker de illusie.

1.2.5 Zelfbeeld (OP)

Zelfbeeld is een theorie over het zelf.

• Een kind maakt theorieën over de wereld om het te begrijpen. Ook over zichzelf.
• Omvat het beeld van concrete en abstracte eigenschappen
• Zelfbeeld is NIET zelfwaardering
• Zelfbeeld is NIET zelfvertrouwen
• Zelfvertrouwen is de mate van vertrouwen dat je hebt dat je iets kan.

Zelfherkenning is teken dat kinderen zelfbewustzijn ervaren. De rouge test. Een gekleurde stip op het gezicht van een kind. Als het kind zichzelf herkent, zal het reiken naar de stip op het eigen gezicht. Dit gebeurt vaak na 24 maanden, hier komt ook schaamte, schuld en trots. Zelfherkenning is een voorwaarde voor het vormen van een zelfbeeld.

2-4 zelfbeeld ontwikkeling

• Concrete eigenschappen
• Zelfoverschatting
• Ik ben heel sterk, ik heb bruine ogen, ik woon in een HEEL groot huis.

Vanaf 6 jaar

• Meer generalisatie
• Meer abstracte termen, dus ‘ik ben goed in sport’ ipv ik kan goed voetballen.
• Nog steeds overschatting

Late basisschoolleeftijd

• Meer realistisch
• Genuanceerd zelfbeeld: mijn vrienden vinden me aardig, anderen wat minder
• Globaal oordeel: ik ben tevreden met wie ik ben. Zelfwaardering is hier ontwikkeld. Zelfbeeld was er al.

Vroege adolescentie

• Focus op interpersoonlijke vaardigheden en gevoelens
• Differentiatie sociale context
• Belang oordeel leeftijdsgenoten
• Hoe je bent, hangt af van je sociale omgeving.
• Ze maken zich steeds meer zorgen hoe anderen over hen denken.

Midden adolescentie (15 jaar)

• Preoccupatie met identiteit en oordelen leeftijdsgenoten: wat voor persoon ben ik? Waarom doe ik de dingen zoals ik ze doe.
• Zelfwaardering is hier instabiel.
• Vroege adolescentie: zelfwaardering daalt. Waarschijnlijk door steeds hogere eisen, bijvoorbeeld op school. Ook negatief oordelen over elkaar.
• Meisjes lijn daalt veel sneller dan die van jongens.

Vanaf de vroege adolescentie wordt het uiterlijk heel belangrijk. Ideaalbeelden voor meisjes wijkt veel meer af dan de ideaalbeelden voor jongens. Misschien is dat een oorzaak van de onzekerheid.

Oorsprong van het zelfbeeld

Er is een genetische component. Kijk naar eeneiige tweelingen.

Ook sociale invloeden:

• Opvoeding
• Leeftijdsgenoten

Warm en accepterend door de ouders: dan meer zelfwaardering

Overwaardering: Kinderen op een voetstuk plaatsen, dat heb je ook. Dan kan je narcistische kinderen krijgen, of het kan kinderen druk geven.

Leeftijdsgenoten hebben ook een belangrijke invloed op het zelfbeeld.

• Veilige steun van leeftijdsgenoten is goed zelfbeeld.
• Knagend gevoel krijg je door pesten: dat ze niet makkelijk gewaardeerd worden.

Als kinderen tevreden zijn met zichzelf → positieve effecten op de ontwikkeling

• Maken makkelijker vrienden
• Positievere resultaten op school

Narcistisch positief zelfbeeld

• Ontwikkelingsproblemen
• Geneigd tot pesten en agressie
• Meer kans op stemmingsproblematiek: ze kunnen de hoge verwachtingen niet naleven.

Het zelfbeeld verandert constant. Zelfbeeld komt voort uit interacties met mensen.

1.2.6 Empathie en Persoonlijkheid (KP)

Therapeut die niet empathisch op jou reageert. Wat doet dat dan met je?

Einfühlung: je invoelen in wat de ander beleeft, meemaakt of ervaart.

Cognitieve en affectieve component.

• Cognitief: het is een vaardigheid: je begrijpt de gevoelens van de ander, de theory of mind.
• Affectief: het gaat heel veel over gevoel, het echt ervaren van de emoties van de ander.

Empathie is ons vermogen om vast te stellen wat iemand anders denkt of voelt en met een passende emotie te reageren op zijn gedachten en gevoelens.

• Je moet dus in staat zijn om te herkennen wat de ander voelt.
• Maar je moet ook een passende respons kunnen geven.
• Empathie is een vermogen dat iemand heeft, het is een vrij stabiel concept.
• Aan de andere kant zegt evenveel onderzoek dat empathie afhankelijk kan zijn van de context en situatie waarin iemand in zit.

Dus stabiel vs flexibel, trait vs state.

• Het is dus allebei, je krijgt je karakter in je genen, maar een deel is contextafhankelijk. Dit ligt aan de omgevingsfactoren.
• Bij de borderline en de narcist en de psychopaat zie je vaak dat er sprake is van empathie.
• Dit gebrek aan empathie speelt een rol in de stoornissen.

Borderline:

• Een pervasief patroon van instabiliteit van de interpersoonlijke relaties, het zelfbeeld en van affecten en duidelijke impulsiviteit.
• Het is de angst dat iemand je gaat verlaten.

Kind doet niet direct wat de vader vraagt:

• ‘’Ik haat jullie, ik ga zelfmoord plegen, jullie verzieken mijn leven.’’
• Borderline persoonlijkheidsstoornis, kunnen zich niet goed verplaatsen in een ander.
• Dan heeft hij het opeens wel door en voelt hij zich super schuldig. Dit is de instabiliteit van borderline.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis:

• Een pervasief patroon van grandiositeit (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie.
• Iemand niet in staat tot empathie? Dan kan je niet het perspectief van iemand anders innemen.

Borderline is dat iemand zich in een impulsief moment niet kan inleven in een ander. De persoon voelt zich erg bedreigd.

Bij narcisme is er helemaal geen ruimte voor iemand anders.

Psychopathie

• Psychopaten karakteriseren zich door hun manipulatief, impulsief optreden - vaak gepaard gaand met oppervlakkige charme en een vlak affect.
• Gebrek aan angst of schuldgevoel.
• Geen empathie, dan heb je ook geen schuldgevoel.
• Iemand die geen angst kent, kan uiterst gevaarlijk zijn. Geen empathie is geen angst.
• Ze gaan helemaal voor zichzelf, maakt niet uit als anderen eronder leiden.

Autisme Spectrum Stoornis (ASS)

• Ontwikkelingsstoornis is dit ook wel.
• Bij ASS is er vaak sprake van het simpel gezegd, het je niet in de gevoelswereld van anderen kunnen verplaatsen, lichaamstaal niet begrijpen en moeite hebben met veranderingen.
• Moeite met spreekwoorden bijvoorbeeld.
• Dit kan bijna positief uitpakken.
• Het gebeurt bij ASS nooit vanuit een kwade intentie.

Therapeutische relatie bestaat uit:

• Bond: de band met je therapeut
• Task: de taken die je krijgt
• Goal: het doel van de behandeling

Iets als empathie is erg belangrijk voor het vermogen van de therapeutische effecten. Empathie is dus ook het adequaat reageren erop, niet alleen het voelen van de ander zijn emotie. De ander is dus ook heel erg belangrijk voor ons. 

Kun je empathie leren? 

• Er zijn componenten die je niet kan beïnvloeden. Dit is genetisch.
• De omgevingsfactoren waarin je opgroeit zijn ook belangrijk: hoe goed leer jij je hechten? Bij borderline en narcisme is er vaak een storing in de hechting.
• Vrouwen zijn over het algemeen iets empathischer dan mannen.